^{Hukuk Fakülteleri, İİBF'ler ve MYO'lar için} Kamu Maliyesi (Mali Hukuk)

Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz

Prof. Dr. Murat Batı

 İçindekileri

Üçüncü Baskıya Ön Söz 

5

Giriş 

19

Birinci Bölüm

KAMU HARCAMALARI

1. KAMU HARCAMALARININ TANIMI, KONUSU VE KAPSAMI 

24

1.1. Dar Kapsamlı Kamu Harcamaları Tanımı 

25

1.2. Geniş Kapsamlı Kamu Harcamaları Tanımı 

25

1.3. Kamu Harcamaları Konusunda Klasik ve Modern İktisatçıların Görüşleri 

27

1.3.1. Kamu Harcamaları Konusunda Klasik Görüş 

27

1.3.2. Kamu Harcamaları Konusunda Modern Görüş 

31

2. KAMU HARCAMALARI VE KOLEKTİF İHTİYAÇLAR 

34

2.1. Tam Kamusal Mallar 

34

2.2. Yarı Kamusal Mallar 

37

2.3. Erdemli/Erdemsiz Mallar 

38

2.4. Özel Mal ve Hizmetler 

39

2.5. Kulüp Malları 

39

2.6. Küresel Kamusal Mallar 

40

3. KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI 

40

3.1. İdari Sınıflandırma 

41

3.2. İşlevsel (Fonksiyonel) Sınıflandırma 

41

3.3. Ekonomik Sınıflandırma 

42

3.4. Dalton'un 7’li Sınıflandırması 

44

4. KAMU HARCAMALARININ ARTIŞI 

45

4.1. Kamu Harcamalarının Görünürde Artış Nedenleri 

48

4.1.1. Enflasyon 

48

4.1.2. Bütçe Tekniği 

49

4.1.3. Ülke Sınırları ve Nüfus Artışı 

49

4.1.4. Ayni Ekonomiden Nakdi Ekonomiye Geçiş 

49

4.2. Kamu Harcamalarının Gerçek Artış Nedenleri 

50

4.2.1. Savaş ve Savunma Harcamaları 

50

4.2.2. Devlet Anlayışında Meydana Gelen Değişmeler 

51

4.2.3. Bilimsel ve Teknik Alanda Gelişmeler 

51

4.2.4. Nüfus Artışı 

52

4.2.5. Kaynak Mobilizasyonu ve Finansman Yeteneği 

52

4.3. Kamu Harcamalarının Artışını Açıklayan Yaklaşımlar 

53

4.3.1. Kamu Harcamalarının Artışı Yasası – A. Wagner Hipotezi 

53

4.3.2. Musgrave Modeli 

54

4.3.3. Rostow Modeli 

55

4.3.4. Peacock–Wiseman Sıçrama Tezi 

55

4.3.5. Mali Yanılsama Hipotezi 

56

4.3.6. Baumol Hipotezi 

56

4.3.7. Niskanen Modeli 

57

5. KAMU HARCAMALARININ ETKİLERİ 

57

İkinci Bölüm

KAMU GELİRLERİ

1. KAMU GELİRLERİNİN AYRIMI 

65

1.1. Egemenlik Gücüne Dayalı Olup Olmamasına Göre Kamu Geliri Ayrımı 

67

1.1.1. Egemenlik Gücüne Dayalı Olarak Elde Edilen Kamu Gelirleri 

68

1.1.1.1. Vergi 

68

1.1.1.2. Harçlar 

74

1.1.1.3. Resimler 

78

1.1.1.4. Harcamalara Katılma Payı 

79

1.1.1.5. Şerefiye 

79

1.1.1.6. Parafiskal Gelirler 

80

1.1.1.7. Devalüasyon ve Emisyon Gelirleri 

80

1.1.1.8. Para ve Vergi Cezaları 

86

1.1.1.9. Zorunlu Borçlar 

87

1.1.1.10. Fonlar 

88

1.1.2. Egemenlik Gücüne Dayalı Olmayan Kamu Gelirleri 

88

