Kamu Maliyesi ve Kamu Mali Hukuku
Prof. Dr. Mustafa Çolak
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
FOREWORD 8
İÇİNDEKİLER 9
TABLOLAR LİSTESİ 23
ŞEKİLLER LİSTESİ 24
EKLER LİSTESİ 24
KISALTMALAR 25
BİRİNCİ BÖLÜM
KAMU MALİYESİNE GİRİŞ VE KAMU SEKTÖRÜ
KAMU MALİYESİNE GİRİŞ 27
Kamu Maliyesi Tanımı ve Amacı 27
Kamu Maliyesinin İlkeleri 28
Kamu Maliyesinin En Stratejik Noktası: Mali Disiplin 30
KAMU MALİYESİ VE MALİ HUKUKUN UNSUR VE AMAÇLARI 31
Gelir Politikası 33
Tanım ve Kurumlar 33
Amaçları 34
Harcama Politikası 36
Tanım ve Kurumlar 36
Amaçlar 38
Finansman Politikası 40
Tanım ve Kurumlar 40
Amaçlar 43
Bütçe Politikası. 44
Varlık Politikası 45
KAMU MALİYESİNİN BİLİM ALANLARI ile İLİŞKİSİ 47
Ekonomi 48
Özel Hukuk 49
Kamu Hukuku 49
Muhasebe 50
Mali Sosyoloji. 51
İstatistik 52
Siyaset 53
KAMU SEKTÖRÜ ve SINIFLANDIRILMASI. 54
Genel Yönetim 55
Merkezi Yönetim 56
Genel Bütçe Kapsamındaki İdareler 57
Özel Bütçeli İdareler 58
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 59
Sosyal Güvenlik Kurumları 60
Sosyal Güvenlik Kurumu 60
Türkiye İş Kurumu 61
İşsizlik Sigortası Fonu 61
Mahalli İdareler 63
Belediyeler 64
Büyükşehir Belediyeleri 66
İl Özel İdareleri 71
Köyler 71
Mahalli İdare Birlikleri 74
Kamu İşletmeleri 76
Kamu İktisadi Teşebbüsleri 77
İktisadi Devlet Teşekkülleri 77
Kamu İktisadi Kuruluşu. 78
Kamu Sermayeli Bankalar 79
233 sayılı KHK ya Tabi Olmayan Teşebbüsler 79
Diğer Kamu Şirketleri 80
Mahalli İdare Şirketleri 80
İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİK SİSTEM VE YAKLAŞIMLAR
EKONOMİK SİSTEMLER 81
Kapitalist Sistemler 82
Kolektivist Sistemler 82
Karma Sistemler 83
EKONOMİK YAKLAŞIMLAR 83
Merkantilizm 83
Fizyokrasi 84
Klasik İktisat 84
Keynesyen İktisat 85
Arz Yönlü İktisat 85
Kamusal Tercihler ve Anayasal İktisat 86
Monetarizm 87
Neoliberalizm 87
KAMU KESİMİNİN EKONOMİDEKİ YERİ 87
Kamu Tüketimi 88
Kamu Kesimi İstihdamı 89
Borçlanma 91
Kamu Yatırımları 93
Regülasyon ve Piyasa Yapıcılığı 95
ÖZEL KESİMİN EKONOMİDEKİ YERİ 96
KAMU SEKTÖRÜ VE EKONOMİ İLİŞKİSİ 97
Ekonomi İlişkisi Modelleri, Gerekçe ve Hedefleri 98
Kamusal Mal Üretimi 99
Tam Kamusal Mallar 99
Tüketimde Rekabetsizlik 100
Faydada Bölünememezlik 100
Zorunlu Tüketim ve Finansman 100
Paternalizm 101
Yarı Kamusal Mallar 102
Erdemli Mallar 102
Dışsallıkları Ortadan Kaldırmak 103
Piyasa Çözümleri 105
Coase Teoremi 105
Kaldor−Hicks Yaklaşımı 106
Scitovsky Yaklaşımı 107
Piyasa Dışı Çözümler (Kamusal) 107
Pigou Vergisi 108
Plott’un Düzenleyici Vergiler Yaklaşımı 108
Kamu Eliyle Yasaklama veya Dışsallıkların
İçselleştirilmesi 109
Eksik Piyasalarla Mücadele Etmek 109
Eksik (Asimetrik) Bilgiyi Gidermek 110
Tekelleri Ortadan Kaldırmak 111
Hedefleri 112
Gelir Dağılımı Adaleti 112
Ekonomik İstikrar 113
Ekonomik Büyüme ve Kalkınma 113
Amaca Yönelik Otomatik Stabilizatörler 114
