TÜRK SERMAYE PİYASASI HUKUKUNDA MANİPÜLASYON SUÇU Sinan BAYINDIR - Ekonomik Suçlar, Özellikleri ve Sermaye Piyasası Hukuku -- Ekonomik Suçlar Kavramı, Özellikleri ve Tasnifi -- Sermaye Piyasası Hukuku - Sermaye Piyasaı Hukukunda Manipülasyon Suçu -- Genel Olarak -- Korunan Hukuki Değer -- Suçun Unsurları - Manipülasyon Suçunun Özel Görünüş Şekilleri, Diğer Suçlarla İlişki ve Farklılıkları -- Suçun Özel Görünüş Şekilleri -- Kovuşturma ve Yaptırım -- Manipülasyon Suçunun Bağlantılı Olduğu Suçlar -- Benzer Suçlardan Farkı İÇİNDEKİLER KISALTMALAR..............XIX GİRİŞ............1 BİRİNCİ BÖLÜM EKONOMİK SUÇLAR, ÖZELLİKLERİ VE SERMAYE PİYASASI HUKUKU § I- EKONOMİK SUÇ KAVRAMI, ÖZELLİKLERİ VE TASNİFİ..........3 1- Tarihçe ............5 2- Ekonomik Suç Kavramı ............7 3- Ekonomik Suçların Ortak Özellikleri ............10 A- Yargıya Çok Az Bir Kısmının İntikal Etmesi ..........11 B- Ekonomik Suçlarla İlgili Yargılama Faaliyetinin Ayrı Bir İhtisaslaşmayı Gerektirmesi ..............11 C- Korunan Hukuki Menfaatin Geniş Anlamda Kamusal Ekonomik Çıkarlar Olması ..........12 D- Orantılılık İlkesinin Ön Plana Çıkması............12 E- Muhtemel Mağdur Sayısının Çokluğu............13 F- Klasik Soruşturma Usullerinin Yetersiz Kalması Nedeniyle Suçun Tespitinin Güçlük Arz Etmesi ..........14 G- Bağımsız İdari Otoritelerle Eşgüdümlü Hareket Etmeyi Gerektirmesi..............14 H- İşleniş Biçimi ve Suçla Mücadelenin Uzmanlık Gerektirmesi ..........14 İ- Uluslararası İşbirliğini Gerektirmesi............15 J- Sürekli Yeni Suç Tiplerinin İhdasını Zorunlu Kılması............15 4- Ekonomik Suçların Tasnifi ..............15 5- Türk Hukukunda Ekonomik Suçlar..........17 XI§ II- SERMAYE PİYASASI HUKUKU............21 1- Sermaye Piyasası Kavramı ..............21 A- Piyasa ..............22 a- Piyasa Türleri............22 aa- Mali Piyasalar ............22 bb- Para Piyasaları............23 cc- Sermaye Piyasaları ............23 aaa- Sermaye Piyasası Türleri ..........24 aaaa- Birincil Piyasa (Primary Market)..........24 aaaaa- Organize Borsalar (Menkul Kıymet Borsaları)..........25 bbbb- İkincil Piyasa (Secondary Market) ............25 cccc- Tezgahüstü Piyasalar (over the counter markets)..........26 dddd- Gözaltı Pazarı ..............26 2- Sermaye Piyasasının Unsurları..........27 A- Piyasaya Fon Arz Edenler ............27 B- Piyasadan Fon Talep Edenler (İhraççılar)............27 C- Aracı Kuruluşlar............27 a- Kavram ..............27 b- Aracı Kurumların Faaliyet Alanları ............28 aa- Sermaye Piyasası Araçlarının İhracına ve Halka Arzına Aracılık..........29 bb- Sermaye Piyasası Araçlarının İkincil Piyasadaki Alım Satımına Aracılık ..............30 cc- Portföy Yöneticiliği............30 dd- Yatırım Danışmanlığı ............31 ee- Repo ve Ters Repo İşlemleri..............31 ff- Türev Araçların Alım Satımına Aracılık..........32 D- Arz ve Talebin Karşılaştığı Yer..............32 E- Sermaye Piyasası Araçları ............33 3- Sermaye Piyasasının Tarihsel Gelişimi..........33 A- Osmanlı Devleti Dönemi..........33 B- Cumhuriyet Dönemi..............34 a- Birinci Dönem ..........34 XIIb- İkinci Dönem ............34 c- Üçüncü Dönem..............34 4- Sermaye Piyasasının Ekonomideki Yeri ve Önemi..........35 5- İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (IMKB) ..............36 A- Yasal Çerçeve..............36 B- Borsanın Tanımı ve Tarihçesi............36 a- Tanım..............36 b- Tarihçe ..........37 c- Mevzuat ............38 C- İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) nın