Gemi İpoteği ve Sigorta

Aslıhan ERBAŞ AÇIKEL

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER . V
KISALTMALAR CETVELİ . XV
ÖZET .XXI
ABSTRACT .XXI
GİRİŞ . 1
Birinci Bölüm
GEMİ İPOTEĞİ VE GEMİ İPOTEĞİ İLE SİGORTA ARASINDAKİ İLİŞKİ
I. GEMİ FİNANSMANININ TARİHSEL GELİŞİMİ İÇERİSİNDE GEMİ İPOTEĞİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ . 8
A. ANTİK ÇAĞ’DAN 7. YÜZYILA KADAR OLAN DÖNEM . 8
1. Antik Çağ’da Deniz Ticareti 8
2. Eski Yunan’da Deniz Ödüncü . 9
a. Genel Olarak . 9
b. Eski Yunan’da Hypothéke . 11
3. Antik Roma’da Deniz Ödüncü ve Hypotheka . 13
B. 7. YÜZYILDAN 15. YÜZYIL SONLARINA KADAR OLAN DÖNEM  16
1. Genel Olarak. 16
2. Yeni “Deniz Ödüncü” . 17
3. Commenda Akdi . 19
4. Donatma İştiraki . 22
5. Deniz Sigortaları . 24
C. 15. YÜZYILIN SONLARINDAN GÜNÜMÜZE KADAR OLAN DÖNEM . 27
1. Commenda ve Donatma İştirakinden Sermaye Şirketlerine Geçiş  27
2. Denizlerin Özgürlüğü İlkesi ve Gemi Sicilinin Ortaya Çıkışı  28
3. Gemi Rehnine İlişkin İlk Kanuni Düzenlemeler . 31
4. Denizcilik Bankalarının Kuruluşu ve Modern Gemi İpoteği  33
II. GEMİ İPOTEĞİNİN SİGORTA TAZMİNATINI KAPSAMASININ DOGMATİK TEMELLERİ VE TARİHSEL GELİŞİMİ  35
A. GENEL OLARAK . 35
B. YANGIN SİGORTALARI BAKIMINDAN İPOTEK VE SİGORTA ARASINDAKİ İLİŞKİ  37
1. Sigortacılık Uygulamasında İpotek ve Sigorta Arasındaki İlişki 37
2. İpotek ve Sigorta Arasındaki İlişkiye Dair İlk Kanuni Düzenlemeler ve Sigorta Genel Şartlarında Konunun Ele Alınışı  40
3. İpotekli Alacaklının Sigorta Tazminatı Üzerinde Hak Sahibi Olup Olmadığını Roma Hukuku Çerçevesinde Ele Alan Teoriler . 44
4. Alman Medeni Kanunu ve Sigorta Sözleşmesi Kanunu Hükümlerine Göre İpotekli Alacaklının Korunması . 51
C. DENİZ SİGORTALARI BAKIMINDAN İPOTEK VE SİGORTA ARASINDAKİ İLİŞKİ  53
1. Alman Hukuku . 53
2. Türk Hukuku  58
3. İngiliz Hukuku  60
a. İpotekli Alacaklının Lehdar Olarak Atanması  61
b. Sözleşmeden Doğan Hakların İpotekli Alacaklıya Devri . 61
c. İpotekli Alacaklıya Ait Menfaatin Gemi Malikinin Menfaati ile Birlikte Sigortalanması  62
d. İpotekli Alacaklıya Ait Menfaatin Ayrıca Sigortalanması  63
İkinci Bölüm
GEMİ İPOTEĞİNİN SİGORTA TAZMİNATINI KAPSAMASININ HUKUKİ NİTELİĞİ VE UYGULANACAK HÜKÜMLER
I. GEMİ İPOTEĞİNİN SİGORTA TAZMİNATINI KAPSAMASININ HUKUKİ NİTELİĞİ . 66
A. AYNİLEŞMİŞ ALACAK GÖRÜŞÜ  66
B. KİMİN OLACAKSA ONUN LEHİNE SİGORTA GÖRÜŞÜ  72
C. ŞAHSİ HAK GÖRÜŞÜ . 75
D. İPOTEK HAKKI GÖRÜŞÜ . 79
E. KANUNDAN DOĞAN ALACAK REHNİ GÖRÜŞÜ . 81
F. KAİM DEĞER GÖRÜŞÜ . 86
G. GÖRÜŞÜMÜZ  91
II. SİGORTA ETTİRENİN RİZİKONUN GERÇEKLEŞMESİNDEN ÖNCEKİ AŞAMADA TASARRUF YETKİLERİ . 99
A. ALMAN HUKUKU . 99
1. Bina Dışı Unsurlar Bakımından  99
2. Bina Bakımından  100
B. TÜRK/İSVİÇRE HUKUKU . 104
1. Zaman Bakımından  104
2. Kapsam Bakımından  111
