Avrupa Birliği Çevre Hukuku
AVRUPA BİRLİĞİ ÇEVRE HUKUKU
Dr. Ahmet M. GÜNEŞ
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Öğretim Görevlisi
Yazarın Özgeçmişi
1979 yılında doğan Doç. Dr. Ahmet M. Güneş, 2001 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun olmuştur. 2002 yılında avukatlık stajını tamamladıktan sonra 2003 yılında kısa bir süre avukatlık yapmıştır. 2003-2004 yılları arasında Berlin'de Almanca dil kursuna devam etmiş, akabinde Haziran 2005'te Münster Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde yüksek lisansını (LL.M.) tamamlamış ve Kasım 2007'de Bielefeld Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde hukuk doktoru (Dr. iur.) unvanını almıştır. 2008-2013 yılları arasında İstanbul Üniversitesinde çalışan Güneş, 2013 yılından beri Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde öğretim üyesidir ve 2014 yılından beri İstanbul Barosu'na avukat olarak kayıtlıdır. Mayıs 2013'te doçent unvanını iktisap eden Ahmet M. Güneş, dört kitabın yanı sıra Türkçe ve Almanca çok sayıda makalenin yazarı olup birçok dergiye hakem ve editörlük yapmıştır.
- Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Genel Esasları
- Avrupa Birliği ÇEvre Hukukunun Özel Kısmı
ÖNSÖZ .................................................................................................................. v ii
İÇİNDEKİLER......................................................................................................ix
K ISA LTM A LA R.................................................................................................x xi
GİRİŞ.........................................................................................................................1
Birinci Bölüm
AVRUPA BİRLİĞİ ÇEVRE HUKUKUNUN
GENEL ESASLARI
I. AvRupA BİRLİğİ ÇEvRE HuKuKuNuN TARİHSEL
GELİŞİMİ......................................................................................................7
A. Birinci Evre (1958-1972)......................................................................7
B. İkinci Evre (1972-1987) .......................................................................8
C. Üçüncü Evre (1987-1993) ..................................................................10
D. Dördüncü Evre (1993-1999) .............................................................13
E. Beşinci Evre (1999'dan Günümüze) ...............................................15
1. Amsterdam ve Nice Antlaşmaları.............................................15
2. Avrupa Birliği Anayasa Taslağı..................................................18
3. Lizbon Antlaşması........................................................................19
II. AvRupA BİRLİğİ'NİN ÇEvRE EyLEM
pRoGR A MLA R I......................................................................................27
A. Genel olarak .........................................................................................27
İÇİNDEKİLERx
B. Birinci Çevre Eylem programı (1973-1976)................................. 28
C. İkinci Çevre Eylem programı (1977-1981) ................................... 30
D. Üçüncü Çevre Eylem programı (1982-1986)................................31
E. Dördüncü Çevre Eylem programı (1987-1992)............................32
F. Beşinci Çevre Eylem programı (1993-2000) ................................33
G. Altıncı Çevre Eylem programı (2002-2012) ................................ 34
III. AvRupA BİRLİğİ'NİN HuKuK DÜZENİ.....................................35
A. Avrupa Birliği Hukukunun Kaynakları..........................................35
1. Birincil Kaynaklar........................................................................ 36
a. Kurucu Antlaşmalar............................................................. 36
b. Örf ve Adet Hukuku............................................................. 38
c. Hukukun Genel İlkeleri....................................................... 38
2. İkincil Kaynaklar......................................................................... 40
a. Tüzük....................................................................................... 40
b. yönerge.....................................................................................42
aa. Genel olarak ....................................................................42
bb. yönergelerin ulusal Hukuka Aktarılması................ 44
cc. yönergelerin ulusal Hukuka Hatalı Aktarılması
veya Hiç Aktarılmaması............................................... 46
aaa. ulusal Hukukun yönergeye uygun
yorumlanması ........................................................47
bbb. yönergelerin Doğrudan Etkisi........................... 48
ccc. Tazminat Talebi..................................................... 50
c. Kararlar.....................................................................................51
d. Tavsiye ve Görüşler................................................................52
3. uluslararası Hukuk.......................................................................53
4. Birlik Hukukunun Kaynakları Arasındaki Hiyerarşi.......... 54
B. Avrupa Birliği Hukukunun Temel Özellikleri..............................55
1. Birlik Hukukunun Birliği............................................................55
2. Birlik Hukukunun Özerkliği..................................................... 56
3. Birlik Hukukunun Üstünlüğü .................................................. 56xi
Iv. AvRupA BİRLİğİ ÇEvRE HuKuKuNDA TEMEL
AKTÖRLER................................................................................................58
A. Avrupa Birliği Kurumları ..................................................................59
1. Temel Kurumlar........................................................................... 60
a. Avrupa Komisyonu............................................................... 60
b. Avrupa parlamentosu............................................................65
c. Konsey ..................................................................................... 68
d. Avrupa Konseyi ......................................................................70
e. Avrupa Birliği Adalet Divanı...............................................71
aa. Genel olarak ....................................................................71