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAMU HARCAMALARI
KAMU HARCAMASI TANIMI ve UNSURLARI 117
KAMU HARCAMALARININ ARTIŞ NEDENLERİ 118
Gerçek Artış Nedenleri 118
Teknolojik Gelişmeler 118
Nüfus Artışı ve Sınırların Genişlemesi 119
Sosyal Devlet Yaklaşımı 120
Savunma Harcamaları Artışı 120
Kamu Tercihleri ve Siyaset 121
Ekonomik Resesyon ve Daralma 122
Görünürde Artış Nedenleri 123
Ekonominin Parasallaşması 123
Bütçe Yöntemlerinde Değişiklik 123
Ülke Parasının Değer Kaybı 124
KAMU HARCAMALARI ARTIŞINI AÇIKLAYAN TEORİ/YAKLAŞIMLAR 124
Wagner Kanunu 125
Peacock−Wiseman Yaklaşımı 125
Bürokrasi/ Siyaset Maksimizasyonu 126
Leviathan Yaklaşımı 127
KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI 127
Bütçe Sınıflandırması 127
Program Sınıflandırması. 128
Program 128
Alt Program 129
Faaliyet Türü 129
Kurumsal Sınıflandırma 131
Fonksiyonel Sınıflandırma 131
Ekonomik Sınıflandırma 132
Cari Harcamalar 133
Cari Giderler 133
Cari Transferler 134
Sermaye Harcamaları 136
Sermaye Giderleri 136
Sermaye Transferleri 137
Borç Verme 137
Finansman Tipi Sınıflandırma 138
KAMU HARCAMALARININ EKONOMİK ETKİLERİ 138
Çarpan Etkisi 139
Kamu Harcamaları Çarpanı 139
Transfer Harcamaları Çarpanı 140
Otonom Yatırım Çarpanı 140
Uyarılmış Yatırım Çarpanı 140
Kamu Harcamalarının Makro Değişkenlere Etkisi 141
Büyüme ve Gelir Dağılımı Katkısı 141
Enflasyonist Etkisi 142
İstihdam Etkisi 143
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KAMU GELİRLERİ
KAMU GELİRİ TANIMI ve UNSURLARI 145
KAMU GELİRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI 145
Ekonomik Sınıflandırma 147
Cari Gelirler 147
Vergi Gelirleri 147
Vergi Dışı Gelirler 147
Teşebbüs ve Mülkiyet Geliri 147
Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler 148
Sermaye Gelirleri 148
Taşınmaz Satış Gelirleri 148
Taşınır Satış Gelirleri 148
Alacaklardan Tahsilat 148
Parafiskal Gelirler (Sosyal Güvenlik Gelirleri) 149
VERGİ TEORİSİNDE VERGİ SINIFLANDIRMA YÖNTEMLERİ 149
Geleneksel (Konu Bazlı) Sınıflandırma 149
Gelirler Üzerinden Alınan Vergiler 151
Harcama ve İşlemler Üzerinden Alınan Vergiler 152
Servet/Servet Transferi Üzerinden Alınan Vergiler 153
Bütçe Tekniğine Göre (Konu Bazlı) Sınıflandırma 154
Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler 155
Gelir Vergisi 155
Beyana Dayanan Gelir Vergisi 155
Basit Usulde Gelir Vergisi 155
Gelir Vergisi Tevkifatı 157
Gelir Geçici Vergisi 158
Kurumlar Vergisi 159
Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi 159
Kurumlar Vergisi Tevkifatı 160
Kurumlar Geçici Vergisi 160
Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 161
Veraset ve İntikal Vergisi 161
MTV 162
Emlak Vergisi 163
Değerli Konut Vergisi. 164
Dâhilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 165
Dâhilde Alınan KDV 165
Beyana Dayanan KDV 165