III. UYGULANACAK HÜKÜMLER  114
A. GEMİ İPOTEĞİNE İLİŞKİN TTK m. 1022 – m. 1029 ARASINDAKİ HÜKÜMLER . 114
B. SINIRLI AYNİ HAKLARA İLİŞKİN TTK m. 1456  115
C. SİGORTA TAZMİNATININ BİR KAİM DEĞER TEŞKİL ETMESİ YÖNÜYLE UYGULANACAK HÜKÜMLER  121
1. Gemi İpoteğine İlişkin Diğer Hükümler ile Taşınmaz İpoteğine İlişkin Hükümler  121
2. Alacak Rehnine İlişkin Hükümler . 123
3. Teslime Bağlı Taşınır Rehnine İlişkin Hükümler . 126
D. SİGORTA SÖZLEŞMESİ KAPSAMINDA UYGULANACAK HÜKÜMLER . 130
1. Türk Ticaret Kanunu’nun Sigorta Hukukuna İlişkin 6. Kitabı ve Türk Borçlar Kanunu Hükümleri . 130
2. Sigorta Genel ve Özel Şartları . 131
Üçüncü Bölüm
İPOTEKLİ ALACAKLIYI KORUMAYA YÖNELİK HÜKÜMLERİN UYGULANMA KOŞULLARI (TTK m. 1022(1))
I. TTK m. 1022 – m. 1029 ARASINDAKİ HÜKÜMLERİN UYGULANABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ÖN ŞARTLAR  136
A. RİZİKONUN GERÇEKLEŞMESİNDEN ÖNCE GEMİ İPOTEĞİNİN KURULMUŞ OLMASI . 136
B. GEMİ MALİKİNİN MENFAATİ İÇİN BİR SİGORTA YAPILMIŞ OLMASI  139
1. “Malik Menfaati” Kavramı  139
2. Malik Menfaatine İlişkin Sigortanın Kim Tarafından Yaptırıldığı  142
3. İpotekli Alacaklının Menfaatine Yapılan Sigortalar . 144
4. Dain’i Mürtehin Kaydı İçeren Sigorta Sözleşmeleri  147
C. GEMİ İPOTEĞİNİN KAPSAMINA GİREN HUSUSLARLA İLGİLİ SİGORTA YAPILMIŞ OLMASI . 149
1. Gemi İpoteğinin Kapsamına Giren Unsurlar . 149
2. Gemi İpoteğinin Kapsamına Giren Unsurlara İlişkin Sigortalar  150
a. Tekne Sigortası . 150
1. Bütünleyici Parça ve Eklenti Bakımından Özellik Arz Eden Durumlar 151
i. Eklentinin İpoteğin Kapsamı Dışında Tutulmuş Olması . 151
ii. Bütünleyici Parça ve Eklentinin Gemiden Ayrılması  151
iii. Eklentinin Üçüncü Kişiye Ait Olması  153
2. Eklenti Niteliğinde Olmayan Kumanya ve Sarf Malzemeleri . 155
3. Tekne Sigortalarında Teminat Altına Alınmış Olan Sorumluluk Rizikoları . 156
b. P&I Sigortası. 158
1. İngiliz ve Norveç Uygulamasında P&I Sigortası ve Gemi İpoteği Arasındaki İlişki . 159
2. P&I Sigortalarının Gemi İpoteğinin Kapsamında Olup Olmadığına İlişkin Olarak Türk/Alman Hukuku’nda İleri Sürülen Görüşler . 161
3. Görüşümüz  163
c. Alacak Sigortası  166
d. Tekne İnşaat Sigortası  168
II. SİGORTA TAZMİNATININ KAİM DEĞER OLARAK İPOTEĞİN KAPSAMINA GİRMESİ İÇİN RİZİKONUN GERÇEKLEŞMESİ ŞARTI  170
III. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN DEVAMI SIRASINDA İPOTEKLİ ALACAKLIYI KORUMAYA YÖNELİK TTK m. 1024 HÜKMÜNÜN UYGULANMASI İÇİN İPOTEĞİN SİGORTACIYA BİLDİRİLMESİ ŞARTI  171
A. GENEL OLARAK . 171
B. GEMİ İPOTEĞİNİN SİGORTACIYA BİLDİRİLMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ. 173
C. GEMİ İPOTEĞİNİN MEVCUDİYETİ KONUSUNDAKİ BİLDİRİMİN İFASI  174
1. Bildirimi Yerine Getirecek Kişi ve Bildirimin Muhatabı . 174
2. Bildirimin Şekli, İçeriği ve Zamanı . 176
