Hukuka Giriş

Prof. Dr. Yaşar SALİHPAŞAOĞLU

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER  7

KISALTMALAR .13

İNSAN, TOPLUM VE HUKUK . 15

Toplumsal Bir Varlık Olarak İnsan15

Toplumsal Hayatı Düzenleyen Kurallar18

Ahlak kuralları .19

Din kuralları 21

Örf ve adet kuralları.22

Görgü kuralları.24

Hukuk kuralları24

HUKUK KURALLARININ KAYNAKLARI . 29

Hukukun Maddi Kaynakları .29

Coğrafi Konum, İklim ve Demografi.30

Ekonomi, Bilim ve Teknoloji33

Ekonomi33

Bilim ve Teknoloji 34

Din36

Siyasi İdeolojiler40

Hukukun Şekli Kaynakları 42

Hukukun Yazılı Olmayan Şekli Kaynağı: Örf ve Adet Kuralları .42

Hukukun Yazılı Şekli Kaynağı Olarak Uluslararası Sözleşmeler.45

Hukukun Yardımcı Kaynakları .53

Mahkeme Kararları54

Bilimsel Görüşler 57

III. HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ. 61

Emredici Hukuk Kuralları .61

Yetki Verici Hukuk Kuralları63

8 İçindekiler

Tanımlayıcı Hukuk Kuralları .64

Tamamlayıcı Hukuk Kuralları .65

Yorumlayıcı Hukuk Kuralları.66

HİYERARŞİ KAVRAMI VE NORMLAR HİYERARŞİSİ 69

Hiyerarşi Sözcüğünün Kökeni, Anlamı ve Türk Hukukunda Kullanımı.69

Normlar Hiyerarşisi.71

Hans Kelsen’in Normlar Hiyerarşisi Kuramı71

Türk Hukuku Sisteminde Normlar Hiyerarşisi.73

ŞEKLİ KAYNAKLARIN ÇATIŞMASI VE ÇATIŞMANIN ÇÖZÜMÜ. 79

Açık Bir Hüküm Varsa.79

Açık Bir Hüküm Yoksa 81

Üst Kanun İlkesi 81

Lehe Kanun İlkesi .83

Sonraki Kanun İlkesi .84

Özel Kanun İlkesi 86

HUKUKUN OLMAZSA OLMAZ (SİNE QUA NON) KABULÜ: İRADE

HÜRRİYETİ 89

VII. MÜEYYİDE . 97

Toplumsal Düzen Kurallarının İhlalinde Ortaya Çıkan Müeyyide97

Müeyyidenin İşlevi .98

Düzeltici ve Cezalandırıcı Müeyyide Ayrımı.99

İnsan Haklarına Dayanan Demokratik Sistemlerde Müeyyidenin

Nitelikleri.102

Toplumsal Hayatı Düzenleyen Kuralların Uyuşması ve Çatışması

Durumunda Ortaya Çıkan Müeyyide.103

VIII. HUKUK KURALLARININ YER VE KİŞİ BAKIMINDAN UYGULANMASI107

Ülkesellik (Mülkilik) .108

Ülkesellik İlkesinin İstisnaları109

HUKUK KURALLARININ ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI111

Hukuk Kurallarının Yürürlüğe Girişi.111

Hukuk Kurallarının Yürürlükten Kalkması114

Hiçbir İşleme Gerek Olmaksızın (Kendiliğinden) Yürürlükten

Kalkma114

İlga yoluyla Yürürlükten Kalkma .115

İçindekiler 9

Yargı Kararıyla Yürürlükten Kalkma 116

Hukuk Kurallarının Geçmişe Yürümemesi/Etkili Olmaması İlkesi

(Derhal Uygulama İlkesi) ve İstisnaları .118

Derhal Uygulama İlkesi.118

Hukuk kuralları ilke olarak yürürlüğe girdikten sonraki

olay, durum, eylem, işlem ve ilişkilere uygulanır.118

Yargılama hukukunda kural olarak derhal uygulama ilkesi

geçerlidir .121

Hukuk kurallarının geçmişe yürümemesinin özel bir

görünümü: “Kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi122

Geçmişe Yürümeme İlkesinin İstisnaları 123

