Acentenin Denkleştirme Talep Etme Hakkı

ACENTENİN DENKLEŞTİRME TALEP ETME HAKKI



Özge AYAN



- Genel Olarak Acentelik Sözleşmesi, Sözleşmenin Sona Ermesi Ve Bunun Hukiki Sonuçları

- Acentenin Denkleştirme Talep Hakının Hukuki Niteliği, Temel Özellikleri Ve Koşulları

- Denkleştirme Miktarının Hesaplanması Ve Denkleştirmenin Diğer Özellikleri

- Sigorta Acentelerinin Denkleştirme Talep Etme Hakkı



İÇİNDEKİLER



Birinci Bölüm

GENEL OLARAK ACENTELİK SÖZLEŞMESİ,

SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ VE

BUNUN HUKUKİ SONUÇLARI



§1. GENEL OLARAK ACENTELİK SÖZLEŞMESİ 19

I. TANIMI VE UNSURLARI 19

II. TARAFLARIN HAK VE BORÇLARI 22

A. Acentenin Hak ve Borçları 22

B. Müvekkilin Hak ve Borçları 24

III. HUKUKİ NİTELİĞİ 25

IV. TÜRLERİ 28

§ 2. ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ 29

I. GENEL OLARAK 29

II. KENDİLİĞİNDEN SONA ERME 30

A. Sürenin Dolması 30

1. Kural 30

2. Sürenin Dolmasına Rağmen, Tarafların Sözleşmeye Devam Etmesinin Hukuki Sonuçları 32

B. Ölüm / Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi 33

C. Kısıtlanma 35

D. İflas 36

E. Sonraki İmkânsızlık 38

III. İRADE BEYANIYLA SONA ERME 39

A. Anlaşmayla Sona Erme (İkale) 39

B. Tek Taraflı İrade Beyanıyla Sona Erme (Fesih) 40

1. Olağan Fesih 40

a. Olağan Fesih Kavramı 40

b. Şekli ve İçeriği 41

c. Olağan Fesih Hakkının Sınırları 42

d. Fesih Süresi 43

e. Sonuçları 45

2. Olağanüstü Fesih 46

a. Olağanüstü Fesih Kavramı 46

b. Haklı Sebep Kavramı 47

aa. Acente Bakımından Haklı Sebep Sayılabilecek Durumlar 49

bb. Müvekkil Bakımından Haklı Sebep Sayılabilecek Durumlar 50

c. Şekli 51

d. Süresi 52

e. Acentelik Sözleşmesinin Haklı Sebep Olmaksızın Derhal Feshinin Hüküm ve Sonuçları 54

IV. DİĞER SONA ERME NEDENLERİ 56

§3. GENEL OLARAK ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI 57

I. ÜCRETLERİN ÖDENMESİ 57

A. Ücreti Doğuran İşlemler 57

B. Ücrete Hak Kazanma Zamanı 59

C. Ücretin Muacceliyeti 64

II. ACENTENİN ELİNDEKİ BELGELERİN VE MALLARIN İADESİ 65

III. ACENTENİN TEMSİL YETKİSİNİN SONA ERMESİ 67

IV. SÖZLEŞME SONRASI REKABET YASAĞI 68

V. MÜVEKKİLİN VERDİĞİ GÜVEN SONUCUNDA GİRİŞİLEN YATIRIMLARIN MALİYETLERİNİN KARŞILANAMAMASINDAN DOĞAN ZARARIN TAZMİNİ 72

VI. MADDİ TAZMİNAT 75

A. Ticaret Kanununun Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesinde Maddi Tazminat Talebine İlişkin Hükümleri 75

1. Ticaret Kanununun 134. Maddesinin 1. Fıkrası Bakımından 76

a. Koşulları 76

aa. Acentelik Sözleşmesinin Fesih Yoluyla Sona Ermesi 76

bb. Başlanmış İşlerin Tamamlanmaması 78

b. Talep Edebilecek Kişiler 80

2. Ticaret Kanununun 134. Maddesinin 2. Fıkrası Bakımından 81

a. Getiriliş Amacı ve Hukuki Niteliği 81

b. Uygulanma Koşulu: Acentelik Sözleşmesinin Taraflardan Birinin Ölmesi, Kısıtlanması veya İflası Nedeniyle Kendiliğinden Sona Ermesi 82

c. Hukuki Sonucu: Acenteye Uygun Bir Karşılık Ödenmesi 83

B. Genel Hükümlere Göre Maddi Tazminat Talep Edilmesi 83

1. Belirli Süreli Acentelik Sözleşmesinin Derhal Feshinde 85

a. Karşı Tarafın Kusurundan Doğan Bir Haklı Sebeple Sözleşmeyi Derhal Fesheden Tarafın Zararlarının Tazmini 86

b. Haklı Bir Sebep Olmaksızın Sözleşmenin Derhal Feshi Halinde Feshe Maruz Kalan Tarafın Zararlarının Tazmini 87