Görev ve Yetkileri..........39 D- İMKB’nin Ekonomik İşlevleri..........40 a- Likidite Sağlama İşlevi..............40 b- Ekonomiye Kaynak Yaratılması..........40 c- Sermaye Mülkiyetinin Geniş Bir Topluma Yayılması............41 d- Ekonominin Göstergesi Olması..........41 e- Güven Yaratılması ............41 f- Sermayeye Hareketlilik Kazandırması ..........41 E- Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB)..........41 6- Sermaye Piyasası Kurulu............43 A- Anayasal Dayanak ............43 B- Kurulun Hukuki Niteliği ..............44 C- Kurulun Oluşumu..............44 D- Görev ve Yetkileri ..............45 a- Düzenlemeye İlişkin Görevleri............45 b- İzin ve Bildirim..............45 c- Gözetim ve Denetim Görevi............46 d- Diğer Görevler..........46 E- Kurulun İMKB ile İlişkisi ..............47 7- Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) ............47 8- Takas ve Saklama Bankası (TAKASBANK ) ..............49 9- Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği (TSPAKB)............50 10- Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği (TDUB)..............51 XIIIİKİNCİ BÖLÜM TÜRK SERMAYE PİYASASI HUKUKUNDA MANİPÜLASYON SUÇU § I- GENEL OLARAK..............53 1- Manipülasyon Kavramı..........54 2- Spekülasyondan Farkı..............56 § II- KORUNAN HUKUKİ DEĞER............58 1- Yatırımcının Korunması ..............60 2- Kamuyu Aydınlatma İlkesi..............61 3- Etkin Piyasa Teorisi..............63 § III- SUÇUN UNSURLARI ............68 1- Kanuni Unsur (Tipiklik) ............68 A- Genel Olarak ..............68 B- İMKB Yönetmelik m. 24’ün İdarenin Düzenleyici İşlemleriyle Suç Ceza İhdas Edilemeyeceği Kuralı (TCK m. 2/2) Açısından Değerlendirilmesi............69 C- Fiilin Başka Kanunlarda da Suç Olarak Düzenlenmesi İhtimali ..........71 D- Suçun Kanunilik İlkesi Açısından Değerlendirilmesi ............72 2- Maddi Unsurlar..........75 A- İşleme Dayalı Manipülasyon Suçunun Maddi Unsurları..........76 a- Yapay Alım Satım Yapmak (Artificial Price )..............76 aa- Alım Satım ..............77 bb- Alım Satım Emri ............79 cc- Manipülatif İşlem Kalıpları..........85 aaa- Yapılan İşlemlerin Günlük İşlem Hacmi İçerisinde Önemli Bir Oran Teşkil Etmesi ..........86 bbb- Menkul Kıymetteki Yükselişten Fayda Elde Edecek Kişilerle İşlemi Gerçekleştirenlerin Birlikte Hareket Etmesi ............86 ccc- Aynı Anda veya Yakın Zamanda Alım ve Satım İşlemlerinin Gerçekleştirilmiş Olması..........86 ddd- Yapılan İşlemlerin Menkul Kıymetin Fiyatında Önemli Değişikliklere Yol Açmış Olması............87 eee- İşlemlerin Yoğun Olarak Seans Başında veya Seans Sonunda Gerçekleştirilmesi ..........87 XIVfff- İşlemlerin Çok Sayıda Aracı Kurum Üzerinden ve Vekaleten Gerçekleştirilmesi ............88 ggg- Yapılan İşlemlerin Hesap Sahiplerinin Mali üçleri ile Bağdaşmaması ..........89 hhh- İşlem Yapanlar Arasında Hisse Senedi ve Nakit Virmanlarının Bulunması..........89 iii- İşlemlerin Yapıldığı Piyasanın Yeterli Derinliğe Sahip Olmaması ............89 b- Vadeli İşlem Borsalarında Manipülatif Amaçlı Alım Satımlar..............90 c- Mukayeseli Hukuktaki Manipülatif İşlem Kalıpları..............94 aa- Yıkama Satış (Wash sale)..........94 bb- Baskı Oluşturma (Cornering)............94 cc- Havuz İşlemleri..............95 d- Manipülasyon Suçuna İlişkin AB Direktifi ............96 B- Bilgiye Dayalı Manipülasyon Suçunun Maddi Unsurları..............97 a- Bilgi Vermek ..............98 b- Haber Yaymak..........99 c- Yorum Yapmak..............99 d- Bilgi