Türk Ticaret Kapsamındaİç Kontrol ve İç Denetim
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
KISALTMALAR XXI
Birinci Bölüm
DENETİM İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
11 DENETİM KAVRAMI 1
111 Denetimin Tanımı 1
112 Denetimin Amacı 3
113 Denetimin Tarihçesi 4
1131 Dünyada Denetimin Gelişimi 4
1132 Avrupa Birliğinde Denetim Uygulamaları 10
114 Muhasebe Denetimine Yakın Kavramlar 13
1141 Murakabe 13
1142 Revizyon 14
1143 Teftiş 14
1144 Kontrol 15
115 Bağımsız Denetim ve Muhasebe İlişkisi 16
12 İŞLETME YÖNETİMİ FONKSİYONLARI VE
İÇ DENETİM 18
121 İşletme Yönetimi Fonksiyonları 18
1211 Planlama Fonksiyonu 18
1212 Örgütleme Fonksiyonu 19
1213 Yöneltme Fonksiyonu 20
1214 Denetim Fonksiyonu 20
122 Yönetim Fonksiyonları ile İç Denetim İlişkisi 21
13 DENETİMİN ÖZELLİKLERİ 22
131 Denetim Bir Süreçtir 22
132 Denetim Belli Bir Ekonomik Birime Ait Bilgileri Kapsar 23
133 İktisadi Faaliyet ve Olaylarla İlgili İddialar 23
134 Önceden Saptanmış Ölçütler 23
135 Muhasebe Denetimi Kanıtların Toplanması ve
Değerlendirilmesi Çalışmasıdır 24
136 Denetim Uzman ve Bağımsız Bir Kişi
Tarafından Yapılır 24
137 Uygunluk Derecesi 25
138 İlgi Duyanlara Bildirme 25
139 Sonuçları Bildirme 25
14 DENETİMİN ÇEŞİTLERİ 26
141 Konusuna Göre Denetim Çeşitleri 26
1411 Finansal Tablolar Denetimi 26
1412 Uygunluk Denetimi 26
1413 Faaliyet Denetimi 28
1414 Ekonomik Denetim 28
142 Kapsamına Göre Denetim Çeşitleri 29
1421 Genel Amaçlı Denetim 29
1422 Özel Amaçlı Denetim 29
143 Yapılış Nedenine Göre Denetim Çeşitleri 30
1431 Zorunlu Denetim 30
1432 İsteğe Bağlı Denetim 30
144 Denetimi Yapan Denetçinin Statüsüne
Göre Denetim Çeşitleri 31
1441 Bağımsız Denetim 31
1442 İç Denetim 31
1443 Kamu Denetimi 32
145 Denetimin Uygulama Zamanına Göre Denetim Çeşitleri 33
1451 Devamlı Denetim 33
1452 Ara Denetim 33
1453 Son Denetim 33
15 DENETÇİNİN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ 33
151 Denetçinin Tanımı 33
152 Denetçinin Özellikleri 34
1521 Denetçinin Bağımsızlığı 34
1522 Mesleki Bilgi ve Tecrübe 34
1523 Kişisel ve Ahlaki Nitelikler 34
1524 Mesleki Özen ve Dikkat 35
153 Denetçi Çeşitleri 35
1531 Bağımsız Denetçiler 35
1532 İç Denetçiler 36
1533 Kamu Denetçileri 38
154 Denetçinin İşletmede İlişkide Bulunduğu Gruplar 39
1541 Yönetim 39
1542 Ortaklar 39
1543 Yönetim Kurulu 39
16 DENETİMDE MESLEKİ ŞÜPHECİLİK 40
17 DENETİMDE MAKUL GÜVENCE 41
İkinci Bölüm
İÇ KONTROL SİSTEMİ
21 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN TANIMI 43
22 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN AMAÇLARI 45
221 Belirlenmiş Olan İşletme Amaçlarına ve Hedeflerine
Ulaşılmasını Sağlamak 46
222 İşletme Faaliyetlerinin Yönetim Politikalarına ve