2. Belirsiz Süreli Acentelik Sözleşmesinin Derhal Feshinde 88

a. Karşı Tarafın Kusurundan Doğan Bir Haklı Sebeple Sözleşmeyi Derhal Fesheden Tarafın Zararlarının Tazmini 88

b. Haklı Bir Sebep Olmaksızın Sözleşmenin Derhal Feshi Halinde Feshe Maruz Kalan Tarafın Zararlarının Tazmini 88

VII. DENKLEŞTİRME TALEBİ 90

VIII. ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN BAŞLAMASI 90



İkinci Bölüm

ACENTENİN DENKLEŞTİRME TALEP HAKKININ

HUKUKİ NİTELİĞİ, TEMEL ÖZELLİKLERİ VE KOŞULLARI



§4. ACENTENİN DENKLEŞTİRME TALEBİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE TEMEL ÖZELLİKLERİ 91

I. GENEL OLARAK 91

II. TERİM 92

III. ACENTEYE DENKLEŞTİRME HAKKI TANINMASININ HAKLI NEDENLERİ (AMACI) 92

IV. HUKUKİ NİTELİĞİ 98

A. Doktrindeki Görüşler 98

B. Görüşümüz 103

V. UYGULANMA ALANI 107

A. Acentelik Sözleşmesinde 107

B. Tek Satıcılık Sözleşmesinde 109

1. Genel Olarak 109

2. Koşulları 111

C. Franchise Sözleşmesinde 116

VI. DENKLEŞTİRME TALEBİNİN, TTK 134 VE GENEL HÜKÜMLERE GÖRE TALEP EDİLEN MADDİ TAZMİNATLARDAN FARKI 117

A. TTK 134/1 Hükmünden Farkı 117

B. TTK 134/2 Hükmünden Farkı 119

C. Genel Hükümlere Göre Talep Edilebilen Maddi Tazminattan Farkı 121

VII. DENKLEŞTİRME TALEBİ HAKKINDA YARGITAY’IN TUTUMU 122

VIII. DENKLEŞTİRME TALEBİNİN TASARIDA DÜZENLENİŞİ 132

IX. DENKLEŞTİRME TALEBİNİN SİGORTACILIK KANUNUNDA DÜZENLENİŞİ 136

X. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DURUM 137

A. 1986/653 Sayılı Avrupa Birliği Direktifi 137

B. Alman Hukuku 138

C. İsviçre Hukuku 141

D. Fransız Hukuku 143

E. Avusturya Hukuku 144

F. İtalyan Hukuku 145

§5. DENKLEŞTİRME TALEBİNİN KOŞULLARI 146

I. ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN DENKLEŞTİRME TALEBİNİ DOĞURACAK ŞEKİLDE SONA ERMESİ 147

A. Sözleşmenin Sürenin Dolmasıyla Sona Ermesi 148

B. Sözleşmenin Geçersizliği 149

C. Sözleşmenin Ölüm, Kısıtlanma ve İflas Nedeniyle Sona Ermesi 151

D. Sözleşmenin İhaleyle Sona Ermesi 153

E. Sözleşmenin Olağan Fesih Yoluyla Sona Ermesi 154

F. Sözleşmenin Olağanüstü Fesih Yoluyla Sona Ermesi 155

1. Acentenin Sözleşmeyi Haklı Sebeplerle Derhal Feshetmesi 156

a. Müvekkilin Hâkimiyet Alanından Doğan Haklı Sebeplerle 156

b. Acentenin Hâkimiyet Alanından Doğan, Fakat Doğumunda Acentenin Kusuru Bulunmayan Haklı Sebeplerle 157

2. Müvekkilin, Acentenin Kusuru Olmaksızın Ortaya Çıkan Haklı Sebeplerle veya Hiçbir Haklı Sebep Olmaksızın Acentelik Sözleşmesini Derhal Feshetmesi 160

G. Acentelik İlişkisinin Sözleşmenin Devri Nedeniyle Sona Ermesi 162

H. Özel Durumlar 164

1. Çalışmanın Durdurulması 164

2. Sözleşmenin Niteliğinin Değiştirilmesi 165

3. Kısmi Sona Erme 166

II. MÜVEKKİLİN ACENTE TARAFINDAN KAZANDIRILAN MÜŞTERİLERDEN SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİNDEN SONRA DA MENFAAT SAĞLAYACAK OLMASI 166

