İhtiyati Tedbir

Adem ALBAYRAK

6100 sayılı HMK'ya göre Hazırlanmış Açıklamalı, Örnekli, İçtihatlı, Uygulamaya Yönelik

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZVII
İÇİNDEKİLERXI
GİRİŞ VE GENEL ANLATIM.1
İHTİYATÎ TEDBİR
GENEL AÇIKLAMALAR7
1. TALEP ŞARTI.11
2. İHTİYATÎ TEDBİR TALEBİ ÜZERİNE MAHKEMECE YAPILACAK İŞLEMLER
13
3. İHTİYATÎ TEDBİRDE GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME15
4. YARGILAMA USULÜ19
5. İHTİYATÎ TEDBİRDE TEMİNAT39
6. İHTİYATÎ TEDBİRİN ŞARTLARI45
6.1. HMK'da Düzenlenen İhtiyatî Tedbirler.45
7. İHTİYATÎ TEDBİR KARARI.48
8. İHTİYATÎ TEDBİR KARARLARINA KARŞI KANUN YOLLARI59
8.1. İstinaf Mahkemelerinin Faaliyete Başlamasından (20.07.2016)
Önce Verilen Kararlar Bakımından.59
8.2. İstinaf Mahkemelerinin Faaliyete Başlamasından (20.07.2016)
Sonra Verilen Kararlar Bakımından83
8.2.1. İhtiyatî Tedbir Talebinin Kabulü Halinde Kanun Yolu.83
8.2.1.1. Karşı Tarafın Yokluğunda Verilen Kabul
Kararına Karşı Kanun Yolu83
XII
8.2.1.2. Karşı Tarafın Huzurunda Verilen Kabul
Kararına Karşı Kanun Yolu85
8.2.2. Kabul Kararına İtiraz Üzerine Verilen Karara Karşı Kanun
Yolu87
8.2.3. İhtiyatî Tedbir Talebinin Reddi Halinde Kanun Yolu.88
8.2.4. Dosyanın İstinaf İncelemesine Gönderilme Usulü.88
9. İHTİYATÎ TEDBİRİN UYGULANMASI89
10. İHTİYATÎ TEDBİRİ TAMAMLAYAN MERASİM.92
11. TEMİNAT KARŞILIĞI TEDBİRİN DEĞİŞTİRİLMESİ VEYA KALDIRILMASI94
12. DURUM VE ŞARTLARIN DEĞİŞMESİ NEDENİYLE İHTİYATÎ TEDBİRİN
DEĞİŞTİRİLMESİ VEYA KALDIRILMASI96
13. İHTİYATÎ TEDBİRİN SONA ERMESİ HALLERİ99
14. TEDBİRE MUHALEFETİN CEZASI100
15. HAKSIZ İHTİYATÎ TEDBİR NEDENİYLE TAZMİNAT DAVASI.101
15.1. Tazminat Davasının Şartları103
15.1.1. İhtiyatî Tedbir Kararının İcra Edilmiş Olması Şartı103
15.1.2. İhtiyatî Tedbirin Haksız Olması Şartı104
15.1.3. Zarar Doğma Şartı104
15.1.4. İlliyet (Nedensellik) Bağı Şartı105
15.2. Yargılama Usulü105
15.2.1. Davacı105
15.2.2. Davalı.105
15.2.3. Görevli ve Yetkili Mahkeme.105
15.2.4. Uygulanacak Yargılama Usulü105
15.2.5. Zamanaşımı Süresi.106
15.2.6. Kanun Yolu ve Süresi106
15.2.7. Kararın İcrasındaki Özel Durum.106
16. İHTİYATÎ TEDBİR İLE İHTİYATÎ HACZİN MUKAYESESİ107
16.1. Benzerlikler.108
16.1.1. İnceleme Şekli Bakımından108
XIII
16.1.2. İspat Şekli Bakımından.108
16.1.3. Tedbiri Tamamlayan Merasim Bakımından.108
16.1.4. Yetkili ve Görevli Mahkeme Bakımından.109
16.1.5. Maddi Anlamda Kesin Hüküm Bakımından.109
16.1.6. Kanun Yolu Farkı109
16.2. Farklılıklar.110
16.2.1. Amaç Farkı.110
16.2.2. Konu Farkı110
16.2.3. Talebin Niteliği Farkı111
16.2.4. Şartları Bakımından Oluşan Farklar.111
16.2.5. Tedbiri Tamamlayan Merasim Farkı.112
16.2.6. Sonuçları Bakımından Oluşan Fark112
16.2.7. İnfaz Farkı.113
16.2.8. Karar Sonrası İşlem Farkı113
16.2.9. Müracaatta Görevli Mahkeme Farkı113
17. İHTİYATÎ TEDBİR NİTELİĞİNDE OLAN DİĞER HUKUKİ KORUMALAR. 116
17.1. Genel Olarak.116