Dördüncü Bölüm
İPOTEKLİ ALACAKLININ SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN DEVAMI SIRASINDA KORUNMASI (TTK m. 1024)
I. PRİM ÖDEME BORCUNDA TEMERRÜT  180
A. GENEL OLARAK . 180
B. TTK m. 1024(1) HÜKMÜNÜN KAPSAMI . 181
1. Sigorta Priminin Ödenmemesi Nedeniyle Sigorta Ettirene Ödeme Süresi Verilmiş Olması  181
2. Ödeme Süresi Sonunda Sözleşmenin Feshedilmiş Olması . 185
3. İki Kez Haklı İhtar Gönderilmesi Sonucunda Sözleşmenin Feshedilmiş Olması  187
C. TTK m. 1024(1)’İN HÜKÜM VE SONUÇLARI . 188
1. İpotekli Alacaklıya Bildirim Yapılması. 188
2. İpotekli Alacaklıya Bildirim Yapılmamasının Sonuçları . 190
D. SİGORTACININ İPOTEKLİ ALACAKLI TARAFINDAN YAPILAN ÖDEMEYİ KABUL ETME ZORUNLULUĞU (TTK m. 1029)  191
II. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN VAKTİNDEN ÖNCE SONA ERMESİ  193
A. GENEL OLARAK . 193
B. TTK m. 1024(2)’NİN KAPSAMI . 195
1. Sigorta Sözleşmesinin Vaktinden Önce Sona Ermesi  195
2. Sözleşmenin Vaktinden Önce Sona Ermesine Yol Açan ve TTK m. 1024(2)’nin Kapsamına Giren Durumlar . 196
a. Sigorta Ettirenin Primin Yarısını Ödeyerek Sözleşmeden Cayması . 196
b. Sigortacının Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğünün İhlali Nedeniyle Sözleşmeden Cayması  197
c. Sigortacının Rizikonun Ağırlaşması ve Sözleşmesel Yükümlülüklerin İhlali Nedeniyle Sözleşmeyi Feshetmesi  200
d. Tarafların İfa Güçsüzlüğü  206
1. Sigortacının Aczi veya Hakkında Yapılan Takibin Semeresiz Kalması  207
2. Sigortacının Konkordato İlan Etmesi, Ruhsatının İptal Edilmesi Gibi Olağanüstü Hallerde Sözleşmenin Feshi . 208
3. Sigorta Ettirenin Aczi veya İflası ya da Hakkında Yapılan Takibin Semeresiz Kalması veya Konkordato İlan Etmesi . 210
e. Kısmi Hasar Meydana Gelmesi . 211
f. Sigortacının Primi Tek Taraflı Olarak Arttırması . 212
g. Sigorta Sözleşmesinin Vaktinden Önce Sona Ermesine Yol Açan Diğer Haller  213
1. İkale Sözleşmesi . 213
2. Menfaat Sahibinin Değişmesi . 213
3. Prim Farkı Talebinin Kabul Edilmemiş Olması  214
3. Sözleşmenin Vaktinden Önce Sona Ermesine Yol Açan ve fakat TTK m. 1024(2)’nin Kapsamına Girmeyen Durumlar . 215
a. Sigortacının İflas Etmesi  215
b. Prim Ödenmemesi Yüzünden Sözleşmenin Vaktinden Önce Sona Erdirilmesi  218
C. TTK m. 1024(2)’NİN HÜKÜM VE SONUÇLARI  219
1. Sigorta Sözleşmesinin Vaktinden Önce Sona Erdiğinin İpotekli Alacaklıya Bildirilmesi  219
a. Bildirimin Amacı  219
b. Bildirimin Şekli ve İçeriği . 219
c. Bildirim Yapılmamasının Sonucu  222
2. Sigorta Sözleşmesinin Sona Ermesinin İpotekli Alacaklıya Karşı İki Hafta Sonra Hüküm İfade Etmesi  223
a. Amacı  223
b. Sigorta Sözleşmesinin Sona Ermesinin İpotekli Alacaklıya Karşı İki Hafta Sonra Hüküm İfade Etmesinin Hukuki Niteliği . 224