Yasalara Uygunluğunu Sağlamak 46
223 Muhasebe Kayıtlarının ve Finansal Raporların
Doğruluğunu ve Güvenilirliğini Sağlamak 47
224 İşletme Varlıklarını Korumak 47
225 Kaynakların Ekonomik ve Verimli Kullanımını
Sağlamak 47
23 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN ÖNEMİ 47
24 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN GELİŞİMİ 48
25 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN SINIFLANDIRILMASI 49
251 Önleyici Kontroller 50
252 Tespit Edici Kontroller 50
253 Yönlendirici Kontroller 50
254 Düzeltici Kontroller 50
255 Boşluk Doldurucu/Telafi Edici Kontroller 50
26 İÇ KONTROL SİSTEMİ İLE İLGİLİ YAPILAN
DÜZENLEMELER 51
261 COSO Tarafından Yapılan Düzenlemeler 51
262 Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (IIA) Tarafından
Yapılan Düzenlemeler 52
263 Amerikan Sermaye Piyasası Kurulu (SEC) Tarafından
Yapılan Düzenlemeler 52
264 Uluslararası Yüksek Denetleme Kuruluşları Örgütü
(INTOSAI) Tarafından Yapılan Düzenlemeler 53
265 Amerikan Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü
(AICPA) Tarafından Yapılan Düzenlemeler 53
266 Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC)
Tarafından Yapılan Düzenlemeler 54
267 Sarbanes-Oxley Yasası ile Yapılan Düzenlemeler 55
268 Basel II’de Yapılan Düzenlemeler 56
269 Avrupa Birliği Tarafından 2006/43/EC Sayılı
Yönerge ile Yapılan Düzenlemeler 58
27 İÇ KONTROL TÜRLERİ 61
271 Muhasebe Kontrolleri 61
272 Yönetsel Kontroller 62
28 İÇ KONTROL SİSTEMİ YAPILANDIRMA
MODELLERİ 62
281 CobiT (Control Objectives for Information Technology)
Modeli 62
282 eSAC (Electronic System Assuranceand Control)
Modeli 63
283 SysTrust (System Trust) Modeli 63
284 COSO (Committee of Sponsoring Organizations)
Modeli 63
29 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN UNSURLARI 63
291 Örgüt Yapısı 64
292 Muhasebe Sistemi 64
2921 Hesap Planı 64
2922 Muhasebe Yönetmeliği 65
2923 Bütçe Kontrolü 65
2924 Maliyet Muhasebesi Sistemi 66
2925 Muhasebe Belge ve Formları 66
293 Yeterli Nitelik ve Sayıda Personel 66
210 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİ 67
2101 Kontrol Çevresi 67
21011 Dürüstlük ve Ahlaki Değerler 67
21012 Uzmanlığın Değerlendirilmesi 68
21013 Yönetim Kurulu veya Denetim
Komitesinin Katılımı 68
21014 Yönetim Felsefesi ve Faaliyet Yaklaşımı 68
21015 Örgütsel Yapı 69
21016 Yetki ve Sorumluluk Verme Yöntemleri 69
21017 İnsan Kaynakları Politikaları ve
Uygulamaları 69
2102 Risk Değerleme 70
2103 Kontrol Eylemleri 70
21031 Görevlerin Ayrımında Yeterlilik 71
21032 İşlem ve Faaliyetlerin Uygun
Yetkilendirilmesi 71
21033 Yeterli Belgeler ve Kayıtlar 72
21034 Varlıklar ve Kayıtlar Üzerindeki
Fiziksel Kontrol 72
21035 Bağımsız Performans Kontrolleri 73