17.2. İhtiyatî Tedbir Niteliğindeki Geçici Hukuki Korumalar117
17.2.1. Nafaka Davalarında Geçici Hukuki Korumalar.117
17.2.2. Tazminat Davasında Geçici Ödemeler (TBK m.76).117
17.3. Diğer Kanunlarda Yer Alan Özel Hükümlere Örnekler118
17.3.1. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 89. Maddesi118
17.3.2. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 90/3. Maddesi 118
17.3.3. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 865/1-2. Maddesi
.118
17.3.4. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 22. Maddesi.118
17.3.5. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 36. Maddesi.118
17.3.6. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 97/9. Maddesi.119
17.3.7. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 159. Maddesi.119
XIV
17.3.8. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 164/son Maddesi.120
17.3.9. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 235/1. Maddesi.120
17.3.10. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 285/3. Maddesi.120
17.3.11. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununun 297/4. Maddesi.121
17.3.12. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununun 590/2. Maddesi
.121
17.4. Özel Kanunlarda Düzenlenen İhtiyatî Tedbirlere Örnekler.122
18. TAHKİMDE İHTİYATÎ TEDBİR131
19. ÖRNEK İÇTİHATLAR 134
20. İLGİLİ MEVZUAT167
HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU.167
4686 SAYILI MİLLETLERARASI TAHKİM KANUNU184
21. İHTİYATÎ TEDBİRE İLİŞKİN DİLEKÇE, DURUŞMA VE KARAR ÖRNEKLERİ
186
1. DAVA AÇILMADAN ÖNCE TALEP EDİLEN İHTİYATİ TEDBİRLERLE
İLGİLİ OLANLAR.186
2. DİĞER KARAR ÖRNEKLERİ.223
22. BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİ TARAFINDAN VERİLEN ÖRNEK
KARARLAR.239
KAYNAKÇA.289
XV
GİRİŞ VE GENEL ANLATIM
Yargılamaların genel olarak uzun sürmesi ve adaletin erken
şekilde tecelli ettirilme ihtiyacı tüm hukuk sistemlerinin ortak
sorunu haline gelmiştir. Tüm hukuk uygulayıcıları ve
muhataplarına yargının en önemli sorunu nedir? diye bir soru
yöneltilse; hiç kuşku yok ki, çok büyük bir çoğunluk, yargının en
önemli sorununun, adaletin gecikmesi olduğunu söyleyecektir.
Adaletin geciktiği genel kabul olarak ele alındığında yargılama
başlamadan ya da başladıktan sonra ilerde haklı çıksa bile hakkını
elde etme riski olan hak sahiplerinin haklarının korunması
açısından geçici hukuki koruma tedbirleri gündeme gelmektedir.
Bir başka deyişle; geçici hukuki koruma tedbirleri davayı
kazanacak hak sahibinin hakkını yargılama sırasında güvence
altına alma amacına hizmet eder. Geçici hukuki korumalar hukuki
tatmin aracı değil, hukukî güvence aracıdır. Yani geçici hukuki
koruma ile hak sahibinin hukuken tatmin edilmesi değil, hakkının
hukuk yoluyla güvence altına alınması amaçlanır. Asıl yargılama ile
hakkın teslimine kadar hakkın kaybedilmesinin önüne geçilmesi
ihtiyacı geçici hukukî korumaların temel mantığını teşkil eder.