D. İPOTEKLİ ALACAKLININ SÜRE SONUNDA SÖZLEŞMEYE DEVAM ETMEK İSTEMESİ (TTK m. 1456(5)) . 231
1. Sözleşmeye Devam Hakkının Gemi İpoteği Alacaklısı Açısından Önemi . 231
2. Sözleşmeye Devam Hakkının Hukuki Niteliği  233
3. Sözleşmenin İpotekli Alacaklıya Devri İçin Gerekli Şartlar  234
4. Sözleşmenin İpotekli Alacaklıya Devrinin Hüküm ve Sonuçları . 236
III. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN İÇERİĞİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASI  240
A. GENEL OLARAK . 240
B. TTK m. 1024(4)’ÜN KAPSAMI  241
1. Sigorta Bedelini Azaltan Değişiklikler  241
2. Sigortacının Sorumlu Olduğu Tehlikenin Kapsamını Daraltan Anlaşmalar 242
C. TTK M. 1024(4)’ÜN HÜKÜM VE SONUÇLARI . 243
1. Sözleşme Değişikliklerinin İpotekli Alacaklıya Bildirilmesi . 243
2. Sigorta Sözleşmesinin Sona Ermesinin İpotekli Alacaklıya Karşı İki Hafta Sonra Hüküm İfade Etmesi  244
IV. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN GEÇERSİZ OLMASI . 246
A. GENEL OLARAK . 246
B. TTK m. 1024(5)’İN KAPSAMI  247
1. Aşkın Sigorta Nedeniyle Geçersizlik. 247
2. Çifte Sigorta Nedeniyle Geçersizlik  249
C. TTK m. 1024(5)’İN HÜKÜM VE SONUÇLARI . 251
Beşinci Bölüm
RİZİKONUN GERÇEKLEŞMESİ ÜZERİNE SİGORTA TAZMİNATININ ÖDENMESİ (TTK m. 1022(3) ve 1023)
I. SİGORTA TAZMİNATININ GEMİ MALİKİNE ÖDENMESİ . 254
A. ZARARIN MEYDANA GELDİĞİ İPOTEKLİ ALACAKLIYA BİLDİRİLMİŞ LAKİN İKİ HAFTALIK BİR MÜDDET GEÇMESİNE RAĞMEN ALACAKLI BİR İTİRAZDA BULUNMAMIŞ İSE (TTK m. 1022(3))  255
1. Sigorta Tazminatının TTK m. 1022(3) Uyarınca Gemi Malikine Ödenmesi İçin Gereken Şartlar 256
a. Rizikonun Gerçekleştiğinin İpotekli Alacaklıya Bildirilmiş Olması  256
b. İpotekli Alacaklının Gemi Malikine Yapılacak Ödemeye İtiraz Etmemesi  258
1. İtiraz Süresi ve İtirazın Şekli  258
2. İpotekli Alacaklının İtiraz Etmesinin Hüküm ve Sonuçları . 260
2. İpotekli Alacaklının Gemi Malikine Yapılacak Ödemeye İtiraz Etmemesinin Hüküm ve Sonuçları  261
B. GEMİ MALİKİNİN SİGORTACININ KENDİSİNE ÖDEYECEĞİ TAZMİNATI, GEMİNİN ÖNCEKİ DURUMUNA GETİRİLMESİ MAKSADINA TAHSİS EDECEĞİ TEMİNAT ALTINA ALINMIŞ İSE (TTK m. 1023(1))  262
1. Genel Olarak. 262
2. Sigorta Tazminatının Gemi Malikine Ödenmesi İçin Gereken Şartlar . 265
a. Kısmi Hasar Meydana Gelmesi . 265
1. Önceki Duruma Getirme Kavramının Kısmi Hasara İlişkin Olması . 265
2. Deniz Sigortalarında Kısmi Hasar Konusunun Düzenlenişi  267
3. Kısmi Hasarın Gemi İpoteğine İlişkin TTK m. 1130 ile İlişkisi  268
b. Ödemenin Önceki Duruma Getirme Amacıyla Kullanılacağı Konusunda Teminat Verilmesi  272
1. Teminat Koşulunun Amacı . 272
2. Teminatın İfası  273
3. Sigorta Tazminatının Geminin Önceki Duruma Getirilmesi Amacıyla Ödenmesinin Sonuçları . 275
a. TTK m. 1023(1) Açısından  275
b. TTK m. 1023(2) ile TTK m. 1023(1) Arasındaki İlişki  276