1.1.2.1. Mülk, Teşebbüs ve Özelleştirme Gelirleri 

89

1.1.2.2. Bağış ve Yardımlar 

89

1.1.2.3. Zorunlu Olmayan Borçlar 

90

1.2. Geliri Elde Eden Birim Açısından Kamu Geliri Ayrımı 

90

1.3. Süreklilik Açısından Kamu Geliri Ayrımı 

91

1.4. Klasik ve Modern Maliyecilere Göre Kamu Geliri Ayrımı 

91

2. VERGİNİN FONKSİYONLARI 

92

3. VERGİLENDİRME TEKNİĞİ 

95

3.1. Vergi Yükümlüsü 

95

3.1.1. Vergi Mükellefi 

96

3.1.2. Vergi Sorumlusu 

98

3.2. Verginin Konusu 

100

3.3. Verginin Matrahı 

101

3.3.1. Vergi Matrahının Tespiti 

102

3.3.2. Vergi Matrahının Tespit Yöntemleri 

102

3.4. Vergi Ehliyeti 

103

3.5. Vergiyi Doğuran Olay 

104

4. VERGİLENDİRME SÜRECİ 

106

4.1. Verginin Tarhı 

106

4.2. Verginin Tebliği 

107

4.3. Verginin Tahakkuku 

107

4.4. Verginin Tahsili 

108

4.4.1. Verginin Tahsil Usulleri 

108

5. VERGİ ORANLARI 

109

5.1. Düz Oranlı Vergiler 

110

5.2. Azalan Oranlı Vergiler 

110

5.3. Artan Oranlı Vergiler 

110

5.3.1. Dilim Usulü Artan Oranlılık 

111

5.3.2. Sınıf Usulü Artan Oranlılık 

113

5.3.3. Gizli Artan Oranlılık 

114

5.3.4. Tersine Artan Oranlılık 

115

6. VERGİ YÜKÜ 

115

6.1. Toplam Vergi Yükü 

116

6.2. Bireysel Vergi Yükü 

117

7. VERGİLERİN SINIFLANDIRILMASI 

118

7.1. Şahsi Vergiler–Objektif Vergiler 

118

7.1.1. En Az Geçim İndirimi 

118

7.1.2. Muafiyet ve İstisnaların Varlığı 

119

7.1.3. Ayırma Kuramı 

119

7.1.4. Artan Oranlılık 

120

7.2. Dolaylı Vergiler–Dolaysız Vergiler 

120

7.3. Kaynağına Göre Sınıflandırma 

120

7.3.1. Gelir Vergileri 

120

7.3.1.1. Kaynak Kuramı 

121

7.3.1.2. Safi Artış Kuramı 

121

7.3.2. Servet Vergileri 

122

7.3.3. Harcama Vergileri 

122

8. VERGİ HARCAMASI 

124

9. VERGİYE KARŞI TEPKİLER 

124

9.1. Verginin İkame ve Gelir Etkisi 

125

9.1.1. Laffer Eğrisi 

125

9.2. Verginin Yansıması 

128

9.2.1. Ramsey Kuralı (Vergileri) 

129

9.3. Vergiden Kaçınma–Vergi Kaçırma 

130

9.3.1. Peçeleme 

132

10. VERGİ GREVİ – VERGİ REDDİ 

134

11. VERGİ BİLİNCİ VE AHLAKI 

135

12. KAMU GELİRLERİNE İLİŞKİN DİĞER KAVRAMLAR 

136

12.1. Vergi Maliyeti 

136

12.2. Vergi Kapasitesi 

137

12.3. Vergi Gayreti 

137

12.4. Verginin Amortismanı ve Kapitalizasyonu 

137

12.5. Vergi Erozyonu 

138

12.6. Vergi Planlaması 

138

12.7. Mali Aldanma 

139

12.8. Mali Zorlanma 

139

12.9. Mali Tatil 

139

12.10. Vergi Tatili 

139

12.11. Çifte Vergilendirme 

140

12.12. Vergi Cennetleri 

140

12.13. Tobin Vergisi 

141

12.14. Vergi Takozu – Vergi Kaması 

142

Üçüncü Bölüm

KAMU BORÇLANMASI