Açıklamamak..............101 C- Nedensellik Bağı ..............102 D- Fail ............103 E- Mağdur..............105 F- Konu..............106 a- Hisse Senedi............108 b- Tahvil ..........108 c- Finansman Bonosu..............109 d- Hazine Bonosu............109 e- Gayrimenkul Sertifikası ..............110 f- Katılma İntifa Senedi..........110 g- Kâr-Zarar Ortaklığı Belgesi............110 h- Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (VDMK)..........110 i- Kupon..........110 j- Talon..............111 k- Gelir Ortaklığı Senedi..............111 l- Diğer Sermaye Piyasası Araçları............111 XVG- Cezanın Arttırılmasını Gerektiren Nitelikli Unsurlar..........111 a- Seçimlik Hareketlerin Birleşmesi..........113 b- Menfaat Temini ..........113 c- Tekerrür Hali ..........114 3- Suçun Manevi Unsurları ..........114 A- Kast ..........114 B- Amaçlar............115 a- Arz ve Talebi Etkilemek..............116 b- Aktif Bir Piyasa İzlenimi Uyandırmak ..............116 c- Fiyatları Aynı Seviyede Tutmak, Arttırmak, Azaltmak ..........117 4- Hukuka Aykırılık Unsuru..............117 A- Kabul Edilmiş Piyasa Kurallarına Uygunluk............118 B- Fiyat İstikrar İşlemleri..............118 C- Susma Hakkı Bağlamında Bilgiye Dayalı Manipülasyon Düzenlemesinin Değerlendirilmesi..........119 D- İfade Özgürlüğü Açısından Bilgiye Dayalı Manipülasyon ..............121 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MANİPÜLASYON SUÇUNUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ, DİĞER SUÇLARLA İLİŞKİ VE FARKLILIKLARI § I- SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ..........123 A- Teşebbüs..............123 B- İçtima ..............127 C- İştirak (Suç Ortaklığı)............129 § II- KOVUŞTURMA VE YAPTIRIM..........132 1- Kovuşturma............132 A- Şikayet Şartı ile Karşılaştırma ............133 B- İzin Şartı ile Karşılaştırma..........134 C- Müracaat Şartı ile Karşılaştırma..............134 D- Görevli Mahkeme............137 E- Yetkili Mahkeme ..............137 2- Yaptırım ..............138 A- Cezai Yaptırım..............138 B- İdari Tedbirler..........141 XVI§ III-MANİPÜLASYON SUÇUNUN BAĞLANTILI OLDUĞU SUÇLAR ..146 1- Bilişim Suçları ile ilişkisi ..........146 2- TCK m. 220’deki Suç İşlemek İçin Örgüt Kurma Suçu ile İlişkisi ..............150 3- TCK m. 282’deki Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerini Aklama Suçu ile İlişkisi..............154 § IV-BENZER SUÇLARDAN FARKI............156 1. İçeriden Öğrenenlerin Ticareti Suçu ile Karşılaştırma............156 2. Bilgi Vermekten Kaçınma, Yanlış Bilgi, İbraz Etmeme ve Görevlileri Engelleme Suçu (SerPK m. 47-B/1) ile Karşılaştırma ..............159 3. Kamunun Aydınlatılmasına Aykırılık Suçu (SerPK m. 47/C) ile Karşılaştırma..............160 4. Mal ve Hizmet Satımından Kaçınma Suçu (m. 240) ile Karşılaştırma ..............160 5. Göreve İlişkin Sırrın Açıklanması Suçu ( m. 258 ) ile Karşılaştırma ..............161 6. Savaşta Yalan Haber Yayma Suçu (m. 323) ile Karşılaştırma..............162 7. Fiyatları Etkileme Suçu ( m. 237 ) ile Karşılaştırma............164 8. SerPK m. 16/A’ya Muhalefet Suçundan Farkı............166 9. Bankacılık Kanunu’nun 153/1 Maddesine Aykırı Davranma Suçundan Farkı ..........166 10. Dolandırıcılık Suçu (m. 157) ile Karşılaştırma ............167 11. Özel Güveni Kötüye Kullanma Suçu (SerPK m. 47/A-5) ile Karşılaştırma..............170 12. Örtülü Kazanç Aktarma Suçundan Farkı............174 13. Karşılıksız Repo Suçundan Farkı..............176 SONUÇ..............179 KAYNAKÇA ............183