bb. Dava Türleri......................................................................74
aaa. İhlal Davası..............................................................75
bbb. İptal Davası............................................................. 77
ccc. Hareketsizlik Davası .............................................79
ddd. Önkarar usulü....................................................... 80
eee. Akit Dışı Sorumluluktan Kaynaklanan
Tazminat Davası ................................................... 82
f. Avrupa Sayıştayı.................................................................... 83
g. Avrupa Merkez Bankası....................................................... 84
2. yardımcı Kurumlar ..................................................................... 84
a. Avrupa Çevre Ajansı............................................................. 84
b. Ekonomik ve Sosyal Komite............................................... 86
c. Bölgeler Komitesi.................................................................. 87
d. Avrupa yatırım Bankası....................................................... 88
e. Avrupa Arabulucusu .............................................................89
B. Üye Devletler ........................................................................................89
C. Bireyler ..................................................................................................91
D. Baskı Grupları.......................................................................................93
v. AvRupA BİRLİğİ'NDE HuKuK KoyMA ....................................95
A. Genel olarak ..........................................................................................95
B. Avrupa Birliği ve Üye Devletler Arasındaki yetki İlişkisi ......... 96xii
C. yetki Bölüşümü ve Kullanımı Bağlamında Önem Arz
Eden İlkeler .......................................................................................... 99
D. Hukuk Koyma usulleri ....................................................................101
1. olağan yasama usulü ................................................................101
2. Danışma usulü ........................................................................... 103
3. onay usulü.................................................................................. 104
E. Avrupa Birliği Hukukunun uygulanması ve yorumu.............. 104
vI. AvRupA BİRLİğİ ÇEvRE HuKuKuNA DAİR
BİRİNCİL HuKuK HÜKÜMLERİ................................................. 107
A. Avrupa Birliği Çevre politikasının Genel Çerçevesi
(ABÇuİA md. 191) ...........................................................................110
1. Genel olarak ................................................................................110
2. Avrupa Birliği Çevre politikasının Hedefleri.......................111
a. Genel olarak .........................................................................111
b. Çevre Kavramı..................................................................... 112
c. Çevre Kalitesinin Muhafaza Edilmesi, Korunması
ve İyileştirilmesi.................................................................. 115
d. İnsan Sağlığının Korunması .............................................116
e. Doğal Kaynakların İtinalı ve Rasyonel Kullanımı.......117
f. İklim Değişikliği ile Mücadele ........................................118
g. Çevrenin Evrensel veya Bölgesel Sorunlarına
Karşı Koymayı Hedefleyen Tedbirlerin
uluslararası Düzeyde Geliştirilmesi ...............................118
3. Avrupa Birliği Çevre politikasının İlkeleri ...........................119
a. Genel olarak...........................................................................119
b. yüksek Seviyede Koruma İlkesi ...................................... 121
c. İhtiyat İlkesi.......................................................................... 123
d. Önleme İlkesi....................................................................... 125
e. Kaynakta Önleme İlkesi.................................................... 127
f. Kirleten Öder İlkesi............................................................128
g. Entegrasyon İlkesi............................................................... 131xiii
h. Diğer İlkeler.......................................................................... 133
4. Korunma Hükmü (ABÇuİA md. 191, f. 2, c. 2)................. 135
5. Avrupa Birliği Çevre politikasının oluşturulması
Sürecinde Dikkate Alınan Faktörler ..................................... 136
a. Genel olarak ........................................................................ 136
b. Mevcut Bilimsel ve Teknik veriler.................................. 137
c. Bölgesel Çevre Koşulları .................................................. 138
d. Faaliyette Bulunmanın veya Bulunmamanın
Doğurabileceği Fayda ve Maliyetler............................... 139
e. Birliğin Ekonomik ve Sosyal Kalkınması ile
Bölgelerinin Dengeli Kalkınması.................................... 139
6. Birliğin Dışsal yetkileri .............................................................141
B. Çevrenin Korunması Alanındaki yetki Hükümleri................. 148
1. Genel olarak .............................................................................. 148
2. Temel yetki Normu (ABÇuİA md. 192, f. 1) ..................... 151
3. oybirliği İle Karara Bağlanacak Alanlar (ABÇuİA
md. 192, f. 2)................................................................................ 152
a. Genel olarak ........................................................................ 152
b. Ağırlıklı olarak vergi İle İlgili olan
Düzenlemeler....................................................................... 154
c. Alan planlaması ve Arazi Kullanımını Etkileyen
Tedbi r ler................................................................................ 155
d. Su Kaynaklarının Nicel İdaresi veya Su
Kaynaklarının Kullanılabilirliğini Etkileyen
Tedbi r ler................................................................................ 156
e. Üye Devletlerin Farklı Enerji Kaynakları
Arasından Tercihi ve Enerji Tedarikinin Genel
yapısını Ciddi Ölçüde Etkileyen Tedbirler................... 157
4. Çevre Eylem programlarının Kabulü (ABÇuİA md.