C. GEMİ MALİKİNİN SİGORTACININ KENDİSİNE ÖDEYECEĞİ TAZMİNATI GEMİ ALACAKLISI HAKKI SAHİPLERİNE VERECEĞİ TEMİNAT ALTINA ALINMIŞ İSE (TTK m. 1023(1)) . 278
1. Genel Olarak. 278
2. Sigorta Tazminatının Gemi Malikine Ödenmesi İçin Gerekli Şartlar  278
a. Gemi Alacaklısı Hakkının Meydana Gelmesi . 278
1. Gemi Alacaklısı Hakkı Kavramı  278
2. Gemi Alacaklısı Hakkının Kapsamı ve Sigorta Tazminatı  281
3. Gemi Alacaklısına Verilmek Üzere Gemi Malikine Ödenecek Sigorta Tazminatının Sorumluluk Sigortasına İlişkin Olması . 283
4. Sigorta Tazminatının Sadece Gemi İpoteğinden Önce Gelen Gemi Alacakları Bakımından Gemi Malikine Ödenebilecek Olması . 288
b. Ödemenin Gemi Alacaklılarına Verilmek Amacıyla Kullanılacağı Konusunda Teminat Verilmesi  289
3. Sigorta Tazminatının Gemi Alacaklılarına Verilmek Amacıyla Ödenmesinin Sonuçları . 289
II. SİGORTA TAZMİNATININ İPOTEKLİ ALACAKLIYA ÖDENMESİ  290
III. SİGORTA TAZMİNATININ TEVDİ YERİNE ÖDENMESİ  293
IV. İPOTEKLİ ALACAKLININ PARAYA ÇEVİRME HAKKINI KULLANMASI . 295
Altıncı Bölüm  299
SİGORTACININ SİGORTA TAZMİNATINI ÖDEMEKTEN KURTULMASI (TTK m. 1027) . 299
I. SİGORTACININ SİGORTALIYA KARŞI SİGORTA TAZMİNATINI ÖDEMEKTEN KURTULMASINA RAĞMEN İPOTEKLİ ALACAKLIYA KARŞI BORCUNUN DEVAM ETMESİ  300
A. TTK m. 1027(1)’İN KAPSAMI  300
1. Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğünün İhlali . 304
2. Rizikonun Ağırlaşması  305
3. Zararın Büyümesini Engellemeye ve Rizikonun Saptanmasına Yönelik Çeşitli Yükümlülüklerin İhlali . 310
4. Rizikonun Kasten Ya Da Kusurlu Bir Davranış Sonucunda Gerçekleştirilmesi . 312
a. Özen Yükümlülüğüne Aykırılık. 313
b. Rizikonun Kasten Gerçekleştirilmesi . 315
B. TTK m. 1027(1)’İN HÜKÜM VE SONUÇLARI . 317
II. SİGORTACININ HEM SİGORTALIYA HEM İPOTEKLİ ALACAKLIYA KARŞI SORUMLULUKTAN KURTULMASI  319
A. SİGORTA PRİMİNİN ZAMANINDA ÖDENMEMESİ  320
B. GEMİNİN DENİZE VEYA YOLA ELVERİŞSİZ BİR HALDE YOLA ÇIKMASI . 322
1. Denize Elverişlilik Kavramı  322
2. Deniz Sigortaları Bakımından Denize Elverişsizliğin Sonuçları  323
3. İpotekli Alacaklı Bakımından Geminin Denize Elverişsiz Olması . 326
C. GEMİNİN BİLDİRİLEN VEYA MUTAT ROTADAN AYRILMIŞ OLMASI  328
1. Rotadan Sapma Kavramı . 328
2. Deniz Sigortaları Bakımından Rotadan Sapmanın Sonuçları . 329
3. İpotekli Alacaklı Bakımından Rotadan Sapma  330
III. GEMİ İPOTEĞİNİN SİGORTACIYA GEÇMESİ (TTK m. 1028)  331
A. İPOTEĞİN SİGORTACIYA GEÇMESİNİN ŞARTLARI . 333
1. Sigortacının TTK m. 1024(2)(4)(5) ya da TTK m. 1027(1) Uyarınca İpotekli Alacaklıya Sorumluluğunun Doğması . 333
2. Sigortacının Ödeme Yapması  334
B. HUKUKİ NİTELİĞİ  335
C. SİGORTACIYA İNTİKAL EDEN İPOTEĞİN DİĞER ALACAKLILAR ALEYHİNE İLERİ SÜRÜLEMEMESİ . 340
SONUÇ  341
KAYNAKÇA  349
KAVRAM ENDEKSİ . 379