A. Acente Tarafından Yeni Müşteriler Kazandırılması 167

1. Müşteri Kavramı 167

2. Yeni Müşteri Kavramı 168

a. Yeni Müşteri Kazandırılması 168

b. Eski Müşterilerle Ticari İlişkilerin Pekiştirilmesi 170

3. Sürekli Müşteri Kavramı 171

4. Hesaplamada Dikkate Alınacak Müşteriler 172

a. Acentenin Çabası ile Müşteri Kazanılması Arasındaki Nedensellik Bağı 172

b. İspat Yükü 173

B. Müvekkilin Önemli Menfaatler Elde Etmesi 174

1. Menfaat Kavramı 174

a. Ticari İlişkilerin Devamından Kaynaklanan Menfaatler 175

b. Diğer Menfaatler 176

2. Müvekkilin Menfaatinin Önemli Olması 176

C. Müvekkilin Menfaatinin Tespiti 177

1. Müvekkilin Acentenin Kazandırdığı Müşteri Çevresi İle Kurabileceği Ticari İlişkilerin Tespiti 178

2. Müşterilerin Müvekkille Ticari İlişkiye Girecekleri Tahmini Süre 180

3. Sürekli Müşteri Çevresinin Azalma Oranı 181

D. İspat Yükü 181

III. ACENTENİN KAYBA UĞRAMASI 182

A. Acentenin Ücret Kaybı 182

1. Genel Olarak 182

2. Ücret Kaybının Hesaplanmasında Dikkate Alınan Ücretler 184

B. Acentenin Ücret Kaybının Tespiti 186

1. Temel Yıl (Son 12 Ay) 186

2. Müşteri Çevresinin Azalma Oranı 187

3. Tahmini Zaman Süreci 188

4. Faiz İndirimi 189

C. İspat Yükü 190

IV. ACENTEYE DENKLEŞTİRME ÖDENMESİNİN HAKKANİYETE UYGUN OLMASI 190



Üçüncü Bölüm

DENKLEŞTİRME MİKTARININ HESAPLANMASI VE DENKLEŞTİRMENİN DİĞER ÖZELLİKLERİ



§6. DENKLEŞTİRME MİKTARININ HESAPLANMASI 193

I. GENEL OLARAK 193

II. DENKLEŞTİRME MİKTARININ HESAPLANMASI YÖNTEMİ 194

A. Ham Karşılığın Hesaplanması 195

1. Müvekkilin Menfaatinin Tespiti 195

2. Acentenin Kaybının Tespiti 196

3. Hakkaniyet Denetimi 198

a. Denkleştirme Miktarını Azaltan Durumlar 200

aa. Markanın Etkisi 200

bb. Toplam Cironun Azalması 201

cc. Rekabet Yasağının Olmaması 202

dd. Sözleşmenin Sona Erme Nedenleri 203

ee. Sözleşmenin Süresi 204

ff. Müvekkilin Çabası 204

b. Denkleştirme Miktarını Arttıran Durumlar 205

c. Denkleştirme Miktarını Etkilemeyen Durumlar 205

aa. Eski Müşterilerin Kaybı 205

bb. Tarafların Ekonomik ve Sosyal Durumları 205

B. Denkleştirmenin Üst Sınırı 205

1. Genel Olarak 205

2. Üst Sınırın Hesaplanması 207

III. DENKLEŞTİRME MİKTARININ HESAPLANMASINA İLİŞKİN ÖRNEKLER 210

§7. ACENTENİN DENKLEŞTİRME TALEP ETME HAKKININ DİĞER ÖZELLİKLERİ 218

I. DENKLEŞTİRME TALEBİNİN VAZGEÇİLMEZLİĞİ 218

A. Genel Olarak 218

B. Denkleştirmenin Sözleşmenin Sona Ermesinden Önce Ödenmesi 221

II. DENKLEŞTİRME TALEBİNİN İLERİ SÜRÜLME SÜRESİ 222

III. DENKLEŞTİRME TALEBİNİN ZAMANAŞIMI 224

IV. YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME 224



Dördüncü Bölüm

SİGORTA ACENTELERİNİN DENKLEŞTİRME

TALEP ETME HAKKI



§8. SİGORTA ACENTELERİNİN DENKLEŞTİRME TALEBİNİN ÖZELLİKLERİ 225

I. GENEL OLARAK 225

II. SİGORTACI ACENTELERİN DENKLEŞTİRME TALEBİ İLE DİĞER ACENTELERİN DENKLEŞTİRME TALEBİ ARASINDAKİ FARKLILIKLAR 227

III. SİGORTA ACENTELERİNİN DENKLEŞTİRME TALEBİNİN KOŞULLARI 229

A. Acentelik Sözleşmesinin Denkleştirme Talebini Doğuracak Şekilde Sona Ermesi 230

B. Sigorta Şirketinin Önemli Menfaatler Elde Etmesi 230

C. Sigorta Acentesinin Ücret Kaybı 233

D. Sigorta Acentesine Denkleştirme Ödenmesinin Hakkaniyete Uygun Olması 235

IV. DENKLEŞTİRME MİKTARININ HESAPLANMASI 235

V. SİGORTA ACENTELERİNİN DENKLEŞTİRME TALEBİNDEN ÖNCEDEN FERAGATİ 238

Sonuç 241

Ek 1: ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERME NEDENLERİ 253

Ek 2: BELİRLİ SÜRELİ ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNDE MADDİ TAZMİNAT 254

Ek 3: BELİRSİZ SÜRELİ ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNDE MADDİ TAZMİNAT 255

Yararlanılan Eserler 257