192, f. 3)........................................................................................ 159
5. Çevre politikasının Finansmanı ve yürütülmesi
(ABÇuİA md. 192, f. 4) ............................................................161xiv
6. orantısız Mali yüklerin ortaya Çıkması (ABÇuİA
md. 192, f. 5)................................................................................ 164
C. İç pazarın Kuruluş ve İşleyişine İlişkin yetki Hükümleri
(ABÇuİA md. 114) .......................................................................... 167
D. Birden Çok yetki Normuna Dayanılması ....................................171
E. Farklı yetki Normları Arasındaki Ayrım .................................... 173
F. Üye Devletlerin Koruma Tedbirleri (ABÇuİA md. 193) ........178
G. Temel Özgürlükler ve Çevrenin Korunması.............................. 183
1. Genel olarak ............................................................................... 183
2. Malların Serbest Dolaşımı (ABÇuİA md. 34)................... 184
3. Hukuka uygunluk Nedenleri (ABÇuİA md. 36)............. 188
H. Temel Haklar ve Çevrenin Korunması........................................ 193
1. Genel olarak ............................................................................... 193
2. Çevrenin Korunması (Temel Haklar Şartı md. 37)........... 195
İkinci Bölüm
AVRUPA BİRLİĞİ ÇEVRE HUKUKUNUN
ÖZEL KISMI
I. ÇEvRESEL ETKİ DEğERLENDİRMESİ..................................... 199
A. Genel olarak ...................................................................................... 199
B. uygulama Alanı ................................................................................203
C. ÇED'in usul Aşamaları...................................................................207
1. proje Sahibinin İdareye projeyi Gerçekleştirme
yönündeki İradesini Bildirmesi .............................................208
2. Ön İnceleme ................................................................................208
3. Kapsam Belirleme......................................................................209
4. İlgili Makamların Görüşünün Alınması, Halkın
Katılımı ve Diğer Üye Devletlerin Katılımı ........................ 210
5. Dinleme Sonuçlarının ve Diğer Bilgilerin onama
Sürecinde Dikkate Alınması ................................................... 212xv
6. Kararın İlan Edilmesi................................................................ 213
D. yargısal Korunma ..............................................................................214
E. Bilgi Değişimi ................................................................................... 215
II. STRATEjİK ÇEvRESEL DEğERLENDİRME............................216
A. Genel olarak .......................................................................................216
B. uygulama Alanı ................................................................................220
C. Stratejik Çevresel Değerlendirmenin usul Aşamaları.............225
1. Ön İnceleme ................................................................................226
2. Kapsam Belirleme...................................................................... 227
3. Çevre Raporunun Hazırlanması ............................................228
4. Halkın Katılımı ve Konsültasyonlar.....................................230
5. Katılım ve Konsültasyon Sonuçlarının Göz Önünde
Bulundurularak planın Hazırlanması .................................. 231
6. İzleme............................................................................................233
III. ÇEvRESEL BİLGİLERE ERİŞİM....................................................233
A. Genel olarak .....................................................................................233
B. Çevresel Bilgilere Erişim yönergesi .............................................236
1. Genel Özellikler.........................................................................236
2. Çevresel Bilgiye Erişim Hakkı................................................238
3. Erişime İlişkin Esaslar .............................................................240
4. İstisnalara İlişkin Hükümler...................................................244
C. 1049/2001 Sayılı Tüzük .................................................................250
D. 1367/2006 Sayılı Tüzük.................................................................. 255
Iv. ENTEGRE KİRLİLİK ÖNLEME vE KoNTRoLÜ: IpCC
yÖNERGESİ............................................................................................ 257
A. Genel olarak ..................................................................................... 257
B. yaklaşım ve Hedefler ....................................................................... 259
C. uygulama Alanı ................................................................................ 262
D. İşletmecinin Temel yükümlülükleri ............................................263
E. İzin İlkesi.............................................................................................265
F. Maddi Nitelikteki Asgari Şartlar...................................................268xvi
1. Temel yükümlülüklere Riayet Edilmesi ..............................268
2. Emisyon Sınır Değerlerinin Belirlenmesi............................269
3. İlave Şartlar ................................................................................. 272
4. İzleme Mekanizmaları .............................................................. 272
G. Bilgilere Erişim, Halkın Katılımı ve yargısal Başvuru ............ 274
H. Sınıraşan Etkiler................................................................................ 276
v. EKo-AuDİT SİSTEMİ......................................................................... 277
A. Genel olarak ...................................................................................... 277
B. EMAS-III Tüzüğü............................................................................280
1. Temel Nitelik ve İlkeler ............................................................280
2. Eko-Audit Sistemine Katılım Süreci ....................................283
vI. EKo-ETİKET SİSTEMİ.......................................................................287