Yargıtay 19.Hukuk Dairesi 12/06/2008 tarih ve 2008/4848 Esas,
2008/6506 Karar sayılı ilamında; .''kendiliğinden hak almak suç
olduğundan geçici hukuki koruma tedbirleri kamu düzenini sağlar ve
toplumsal barışa katkıda bulunur.'' demek suretiyle geçici hukuki
korumanın ne kadar önemli olduğunu ve sağladığı yararları dile
getirmiştir.
Talepte bulunana kendiliğinden hak alma imkânı verilmediği
gibi, karşı tarafa da, normal yargılamanın, özellikle zaman alan
esaslı inceleme yapmaktan kaynaklanan zafiyetinden yararlanıp
Giriş ve Genel Anlatım
hakkını kötüye kullanma fırsatı tanınmamalıdır. Bu yönüyle geçici
hukukî koruma, hak arama hürriyeti ile hukukî korumanın
güvencesi olarak da bir köprü görevi üstlenmektedir. Geçici
hukukî koruma, gerçek ve etkili hukukî korumanın hem garantisi
hem de bir sonucudur. 1
Genel olarak bakıldığında, yargılama şekil kuralları olan ve bu
şekil kuralları içerisinde haklı ile haksızın belirlendiği bir müessese
olduğundan belli sürelere tabidir. Belirli sürelere ve şekillere
uyulması gereği, tarafların haklarının korunması açısından önem
arz etmektedir. Zaman alacak bir yargılamada esaslı inceleme
yapılıp haklılığın ispatına kadar geçecek sürede kötüniyetli
davalıların haklarını kötüye kullanmaları halinde hak sahibini
koruma etkin ve etkili bir hukuk sisteminden beklenmektedir. Etkin
ve etkili hukuk sistemlerinde mutlaka geçici hukukî korumalar
düzenlenmiş ve haklı olan kişilerin hakkına kavuşmak için bir araç
olarak görülmüştür. Ancak, bu sürelere ve prosedüre uyma
zorunluluğu, bir taraf açısından telafisi imkânsız veya güç zararlara
yol açabilecektir. HMK'nın 125. maddesi gereğince dava konusunun
yasal olarak devri de mümkün bulunmakla bu halde de ihtiyatî
tedbire ihtiyaç doğabilecektir. Bazen karşı tarafın kasıtlı davranışları
bazen de işin mahiyeti gereği uzayan yargılama sonucunda haklı
olmasına rağmen taraflardan biri ya da her ikisi hiç bir şey elde
edememiş duruma düşebilecektir. Özdeyişle; davayı kazanan taraf,
müddeabihi kaybedebilecektir. Bu durumda; karar, davayı kazanan
tarafın elinde hiçbir maddi sonuç doğurmayan yazılı bir belge, işe
yaramayan bir kağıt parçası olarak kalabilecektir.
Boşanma davası açan kadın, aynı zamanda nafaka da talep
etmişse, davanın sonuna kadar beklenmesi halinde, kadının
yaşamını sürdürebilmesinde büyük zorluklar ortaya çıkabilir; bu
sebeple dava sırasında geçici tedbir olarak kadın lehine nafakaya
karar verilmesi önemli bir ihtiyaçtır.2
1 Pekcanıtez Usul, Medeni Usul Hukuku. Cilt III, 15. Bası, On İki Levha
Yayıncılık, İstanbul 2017, s.2436
2 Ramazan Arslan/Ejder Yılmaz/ Sema Taşpınar Ayvaz, Medeni Usul
Hukuku, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2016, s. 565
2
Giriş ve Genel Anlatım
Bir basın organı, tamamen haksız ve rekabet kurallarını ihlâl
eder şekilde bir üreteci firma aleyhine dizi yayın yapmaya
başlamıştır; bu haksız yayının önlenmesi için dava açmak isteyen
firma, yayının hemen (dava açmayı dahi beklemeden) durdurulması
ihtiyacını duyacaktır. Çünkü yayın durdurulamaması halinde,
büyük ekonomik zararlara uğrama tehlikesi içerindedir.3
Hukuk yargılaması bakımından en sorunlu alanlardan biri de
geçici hukukî korumalardır. Uygulamada, haksız alınan ihtiyatî
tedbir veya ihtiyatî haciz kararlarından dolayı telafisi güç zararların
ortaya çıkmasına rastlandığı gibi, gerekli durumlarda ilgili geçici
hukukî korumaya karar verilmediğinden dolayı elde edilen hükmün
bazen uygulama kıymeti kalmamaktadır.4
Doktrinde de özellikle üzerinde durulduğu üzere geçici hukukî
koruma tedbir talepleri mahkemelerce sıkı bir incelemeye tabi
tutulmalı ve gecikmeksizin yasaya uygun ve menfaatler dengesini
iyi kuran bir şekilde karara bağlanmalıdır. Bu noktada menfaatler
dengesi kavramı önem kazanmaktadır.