1. BORÇLANMANIN TANIMI, KONUSU VE KAPSAMI 

145

1.1. Kamu Borçlanması ve Özel Borçlanma Ayrımı 

146

1.2. Kamu Borçlanması ve Vergi Ayrımı 

148

1.3. Kamu Borçlanması Konusunda Klasik ve Modern İktisatçıların Görüşleri 

151

1.3.1. Kamu Borçlanması Konusunda Klasik Görüş 

151

1.3.2. Kamu Borçlanması Konusunda Modern Görüş 

154

2. KAMU BORÇLANMASIYLA ULAŞILMASI HEDEFLENEN AMAÇLAR 

155

2.1. Kamu Harcamalarını Finanse Etmek için Borçlanma 

156

2.2. Olağanüstü Harcamaları Finanse Etmek için Borçlanma 

157

2.3. Yatırım Harcamalarını Finanse Etmek için Borçlanma 

157

2.4. Bütçe Denkliğini Sağlamak için Borçlanma 

157

2.5. Borç Ödemek için Borçlanma 

158

2.6. Maliye Politikasının Amaçlarını Gerçekleştirmek için Borçlanma 

159

3. KAMU BORÇLANMASININ HUKUKİ NİTELİKLERİ 

159

4. KAMU BORÇLANMASININ SINIFLANDIRILMASI 

159

4.1. Kamu Borçlarının Vadelerine Göre Sınıflandırılması 

160

4.1.1. Kısa Vadeli Borçlar (Dalgalı Borçlar) 

163

4.1.1.1. Kısa Vadeli Borçlara Başvurulma Nedeni 

164

4.1.1.2. Kısa Vadeli Borç Türleri 

164

4.1.2. Uzun Vadeli Borçlar 

166

4.2. Kamu Borçlarının Kaynağına Göre Sınıflandırılması 

168

4.2.1. İç Borçlar 

168

4.2.2. Dış Borçlar 

169

4.3. Kamu Borçlarının Zorunlu ve Gönüllü Olma Durumuna Göre Sınıflandırılması 

171

4.3.1. Gönüllü (ihtiyari) devlet borçları 

172

4.3.2. Zorunlu (cebri) devlet borçları 

172

5. BORÇLANMA KÂĞIDI ALANLARA SAĞLANAN MENFAATLER 

173

5.1. Borçlanma Faiz Oranını Dolaylı Yoldan Yükselten Uygulamalar 

173

5.1.1. Borçlanma Faizi 

173

5.1.2. İtfa Primi ve Başabaşın Altında İhraç 

174

5.1.3. Primli ve İkramiyeli İhraç 

174

5.1.4. Vergi Avantajları 

175

5.2. Alacağın Paraya Çevrilmesini Kolaylaştırıcı Önlemler 

175

5.2.1. Devlet Tahvillerinin İhalelerde Teminat Olarak Gösterilmesi 

175

5.2.2. Devlet Tahvillerinin Vergi Ödemelerinde Kullanılması 

176

5.2.3. Vadesinden Önce Paraya Çevrilebilmesi 

176

6. İÇ BORÇLANMA ARAÇLARININ SATIŞ YÖNTEMLERİ 

178

6.1. İhale ile Satış Yöntemi 

178

6.2. TAP (musluk) Yöntemi 

179

6.3. Doğrudan Satış Yöntemi 

180

6.4. Halka Arz Yöntemi 

180

7. TÜRKİYE’DE BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN MEVZUAT DEĞİŞİMİNİN KRONOLOJİK SEYRİ 

181

8. KAMU BORÇ YÖNETİMİ 

184

8.1. Olağan Borç Yönetimi 

185

8.2. Olağanüstü Borç Yönetimi 

185

9. KAMU BORÇLANMASINA İLİŞKİN BAZI TEMEL KAVRAMLAR 

188

10. BORÇLANMAYA İLİŞKİN BAZI SORU VE CEVAPLAR 

192

10.1. Hazine İhalesi Nedir? 

192

10.2. İhalelere Kimler Katılır? 