Tevkif Suretiyle Alınan KDV 166
ÖTV 168
BSMV 170
Konaklama Vergisi 171
Dijital Hizmet Vergisi 172
Şans Oyunları Vergisi 173
Özel İletişim Vergisi 174
Eğlence Vergisi 175
Yangın Sigortası Vergisi 175
İlan ve Reklam Vergisi 176
Çevre Temizlik Vergisi 176
Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler 177
Gümrük Vergileri 177
İthalde Alınan KDV. 178
Damga Vergisi 178
Harçlar 179
Kaldırılan Vergi Artıkları 180
Yansıtılma ve Ekonomik Kaynağına Göre Vergiler 181
Dolaylı Vergiler 181
Dolaysız (Doğrudan) Vergiler 182
Vergiyi Doğuran Olayın Sıklığına Bağlı Vergiler 183
Sürekli Vergiler 183
Süreksiz Vergiler 183
Kamu Yönetimi Ayrımına Göre Vergiler 184
Merkezi Yönetim Vergileri 184
Mahalli İdare Vergileri 185
Vergi Matrahının Niteliğine Bağlı Vergiler 186
Hasılat Esaslı Vergiler 187
Hasılat Esaslı KDV 187
Hasılat Esaslı Kazanç Vergisi 187
Dijital Hizmet Vergisi 188
Sosyal Medya Kazançları Vergisi 189
Kâr Esaslı Vergiler 191
BEŞİNCİ BÖLÜM VERGİ SİSTEMİ
VERGİ TANIMI ve VERGİ SİSTEMLERİ 193
Verginin Tanımı 193
Vergi Sistemleri 195
Sedüler Vergi Sistemi 195
Üniter Vergi Sistemi 196
Birleşik Vergi Sistemi 197
Spesifik Vergi Sistemi 197
Advalorem Vergi Sistemi 199
VERGİLEMEYE DAİR TEORİLER 199
Bireysel ve Faydacı Teoriler 200
Hizmet Bedeli Yaklaşımı 200
Sigorta Primi Yaklaşımı. 200
Genel Üretim Giderlerine Katılma Payı Yaklaşımı 201
Toplumcu Teoriler 201
VERGİLEMENİN AMAÇLARI 201
Mali Amaçları 201
İktisadi Amaçları 203
Gelir Adaletini Sağlamak 203
Ekonomik İstikrarı Temin Etmek 204
Büyüme Dostu Politikalara Destek Olmak 205
Diğer Amaçları 205
VERGİLEMENİN TEMEL UNSURU: MÜKELLEF 206
Vergi Ehliyeti 207
Kanuni Mükellef 207
Gerçek Vergi Mükellefi 207
Potansiyel Vergi Mükellefi 208
Genel Esaslara Tabi Mükellef 208
Özel Esaslara Tabi Mükellef 209
VERGİLEMEDE TEMİNAT UNSURU: VERGİ SORUMLUSU 210
Müşterek Sorumluluk 210
Müteselsil Sorumluluk 211
Vergi Kesenlerin Sorumluluğu 212
Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu 213
Mirasçıların Sorumluluğu 214
Meslek Mensuplarının Sorumluluğu 215
VERGİNİN YASALLIĞI İLKESİ 215
Mükellef Açısından Sonuçları 216
Temsilsiz Vergi Olmaz 216
Yasasız Vergi Olmaz 217
İdare Açısından Sonuçları 217
Verginin Alınması Zorunluluğu 217
Verginin Cebren Tahsil Zorunluluğu 218
Optimal Vergileme İlkeleri ve Vergi Meşruiyeti 218
Kolaylık İlkesi 219
Kesinlik İlkesi 219
Etkinlik (Verimlilik) İlkesi 219
Adalet İlkesi 219
Vergi Meşruiyeti 220
Vergi Çarpanı 220
Ekonomik Kayıtdışılık ve Vergiye Yansımaları 221
Ekonomik Kayıtdışlık 221
Tam Ekonomik Kayıtdışılık 222
Yarı Ekonomik Kayıtdışılık 222
Vergiden Kaçınma 223
Vergi Kaçakçılığı 224
Vazgeçilen Vergi Gelirleri: Vergi Harcamaları 225
Vergi Muafiyeti 227
Vergi İstisnası 227
Matrah/Vergi İndirimleri 228
Matrah İndirimleri 228
Vergi İndirimleri. 228
İndirimli Vergi Oranı 228