2104 Bilgi ve İletişim 73
2105 Sistemin İzlenmesi 74
2106 COSO Temelinde İç Konrol Bileşenleri 75
211 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN NİTELİKLERİ 78
212 İÇ KONTROL SİSTEMİ İLE İLGİLİ
TEMEL KAVRAMLAR 79
2121 İç Kontrol İçin Yönetimin Sorumluluğu 80
2122 İç Kontrol Sisteminin Etkinliği Üzerine
Sınırlamalar 80
2123 İç Kontrol Sisteminin Makul Düzeyde
Güvence Vermesi 81
213 ETKİN BİR İÇ KONTROL SİSTEMİNİN
TEMEL İLKELERİ 82
2131 Görevlerin Ayırımı İlkesi 82
2132 Kıymet Hareketinin Yetkilendirilmiş Olması İlkesi 83
2133 Uygun Bir Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeninin
Var Olması İlkesi 84
2134 Fiziki Korunma İlkesi 84
2135 Bağımsız Mutabakat Yapılması İlkesi 84
214 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİNİ
BELİRLEYEN FAKTÖRLER 85
2141 Roller ve Sorumlulukların Etkin Dağıtımı 85
2142 Üst Yönetimin Duyarlılığı 85
2143 Mesleki Yeterlilik ve Etik 86
2144 Bulguların Önemsenmesi 86
215 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN KURULMASINDA
DİKKAT EDİLECEK FAKTÖRLER 86
2151 Risk Faktörü 87
2152 Maliyet Faktörü 88
216 İÇ KONTROL SİSTEMİNDEN ELDE EDİLEN
BİLGİLERİN BELGELENMESİ 89
2161 Not Alma Yöntemi 89
2162 Akış Şemaları Yöntemi 90
2163 Anket Yöntemi 91
217 İÇ KONTROL SİSTEMİNİN AVANTAJLARI 93
218 MUHASEBE HİLELERİ/SKANDALLARI AÇISINDAN
İÇ KONTROL SİSTEMİ 94
2181 Muhasebe Hileleri 95
2182 Muhasebe Skandalları 97
2183 Muhasebe Skandallarını/Hilelerini Önlemede
İç Kontrol Sisteminin Etkinliği 100
219 FİNANSAL TABLOLAR DENETİMİ AÇISINDAN
İÇ KONTROL 102
Üçüncü Bölüm
İÇ DENETİM SİSTEMİ
31 İÇ DENETİMİN TANIMI 105
32 İÇ DENETÇİ 107
321 İç Denetçinin Tanımı 107
322 İç Denetçinin Görevleri 108
323 İç Denetçinin Özellikleri 109
324 İç Denetçinin Bağımsızlığı 109
325 İç Denetçinin Yeterliliği ve Mesleki Özeni 110
33 İÇ DENETİMİN AMACI 111
34 İÇ DENETİMİN GELİŞİMİ 114
35 İÇ DENETİMİN FAYDALARI 117
36 İÇ DENETİMİN ÖZELLİKLERİ 119
361 Sorumluluk ve Hesap Verme 120
362 Fonksiyonel Bağımsızlık 120
363 Vekâlet Sözleşmesi 121
364 Danışmanlık 121
365 Tasarruf İhtiyacı 122
366 Güvence Sağlama 122
367 Hatalı ve Hileli İşlemlere Karşı Korunma 122
368 Standartlara Göre Yürütülme 123
369 Kuruma Değer Yaratmak 123
37 İÇ DENETİM ÇEŞİTLERİ 124
371 Finansal Denetim 124
372 Uygunluk Denetimi 124
373 Performans Denetimi 125
374 Sistem Denetimi 125
375 Bilgi Teknolojileri Denetimi 125
38 İÇ DENETİMİN UNSURLARI 125
381 Bağımsız ve Tarafsız Bir Faaliyet Olması 126
382 Güvence ve Danışmanlık Fonksiyonu Olması 126
383 İşletmeyi Bir Bütün Olarak Ele Alması 127
384 Sistematik ve Disiplinli Bir Yaklaşım Olması 127
39 İÇ DENETİMİN İLKELERİ 127
391 Görevlerin Ayrımı İlkesi 127
392 Kıymet Hareketlerinin Yetkilendirilmiş