Geçici hukukî korumalar, gerçek bir menfaat dengesi kurulması
gereken bir alandır ve her iki tarafın zararına engel olacak ve her iki
tarafın azamî yararını koruyacak yöntemin belirlenmesi gerekir. Bu
ise asıl hukukî korumadan dahi zor olabilir. Bu sebeple azamî özen
gösterilmeli ve titiz davranılmalıdır. Bir yandan, hak sahibi olduğu
iddiasında olanın haklı çıktığında bu hakkını mümkün olan ölçüler
içinde almasını sağlayıcı bir yol izlenmeli; diğer yandan da geçici
hukukî korumada tam bir yargılama yapılmadığı, kararın haksız
olma ihtimâlinin bulunacağı ihtimâli de gözetilerek, aleyhine karar
verilecek olanın müstakbel geleceğini mahvedecek yöntemlerden
kaçınılmalıdır. Mahkeme burada, en az zarar en büyük fayda
arasındaki dengeyi iyi gözetmelidir. Yani, bir tarafa en az zarar
verecek, ancak bu arada diğer tarafa en uygun yararı sağlayacak
formülü bulmalı, o yönde tedbir değerlendirmesi yapmalı ya da
3 A.g.e., s.565
4 Prof. Dr. Abdurrahim Karslı, Medeni Muhakeme Hukuku, 3. Baskı,
Alternatif Yayıncılık, İstanbul 2012, s.752
3
Giriş ve Genel Anlatım
kararı vermelidir. Zira çoğu kez ceza muhakemesinde bir kişinin
tutuklanması ne anlam ifade ediyorsa hukuk yargılamasında da
geçici hukukî korumaların önemli bir kısmı o anlamdadır; deyim
yerindeyse âdeta malvarlığının veya bir hakkın tutuklanması
sonucunu doğurmaktadır. Yanlış bir geçici hukukî koruma kararı
(kabul veya ret yönünde) ya da bu kararın çerçevesinin yanlış
belirlenmesi, bir kimsenin malvarlığının elinden çıkmasına,
ekonomik geleceğinin kaybolmasına, sahip olduğu hakların
dengesinin tekrar onarılamaz şekilde bozulmasına sebep
olabilecektir.5
Yukarıda yapılan menfaat dengesi açıklaması, temelini
Anayasa'da bulan ölçülülük ilkesinin bir yansımasıdır. Hatta, tüm
geçici hukukî korumalar bakımından özel bir ölçülülük ilkesinin
varlığından söz edebiliriz. Bu sebeple mahkemeler ihtiyatî tedbire
ilişkin talepleri değerlendirirken ve bu konuda karar verirken karara
itiraz hâlinde veya başka sebeplerle (örneğin, m. 395, 396) kararı
kaldırırken yahut değiştirirken her zaman menfaatler dengesine
uygun ölçülü bir karar vermek durumundadır. Örneğin, çok cüz'i
bir hak talebi karşısında çok büyük malvarlığı değerleri üzerine
geçici hukukî koruma kararı verilmesi ya da geçici hukukî
korumanın kaldırılması veya değiştirilmesi için karşı taraf tam
teminat göstermişken ve özel sebepler yokken hâlâ geçici hukukî
korumanın aynı şekilde devamında ısrar edilmesi ölçülülük ilkesine
aykırı olacaktır.6
İşte tüm bu sakıncaların önüne geçilmesi için, müddeabihin
dava açılmadan ya da dava açıldıktan sonra güvence altına alınması
ihtiyacı bulunmaktadır. Aslında geçici hukuki korumalar asıl hukuki
koruma talebini tamamlayan bir işlev görür. Bu da taraflar açısından
henüz kesin hukuki korumanın mümkün olmadığı durumlarda
geçici hukuki koruma tedbirleri ile mümkün olabilecektir. Davanın
uzaması ile kötü niyetli taraf ilerde alınacak ilamı etkisiz hale
getirebilir. Örneğin; malvarlığı değerlerini elden çıkararak dava
5 PEKCANITEZ, a.g.e., s.2444
6 A.g.e., s.2444
4
Giriş ve Genel Anlatım
konusunu iyi niyet iddiasında bulunacak üçüncü kişilere
devredebilir. Açılan bir tapu iptal ve tescil davası ile birlikte yada
dava açılmadan bu yönde ki bir talebin yasal koşulları taşımasına
rağmen kabul edilmemesi halinde, taşınmazın iyiniyetli üçüncü,
dördüncü, beşinci. kişilere devrinin sağlanması halinde dava
sonucu verilecek karar boş bir kağıt parçasından farklı olmayacak,
hakka ulaşmayı yargı organları aracılığı ile sağlama görevi olan
hukuk devletinin vatandaşına etkin ve etkili bir koruma
sağladığından söz edemeyiz. Tam tersine koşulları oluşmadığı halde
verilen bir geçici hukuki koruma tedbiri de ilerde telafisi güç
zararlar doğurabilmektedir.