Adli, idari ve disiplin cezalarına ilişkin lehe düzenlemeler .124

Kural koyucunun takdir yetkisi ile geçmişe yürütme: .125

Kağıt Üzerinde Bir İstisna: Kamu düzeni ve genel ahlak

ilişkin kurallar ile emredici hukuk kurallarının hakim

tarafından geçmişe yürütülmesi.127

Metrukiyet: Kâğıt Üzerindeki Hukuk Kuralları 128

HUKUK KURALLARININ YORUMU131

Yorum Çeşitleri .131

Yorumun Niteliği 134

Geniş Yorum.134

Dar yorum .135

Genişletici Yorumla Karıştırılan Bir Akıl Yürütme Biçimi: Kıyas.139

Yorum Yöntemleri .142

Lafzi (Sözel, Söze Göre, Deneyimsel) Yorum Yöntemi142

Tarihsel Yorum Yöntemi 144

Sistematik Yorum Yöntemi .146

Kavramcı Yorum Yöntemi147

Amaçsal (Gai, Teleolojik) Yorum Yöntemi .147

Menfaatler İçtihadı Yöntemi.150

Dinamik ve Gelişimci Yorum Yöntemi .150

Bazı Temel Yorum İlkeleri ve Bu İlkelerin Hukukta Kullanılması.152

Sıfat-ı Arızada Aslolan Ademdir (Arizî sıfatlarda asıl olan, yok

olduğudur)152

Beyyine hilaf-ı aslı ispat içindir (Sıfat-ı Asliyenin Değil,

Sıfat-ı Arızanın Varlığı İspata Muhtaçtır) .153

10 İçindekiler

Beraet-i zimmet asıldır (hak ve borçtan uzak olmak

asıldır) 154

Masumiyet karinesi155

Evleviyet/Öncelik (Argumentum a fortiori) .155

Aksi ile Kanıt (Argumentum a contrario).156

HAKİMİN KURAL KOYMA YETKİSİ .157

XII. HAKİMİN TAKDİR YETKİSİ.161

Hakime Takdir Yetkisinin Açıkça Verilmesi 161

Hakimin Takdir Yetkisinin Kuralda Kullanılan İfadelerden veya

Metnin Kaleme Alınış Biçiminden Anlaşılması 162

XIII. HUKUKUN FARKLI ANLAMLARI165

Hukuk Sözcüğünün Etimolojik Kökeni ve Anlamı 165

Hukuk Sözcüğünün Terim Anlamı .165

Doğal (Tabiî) Hukuk Kavramı 166

Pozitif Hukuk Kavramı 168

XIV. KANUNLAŞTIRMA .171

Terminoloji .171

Kodifikasyon (Tedvin) Örnekleri171

Türkiye’de Kanunlaştırma (Tedvin ve Taknin)173

Kanunlaştırma Yöntemleri 175

Taknine Sayısal Bir Bakış .176

HUKUK SİSTEMLERİ .179

Kıta Avrupası (Continental Law) Hukuk Sistemi 179

Anglo-Sakson Hukuk Sistemi (Common Law)180

XVI. KAMU HUKUKU VE ÖZEL HUKUK AYRIMI 183

XVII. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE ÇAĞDAŞ YORUMU: DENETLEME VE

DENGELEME 187

XVIII. DENETLEME VE DENGELEMENİN ZORUNLU KOŞULU: YARGININ

BAĞIMSIZLIĞI VE TARAFSIZLIĞI 193

XIX. HUKUKİ İLİŞKİ VE İLGİLİ KAVRAMLAR.201

Hak201

Doğal Hak Anlayışı 201

Pozitivist Hak Anlayışı.201

Hak Kavramını Tanımlama Çabaları.202

İçindekiler 11

Hak Sahipliği 202

Hakkın Diğer Kişiler Üzerindeki Etkisi: Hak ve Ödev .203

Hak Kavramının Reddi 205

Birbirine Karıştırılan İki Kavram: Hak ve Özgürlük 206

Hak ve İnsan Hakkı .207

Mutlak ve Nispi Hak Ayrımı 208

Kişilik .209

Hak Ehliyeti.214

Fiil Ehliyeti 215

Hakkın Kötüye Kullanılması216

Sübjektif Yaklaşım.217

Objektif Yaklaşım.217

HUKUKİ İŞLEM, HUKUKİ EYLEM, HUKUKİ OLAY221

Hukuki İşlem 221

Hukuki Eylem.222

Hukuki Olay 223

KAYNAKÇA225

DİZİN.235