Olması İlkesi 128
393 Uygun Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeninin
Var Olması İlkesi 128
394 Varlıkların ve Muhasebe Kayıtlarının Fiziki
Korunması İlkesi 128
395 Bağımsız Mutabakatların Yapılması İlkesi 128
310 İÇ DENETİM TEKNİKLERİ 129
3101 Geleneksel Denetim İşlemleri 129
31011 Karşılaştırma İşlemi 129
31012 Tutar Aktarmalarının Denetimi 130
31013 Aritmetik İnceleme 130
31014 Belge İnceleme 130
3102 Destekleyici Kanıt Toplama Teknikleri 131
31021 Fiziki İnceleme
(Sayım ve Envanter İncelemesi) 131
31022 Göz Atma 132
31023 Belge İnceleme 133
31024 Yeniden Hesaplama 134
31025 Analitik İnceleme 135
31026 Doğrulama 135
311 İÇ DENETİMİN ETKİNLİĞİ 135
3111 İç Denetimin Etkinliğinin Belirlenmesi 136
3112 İç Denetimin Etkinliğinin Ölçülmesi 137
312 İÇ DENETİM STANDARTLARI 138
313 İÇ DENETİMDE ETİK KURALLAR 140
314 İÇ DENETİM VE BAĞIMSIZ DENETİM İLİŞKİSİ 142
315 İÇ DENETİM YAKLAŞIMLARI 143
3151 Proaktif İç Denetim Anlayışı 144
3152 Risk Odaklı İç Denetim Anlayışı 145
3153 Müşteri Odaklı İç Denetim Anlayışı 146
316 İÇ DENETİM SÜRECİ 147
3161 Planlama Aşaması 147
3162 Denetimin Yürütülmesi Aşaması 147
31621 Denetime Hazırlık 148
316211 Çalışma Kağıtları ve Formlar 148
316212 Denetim Amaçlarının Belirlenmesi 148
316213 Bilgi Toplama/Ön Araştırma 149
316214 Açılış Toplantısı 149
316215 Potansiyel Sorunlu Alanların
Belirlenmesi
(Risk Değerlendirmesi) 150
316216 İç Denetim Planının
Hazırlanması 151
31622 Denetimlerin Gerçekleştirilmesi
(Saha Çalışması) 151
316221 Denetim Testlerinin
Uygulanması 152
316222 Bulguların Oluşturulması ve
Önerilerin Geliştirilmesi 152
316223 Bulguların Denetlenen Birimle
Paylaşılması 152
3163 Raporlama Aşaması 152
3164 İzleme ve Değerlendirme Aşaması 153
317 İÇ DENETİMDE RAPORLAMA 153
3171 Raporlama Hedefleri ve Rapor Özellikleri 154
3172 Üçer Aylık Raporlar ve Nihai Rapor 155
3173 Raporlama Yapılacak Taraflar 155
3174 Raporlama Sonrası Takip 156
318 KURUMSAL YÖNETİM AÇISINDAN İÇ DENETİM 157
3181 Kurumsal Yönetim Kavramı 157
31811 Genel Açıklama 157
31812 Kurumsal Yönetimin Tanımı 157
31813 Kurumsal Yönetim İlkeleri 158
3182 Kurumsal Yönetim ile İç Denetim İlişkisi 159
319 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ AÇISINDAN
İÇ DENETİM 161
3191 Toplam Kalite Yönetimi Kavramı 161
31911 Genel Açıklama 161
31912 Toplam Kalite Yönetiminin Tanımı 162
31913 Toplam Kalite Yönetiminin Amaçları 163
31914 Toplam Kalite Yönetiminin Yararları 164
31915 Toplam Kalite Yönetiminin Araçları 164
3192 Toplam Kalite Yönetimi ile İç Denetim İlişkisi 168
320 RİSK ODAKLI İÇ DENETİM YAKLAŞIMI 170
3201 Genel Açıklama 170
3202 Risk Tanımı ve Çeşitleri 171
32021 Piyasa Riski 172
32022 Kredi Riski 172