193

10.3. Hazine İhaleleri Ne Zaman Yapılır? 

193

10.4. Satın Alınan Senetler Nerede Saklanır? 

193

10.5. Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarını Nasıl Alabilirim? 

194

10.6. Birincil Piyasa ve İkincil Piyasa Ne Demektir? 

194

10.7. Devlet İç Borçlanma Senedi Nedir? 

195

10.8. Hazine neden DİBS İhraç Eder? 

195

10.9. Hazine Tarafından Gerçekleştirilen Borçlanma İşlemlerinin Dayanağı Nedir? 

195

10.10. ISIN Kod Nedir? 

195

10.11. Kuponlu ya da Kuponsuz İhraç Ne Demektir? 

196

10.12. STRIPS (Separate Trading of Registered Interest and Principal of Securities) Nedir? 

196

10.13. DİBS İhalelerinde Ne tür Borçlanma Yöntemleri Kullanılır? 

196

10.14. DİBS’lerde Zamanaşımı Var mı? 

197

10.15. Kira Sertifikası Nedir? 

197

10.16. Piyasa Yapıcılığı Sistemi Nedir? 

198

10.17. Türkiye Brüt ve Net Dış Borç Stoku Neyi İfade Etmektedir? 

198

11. TÜRKİYE’DE KAMU BORÇLARININ GÜNCEL DURUMU 

199

1.1.1. Brüt Dış Borç Stoku 

200

1.1.2. İç Borç Stoku 

201

Dördüncü Bölüm

KAMU BÜTÇESİ

1. BÜTÇE KURAMI 

203

1.1. Bütçenin Tanımı 

203

1.2. Bütçenin Tarihi Gelişimi 

205

1.2.1. İngiltere 

205

1.2.2. Fransa 

206

1.2.3. Amerika Birleşik Devletleri 

206

1.2.4. Türkiye’de Bütçenin Gelişim Süreci 

207

1.3. Bütçe Sistemleri 

208

1.3.1. Klasik (Geleneksel) Bütçe Sistemi 

208

1.3.2. Performans Bütçe Sistemi 

209

1.3.3. Program Bütçe Sistemi 

209

1.3.4. Program Bütçe–Performans Bütçe Ayrımı 

210

1.3.5. Planlama–Programlama Bütçe Sistemi (PPBS) 

211

1.3.6. Sıfır Esaslı Bütçe Sistemi 

211

1.3.7. Analitik Bütçe 

211

1.4. Devlet Bütçesinin Dayandığı Temel İlkeler 

212

1.4.1. Genellik İlkesi 

213

1.4.2. Birlik İlkesi 

213

1.4.3. Anlaşılır Olma (Açıklık) İlkesi 

214

1.4.4. Doğruluk İlkesi 

214

1.4.5. Samimiyet İlkesi 

214

1.4.6. Yıllık Olma İlkesi 

214

1.4.7. Denk Olma (Tevzin) İlkesi 

214

1.4.8. Aleniyet (Şeffaflık–Saydamlık) İlkesi 

215

1.4.9. Ön İzin İlkesi 

215

1.5. 5018 sayılı Kanun Uyarınca Kamu Maliyesinin Temel İlkeleri 

216

1.6. 5018 sayılı Kanun Uyarınca Bütçe İlkeleri 

217

1.7. Bütçenin Fonksiyonları 

219

1.8. Bütçeye İlişkin Temel Kavramlar 

220

2. TÜRK BÜTÇE SİSTEMİ 

223

2.1. 5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununda Yer Alan Bütçeye İlişkin Kavramlar 

