Gemi ve Hava aracı İpoteği ve Motorlu Taşıt Rehni (Taşınır İpoteği)

Tuba Akçura Karaman

Taşınır ipoteği sistemi, Medeni Kanunun taşınırlar için benimsenen teslime bağlı rehin sistemine uymayan istisnai bir taşınır rehni türüdür. Bu sistem ile bir sicile kaydedilmiş taşınırın ilgili sicil sayfasına yapılacak tescil ile rehin hakkı kurulmakta, taşınırın alacaklıya teslim edilmesine gerek kalmamaktadır. Ticaret hayatının ihtiyaçları sonucu, taşınırların alacaklıya teslim edilmeden teminat olarak gösterilebileceği, böylesi türden rehinlere özellikle gemi, hava aracı ve motorlu taşıtlarla ilgili olarak daha çok rastlamaktayız. Bu çalışma kapsamında sicile kayıtlı gemi, hava aracı ve motorlu taşıtlar üzerinde yine sicile tescille kurulan ipotek hakkı diğer bir ifade ile "taşınır ipoteği" incelenmektedir. İnceleme konumuz kapsamına giren gemi ipoteği 6102 sayılı Ticaret Kanunu'nda oldukça detaylı düzenlenmiştir. Bu çalışmada, çoğu 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 sayılı Ticaret Kanunu ile getirilmiş yeni hükümler ve bu hükümlerin mehazı teşkil eden uluslararası sözleşme hükümleri değerlendirilmiş, yeri geldiğinde de eleştirilmiştir. Değerlendirmelerimiz ve varılan sonuçların, gemi ipoteği hükümleriyle ilgili mevcut doktrin boşluğunu biraz olsun doldurup uygulamacılara ışık tutacağını umuyoruz. Hava aracı ipoteği 1967 tarihli 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu (TSHK)'nun az sayıdaki hükümleriyle ve motorlu taşıt rehni ise 2001 tarihli 4721 sayılı Medeni Kanunu (MK)'nun 940. maddesinden ibaret tek madde ile düzenlenmiştir. Çalışma kapsamında taşınır ipoteğine ilişkin her taşıt ile ilgili özel düzenlemeler açıklanırken, her konuda Medeni Kanundaki rehin hukuku prensipleriyle ilişki kurulup, özel düzenlemenin temel rehin hukuku prensiplerine paralelliği ve/veya aykırılığı ortaya konmaya çalışılmıştır. Böylece "taşınır ipoteği" müessesesine özgü düşünce sistematiği oluşturulmaya çalışılmıştır.(ARKA KAPAKTAN)