32023 Likidite Riski 173
32024 Yasal Risk 173
32025 Operasyonel Risk 173
3203 Risk Yönetimi 175
3204 Risk Odaklı İç Denetimin Kapsamı 177
3205 Risk Odaklı İç Denetimde Temel Alanlar 178
3206 Risk Odaklı İç Denetim Süreci 179
321 İÇ DENETİM BİRİMİ 182
3211 İç Denetim Biriminin Örgütsel Bağımsızlığı 182
3212 İç Denetim Biriminin Organizasyonu 184
3213 İç Denetim Müdürünün Görevleri 185
322 DENETİM KOMİTESİ 187
323 İÇ KONTROL VE İÇ DENETİMİN
KARŞILAŞTIRILMASI 189
3231 Amaçları Bakımından Karşılaştırma 189
3232 Özellikleri Bakımından Karşılaştırma 190
3233 Rolleri Bakımından Karşılaştırma 190
Dördüncü Bölüm
TÜRK TİCARET KANUNUNDA
İÇ KONTROL VE İÇ DENETİM
41 TÜRK MEVZUATINDA İÇ DENETİM
DÜZENLEMELERİ 193
411 Türk Ticaret Kanunu ile Yapılan Düzenlemeler 193
412 Sermaye Piyasasında İç Denetim 194
4121 Bağımsız Denetim Açısından İç Denetim 194
4122 Aracı Kuruluşlarda İç Denetim 195
4123 Sermaye Piyasası Kurulunda İç Denetim 198
413 Bankacılık Sektöründe İç Denetim 199
414 Sigortacılık Sektöründe İç Denetim 202
415 5018 sayılı Kanun Kapsamında Kamuda İç Denetim 203
416 Vakıflarda İç Denetim 205
417 Derneklerde İç Denetim 207
418 Kalkınma Ajanslarında İç Denetim 208
419 Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumu (KGK) 209
4110 Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) 211
4111 Türkiye Denetim Standartları 212
41111 Genel Açıklama 212
41112 İç Kontrol Eksikliklerinin Üst Yönetimden
Sorumlu Olanlara ve Yönetime Bildirilmesi
Standardı (BDS 265) 213
411121 Standardın Kapsam ve Amacı 213
411122 Tanımlar 213
411123 İç Kontrol Eksikliğini
Tespit Süreci 214
411124 İç Kontrol Eksikliklerinin Tespit
Edilip Edilmediğinin Belirlenmesi 214
411125 Önemli İç Kontrol Eksiklikleri 214
411126 Önemli İç Kontrol Eksikliklerini
Bildirim Zamanı 216
411127 İç Kontrol Eksikliklerinin Yönetime
Bildirilmesi 217
411128 Yazılı Bildirimin İçeriği 217
42 TÜRK TİCARET KANUNU KAPSAMINDA
İÇ DENETİM 218
421 Genel Açıklama 218
422 TTK 366 Madde Açısından İç Denetim 218
423 TTK 375 Madde Açısından İç Denetim 220
424 TTK 378 Madde Açısından İç Denetim 221
İç Denetim Terimleri Sözlüğü 225
Ek-1 Uluslararası İç Denetim Standartları 253
Ek-2 Vakıflar İçin İç Denetim Raporu 279
Ek-3 Dernekler İçin İç Denetim Raporu 280
Ek-4 İç Denetim Soru Formu Örneği 294
İç Denetim Rapor Formatları 297
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1- Denetim Fonksiyonu 4
Şekil 2- Denetim ve Muhasebe Arasındaki İlişki 17
Şekil 3- COSO Piramidi 75
Şekil 4- COSO Küpü 77
Şekil 5- Akış Şeması Sembolleri 91
Şekil 6- İç Kontrol Sistemi Anket Formu Örneği 92
Şekil 7- Muhasebe Skandallarının Ortaya Çıkması 101
Şekil 8- Risk Alanları Tablosu 180
Şekil 9- Risk Matrisi 181
KAYNAKÇA 327