A. Genel olarak .....................................................................................287
B. 66/2010 Sayılı Eko-Etiket Tüzüğü...............................................289
1. Temel Nitelik ve İlkeler ............................................................289
2. Çevre Etiketinin verilmesi ve Kullanımı............................. 292
vII. ÇEvRESEL SoRuMLuLuK HuKuKu ...................................... 296
A. Genel olarak ...................................................................................... 296
B. Çevresel Sorumluluk yönergesi .................................................... 297
1. Tarihsel Gelişim......................................................................... 297
2. yönergenin Temel Özellikleri.................................................299
3. yönergenin uygulama Alanı...................................................302
4. Çevresel Zarar ............................................................................ 305
a. Korumanın Konusu olarak Çevre.................................. 305
b. Çevresel Zararın Ciddiyeti...............................................306
5. Sorumluluğun Hukuki Niteliği ve Sınırları.........................308
a. Kusura Dayanmayan Sorumluluk...................................308
b. Çevresel Sorumluluğu Sınırlayan Durumlar................310
c. Kusura Dayanan Sorumluluk........................................... 313
6. Sorumluluğun Muhatabı olarak İşleten .............................. 313xvii
7. Çevresel Sorumluluğun Doğuracağı Hukuki
Neticeler....................................................................................... 315
a. Zararın Önlenmesine yönelik Tedbirler........................317
b. Zararın Giderilmesine yönelik Tedbirler.......................317
8. usule İlişkin Haklar.................................................................. 321
vIII. DoğA KoRuMA HuKuKu............................................................. 322
A. Genel olarak ...................................................................................... 322
B. Nesli Tehlikede olan Türler Tüzüğü........................................... 326
C. yabani Kuşlar yönergesi..................................................................330
D. FFH-yönergesi...................................................................................334
E. Natura 2000 Ağının oluşturulma prosedürü ........................... 337
1. Genel olarak ............................................................................... 337
2. ulusal Listenin Üye devletlerce Hazırlanması ................... 338
3. Komisyon Tarafından Topluluk Listesinin
Hazırlanması............................................................................... 339
4. Koruma Alanlarının Üye Devletlerce İlan Edilmesi.........340
F. Natura 2000 Alanlarında Geçerli olacak Koruma Rejimi..... 341
1. Genel olarak ................................................................................ 341
2. Muhafaza Tedbirleri..................................................................342
3. Genel Kirletme yasağı...............................................................344
a. Kötüleşme yasağı................................................................ 345
b. Rahatsız Edilme yasağı......................................................346
4. plan ve projeler için Özel Hükümler..................................... 347
a. Genel olarak ........................................................................ 347
b. uyumluluk Değerlendirmesi ...........................................348
aa. İlk İnceleme ................................................................... 350
bb. uyumluluk Değerlendirmesi .................................... 351
cc. onama Aşaması............................................................354
c. İstisnai onama..................................................................... 355
aa. Genel İstisna Hükmü .................................................. 356
bb. Özel İstisna Hükmü.....................................................360
5. FFH-yönergesi'nin 7. Maddesi................................................364xviii
6. potansiyel Özel Koruma Alanları ve Fiili Kuş Koruma
Alanları.........................................................................................366
7. FFH-yönergesi'nin Diğer Koruma Hükümleri...................368
IX. ATIK HuKuKu.....................................................................................369
A. Giriş......................................................................................................369
B. Atık Çerçeve yönergesi ................................................................... 371
1. Genel olarak ............................................................................... 371
2. Atık Kavramı............................................................................... 374
3. Atık Hiyerarşisi .......................................................................... 379
4. Değerlendirme ve Bertaraf Etme Arasındaki Ayrım......... 383
5. Atıkların Önlenmesi ................................................................. 385
6. Atıkların Değerlendirilmesi .................................................... 387
7. Atık yönetimi.............................................................................. 390
8. Diğer Hükümler......................................................................... 395
C. Atıkların Taşınımı Tüzüğü ........................................................... 398
1. Genel olarak ............................................................................... 398
2. uygulama Alanı ......................................................................... 399
3. usuli Çerçeve.............................................................................. 401
4. İtiraz Nedenleri ..........................................................................403
5. Üçüncü Devletlere İlişkin Düzenlemeler.............................404
D. Diğer Düzenlemeler ........................................................................405
X. Su HuKuKu...........................................................................................410
A. Genel olarak ...................................................................