Ayrıca ülkemizde paranın değer kaybı, enflasyon, yabancı para
birimlerindeki artış gibi sebepler kötü niyetli borçluların
ekonomideki bu durumdan yararlanması da geçici hukuki himaye
tedbirlerini zorunlu kılmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının
36. maddesi hak arama hürriyetini düzenlemiş olmakla, hak arama
hürriyeti kapsamında hakkın özüne ulaşmak için gerekli tedbirleri
almayı da zorunlu kılar. Diğer taraftan; Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi'nin 13. maddesi de, başvurucuların mülkiyet haklarına
telafi edilmeyecek bir zararın gelmemesi için geçici hukuki himaye
tedbirlerinin alınmasını zorunlu kılmaktadır. Sözün
özü;vatandaşlarına etkin ve etkili hukuki koruma sağlamak zorunda
olan hukuk devletleri, geçici hukuki korumalarla hak sahiplerinin
yargılama sonucu alabilecekleri haklarını yargılama süresince
kaybetmemelerinin önüne geçmek için bu hakları tanımak
durumundadır.
Anayasamızın 125/5. maddesinde idarî yargıda yer alan geçici
hukuki koruma tedbirleri bakımından kullanılan terim ve
kavramlara benzer şekillerde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri
Kanunu'nun 389. maddesinde ve 2004 sayılı İcra ve İflas
Kanunu'nun 257/II. maddesinde geçici hukuki koruma tedbirlerine,
kesin hukukî koruma kararı verilinceye kadar ihtiyaç duyulduğu
kaçınılmaz bir şekilde ortaya konulmuştur.
Bu ihtiyaç nedeniyle; hukuk yargılamasında;
5
Giriş ve Genel Anlatım
1) İhtiyatî tedbir, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun
389 vd maddelerinde,
2) İhtiyatî haciz, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun 257 vd
maddelerinde,
3) Delil tespiti, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun
400 vd maddelerinde,
4) Mal veya haklarla ilgili defter tutma veya mühürleme,
muhafaza tedbirleri ve geçici düzenlemeler, 6100 sayılı
Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 406 vd maddelerinde,
5) Ailenin Korunması Hakkındaki Kanun'dan kaynaklanan
tedbirler,
6) Özel kanunlarda yer alan geçici hukuki himaye tedbirleri,
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda düzenlenen geçici
ödemeler, İcra ve İflas Kanunu'ndaki iflas halinde müflisin
defterinin tutulması ve muhafaza tedbirleri ile iflas erteleme
ve konkordato taleplerinde yer alan tedbirler mevzuatımızda
yer alan geçici hukuki koruma tedbirleri olarak karşımıza
çıkmaktadır.
Biz çalışmamda önemine ve sık uygulanmasına istinaden
ihtiyatî tedbir bakımından inceleme yapacağımı ifade etmeliyim.
Diğer geçici hukuki korumalar başka bir çalışmanın konusunu
oluşturabilecek nitelik ve ağırlıktadır.