223

2.2. Bütçe Türleri ve Kapsamı 

225

2.3. Kamu Kaynağının Kullanılmasının Genel Esasları 

235

2.3.1. Mali Saydamlık 

235

2.3.2. Hesap Verme Sorumluluğu 

236

2.4. Merkezi Yönetim Bütçesinin Hazırlanması 

237

2.4.1. Orta Vadeli Program (OVP) 

238

2.4.2. Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama Rehberi 

238

2.4.3. Gider Bütçesinin Hazırlanması 

239

2.4.4. Plan Bütçe Komisyonunda Görüşülmesi 

241

2.4.5. Genel Kurulda Görüşülmesi 

242

2.5. Geçici Bütçe 

244

2.6. Bütçeden Yapılan Ödeneğin Esasları 

245

2.6.1. Ödeneklerin Kullanılması 

245

2.6.1.1. Yüklenmeye Girişilmesi 

247

2.6.1.2. Ödenekler Tahakkuku 

248

2.6.1.3. Ödeneklerin Ödeme Emrine Bağlanması ve Ödenmesi 

248

2.6.1.4. Ödenemeyen Giderler 

249

2.6.1.5. Ön Ödeme 

250

2.6.1.6. Harcama Yetkisi 

251

2.6.1.7. Muhasebe Yetkilisi 

253

2.6.2. Ödenek Aktarmaları 

254

2.6.3. Yedek Ödenek 

255

2.6.4. Örtülü Ödenek 

255

2.7. Gelirlerin Toplanmasına İlişkin Esaslar 

256

2.7.1. Gelirlerin Dayanakları 

256

2.7.2. Özel Gelirler 

258

2.7.3. Bağış ve Yardımlar 

258

2.8. Bütçe Kapatma Usulleri 

259

2.8.1. Egzersiz (hesap dönemi) Yöntemi 

260

2.8.2. Jestiyon (yönetim dönemi) Yöntemi 

260

2.9. Bütçe Denetimi 

260

2.9.1. Bütçenin Yasama Denetimi 

261

2.9.1.1. Faaliyet Raporları 

261

2.9.1.2. Kesin Hesap Kanunu 

262

2.9.1.3. Genel Uygunluk Bildirimi 

264

2.9.2. Bütçenin İdari Denetimi 

264

2.9.2.1. İç Kontrol 

264

2.9.2.2. Ön Mali Kontrol 

265

2.9.2.3. İç Denetim 

266

2.9.3. Bütçenin Yargısal Denetimi 

269

2.10. Yaptırımlar ve Yetkili Merciler 

270

2.10.1. Ödenek Üstü Harcama 

270

2.10.2. Kamu Zararı 

270

2.10.3. Yetkisiz Tahsil ve Ödeme 

271

2.10.4. Para Cezaları ve Yetkili Merciler 

272

2.10.5. Zamanaşımı 

272

Beşinci Bölüm

MALİYE POLİTİKASI

1. MALİYE POLİTİKASININ DOĞUŞU 

273

2. İKTİSAT POLİTİKALARI 

278

2.1. Para Politikası 

278

2.2. Gelirler Politikası 

280

2.3. Maliye Politikası 

280

3. MALİYE POLİTİKASININ AMAÇLARI VE ARAÇLARI 

281

3.1. Ekonomik İstikrarı Sağlamak 

281

3.2. Ekonomik Büyüme ve Kalkınmayı Sağlamak 

282

3.3. Gelir Dağılımında Adaleti Sağlamak 

283

4. İRADİ VE İRADİ OLMAYAN MALİYE POLİTİKALARI 

286

5. EKONOMİK İSTİKRARI SAĞLAMADA MALİYE POLİTİKASI 

290

5.1. Enflasyonla Mücadelede Maliye Politikası 

290

5.2. Durgunlukla Mücadelede Maliye Politikası 

291

5.3. Stagflasyonla Mücadelede Maliye Politikası 

292

6. EKONOMİK BÜYÜMEYİ SAĞLAMADA MALİYE POLİTİKASI 

293

7. GELİR DAĞILIMINDA ADALETİ SAĞLAMADA MALİYE POLİTİKASI 

295

Kaynakça 

297