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
I. Sunuş
II. Taşınır İpoteği Türleri ve Konunun Sınırlandırılması
III. İnceleme Planı
Birinci Bölüm 
TAŞINIR İPOTEĞİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 
§1. TAŞINIR İPOTEĞİ KAVRAMI İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR VE TERMİNOLOJİ SORUNU
§2. TAŞINIR İPOTEĞİNİN TARİHSEL KÖKENİ
§3. BAŞLICA HUKUK SİSTEMLERİNDE TAŞINIR İPOTEĞİNİN DÜZENLENİŞ BİÇİMİ
I. GEMİ İPOTEĞİNİN DÜZENLENİŞ BİÇİMİ
II. HAVA ARACI İPOTEĞİNİN DÜZENLENİŞ BİÇİMİ
III. MOTORLU TAŞIT REHNİNİN DÜZENLENİŞ BİÇİMİ
§4. TAŞINIR İPOTEĞİNİN ÖZELLİKLERİ VE HAKİM OLAN İLKELER
I. ÖZELLİKLERİ
II. TAŞINIR İPOTEĞİNE HAKİM OLAN İLKELER
İkinci Bölüm 
GEMİ VE HAVA ARACI İPOTEKLERİNİN VE MOTORLU TAŞIT REHNİNİN KURULMASI 
§1. KAZANMA SEBEPLERİ: HUKUKİ İŞLEM, KANUN
§2. KURULMA AŞAMALARI: BORÇLANDIRICI İŞLEM VE TASARRUF İŞLEMİ
§3. TAŞINIR İPOTEĞİ SÖZLEŞMESİ 
I. SÖZLEŞMENİN HUKUKİ NİTELİĞİ
II. SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ
III. SÖZLEŞMENİN TARAFLARI
IV. SÖZLEŞMENİN DEĞİŞTİRİLMESİ
V. SÖZLEŞMENİN TARAFLARININ DEĞİŞMESİ
§4. TAŞINIR İPOTEĞİNİN TESCİLİ 
I. GENEL OLARAK TESCİL
II. TESCİL İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR
III. SİCİL MEMURUNUN TESCİL İŞLEMİ
IV. TAŞINIR İPOTEĞİNİ TESCİLİN ETKİSİ
§5. TAŞINIR İPOTEĞİNDE SIRA
I. GENEL OLARAK SINIRLI AYNİ HAKLARDA SIRA İLE İLGİLİ SİSTEMLER
II. HAVA ARACI VE MOTORLU TAŞIT ÜZERİNDEKİ AYNİ HAKLAR ARASINDA SIRA
III. GEMİ AÇISINDAN GETİRİLEN ÖZEL DÜZENLEME
§6. TAŞINIR İPOTEĞİNİN KONUSU VE KAPSAMI
I. TAŞINIR İPOTEĞİNİN KONUSU
II. TAŞINIR İPOTEĞİNİN KAPSAMI
§7. TAŞINIR İPOTEĞİYLE TEMİN EDİLEN ALACAK 
I. GENEL OLARAK
II. TAŞINIR İPOTEĞİYLE TEMİN EDİLEN ALACAĞIN TÜRLERİ
III. TAŞINIR İPOTEĞİYLE TEMİN EDİLEN ALACAĞIN KAPSAMI
Üçüncü Bölüm 
GEMİ VE HAVA ARACI İPOTEKLERİNİN VE MOTORLU TAŞIT REHNİNİN HÜKÜMLERİ 
§1. TAŞINIR İPOTEĞİ ALACAKLISININ HAKLARI
I. TAŞITIN DEĞER AZALMASINA KARŞI TEDBİR ALMA HAKKI
II. TAŞINIR İPOTEĞİ ALACAKLISI AÇISINDAN İHTİYATİ HACİZ YASAĞI, İSTİSNALARI VE GEMİ İPOTEĞİ ALACAKLISI AÇISINDAN GETİRİLEN İHTİYATİ HACİZ İMKANI
III. TAŞINIR İPOTEĞİNİN PARAYA ÇEVRİLMESİNİ TALEP HAKKI
IV. LEX COMMİSSORİA YASAĞI
V. TEMSİLCİ ATAMA HAKKI
§2. BORÇTAN ŞAHSEN SORUMLU OLMAYAN MALİKİN HAKLARI
I. DEF'İ İLERİ SÜRME
II. BORCU İFA HAKKI
§3. BORÇLAR KANUNU MADDE 127 UYARINCA, MALİK DIŞINDAKİ KİŞİLERİN ALACAKLIYA HALEF OLMA HAKKI
§4. TAŞINIR İPOTEĞİ HAKKININ DEVRİ
I. TAŞINIR İPOTEĞİNİN ALACAKTAN BAĞIMSIZ ALACAĞIN DA İPOTEKTEN BAĞIMSIZ DEVREDİLEMEYECEĞİ İLKESİ
II. TAŞINIR İPOTEĞİ HAKKININ İRADİ DEVRİ
Dördüncü Bölüm 
GEMİ VE HAVA ARACI İPOTEKLERİNİN VE MOTORLU TAŞIT REHNİNİN SONA ERMESİ 
§1. GENEL OLARAK TAŞINIR İPOTEĞİ HAKKININ SONA ERMESİ VE TERKİNİ
§2. TAŞINIR İPOTEĞİ HAKKININ ALACAĞIN SONA ERMESİNE BAĞLI OLARAK SONA ERMESİ
I. GENEL OLARAK
II. İSTİSNALARI: ALACAĞIN SONA ERMESİNE RAĞMEN TAŞINIR İPOTEĞİ HAKKININ SONA ERMEDİĞİ DURUMLAR
§3. TAŞINIR İPOTEĞİ HAKKININ ALACAK HAKKINDAN BAĞIMSIZ SONA ERMESİ
I. TERKİNLE SONA ERMESİ VE ÖZELLİKLE ALACAKLININ FERAGATİ
II. SÜRENİN SONA ERMESİ, BOZUCU KOŞULUN GERÇEKLEŞMESİ, GEMİ MALİKİNİN ONAY VERMEDİĞİ BORÇLU DEĞİŞİKLİĞİ
III. TAŞITLA İLGİLİ DEĞİŞİKLİKLER DOLAYISIYLA TERKİN VE MÜSADERE
IV. MALİK SIFATI İLE ALACAKLI SIFATININ BİRLEŞMESİ
V. TAŞINIR İPOTEĞİNİN ALACAKLISINA ÖDEME YAPILAMAMASI HALİNDE TEVDİ KARARIYLA VEYA GEMİLERDE İPOTEĞİN DÜŞMESİ KARARI İLE SONA ERMESİ
VI. TAŞINIR İPOTEĞİ KONUSU TAŞITIN İCRA ARACILIĞIYLA SATTIRILIP HAKKIN SİCİLTEN TERKİNİ
SONUÇ
KAYNAKÇA
KAVRAM İNDEKSİ