Yatırımlarda İndirimli Vergi Oranı 228
Borsaya Kayıtlı Olanlarda İndirimli Vergi Oranı 230
(KOBİ) Birleşmelerinde İndirimli Vergi Oranı 231
Vergi Ertelemeleri 232
Vergilendirme Süreçleri 232
Vergiyi Doğuran Olay 233
Verginin Konusu 234
Vergi Matrahı 234
Verginin Tarhı 234
Verginin Tebliği 235
Verginin Tahakkuku 236
İhtilafsız Tahakkuk 236
İhtiyati Tahakkuk 237
Verginin Tahsili 238
Tahsil Dairesi 239
Hususi Ödeme Şekilleri 239
ALTINCI BÖLÜM
KAMU FİNANSMANI VE BORÇLANMA
KAMU FİNANSMANI TANIMI 241
KAMU FİNANSMANINDA BORÇLANMA POLİTİKASI 241
Genel Devlet Açığı 242
Kamu Kesimi Borçlanma Gereği 243
Borç Stoku 244
AB Tanımlı Borç Stoku 244
Net Borç Stoku 246
BORÇLANMA TASNİFİ 246
Devlet İç Borcu 247
Devlet İç Borçlanma Araçları 247
Devlet İç Borçlanma Senetleri 247
Hazine Bonosu 248
Devlet Tahvili 249
Kira Sertifikaları 249
İç Borç Iskonto Giderleri 250
Devlet Dış Borcu 250
Dış Borcun Devri 250
Dış Borcun İkrazı 250
Dış Borcun Tahsisi 253
Dış Borç İskonto Giderleri 253
PARASAL GENİŞLEME ile KAMU FİNANSMANI 253
BORÇLANMA GÜVENCESİ: HAZİNE GARANTİLERİ 255
Hazine Garantisi Tanımı 255
Hazine Geri Ödeme Garantisi 256
Hazine Karşı Garantisi 257
Hazine Ülke Garantisi 257
Hazine Yatırım Garantisi 258
BORÇ YÖNETİMİ AMAÇ VE İLKELERİ 259
Amaçları 259
İlkeleri 260
BORÇ YÖNETİMİ SÜREÇLERİ 261
Olağan Borç Yönetimi 261
Borç Servisi 261
Borç Servis Oranı 262
Borç Çevirme Oranı 262
Borç ve Risk Yönetimi Komitesi 263
Borç İtfası 264
Borç Takası 264
Olağanüstü Borç Yönetimi 265
Konsolidasyon 265
Konversiyon 266
Borcun Reddi 266
Moratoryum 267
BORÇLANMANIN EKONOMİK ETKİLERİ. 267
Enflasyonist etkisi 267
Deflasyonist etkisi 268
Stagflasyonist Etkisi 268
YEDİNCİ BÖLÜM BÜTÇE SÜRECİ
BÜTÇE TANIMI ve UNSURLARI 269
BÜTÇE SİSTEMLERİ 269
Klasik Bütçe Sistemi 269
Performans Bütçe Sistemi. 270
Performans Esaslı Program Bütçe Sistemi 270
Sıfır Esaslı Bütçeleme Sistemi 271
Cinsiyete Dayalı Bütçeleme 271
Global Bütçe Yaklaşımı 272
BÜTÇE DENKLİĞİ KAVRAMI ve FAKLI YAKLAŞIMLAR 272
Klasik Bütçe Yaklaşımı 272
Telafi Edici Bütçe Yaklaşımı 273
Devri Bütçe Yaklaşımı 273
KAMU SEKTÖRÜNÜN BÜTÇE SÜRECİ 274
Merkezi Yönetim Bütçesi 274
Genel Bütçe 274
Özel Bütçe 274
Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi 275
Mahalli İdareler Bütçesi 275
Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçesi 276
KAMU İŞLETMELERİ BÜTÇESİ 277
MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE SÜRECİ 278
Bütçe İlkeleri 278
Bütçeye Ön Hazırlık Sürecindeki Dokümanlar ve Bütçe
sınıflandırması 280
Bütçe Dokümanları 280
OVP 280
Bütçe Çağrısı. 280
Bütçe Hazırlama Rehberi 281
Yatırım Genelgesi ve Yatırım Programı Hazırlama Rehberi 281
Bütçe Sınıflandırması 282
Gider Sınıflandırması 282
Program Sınıflandırması 282
Kurumsal Sınıflandırma 284
Fonksiyonel Sınıflandırma 284
Finansman Tipi sınıflandırması 285
Ekonomik sınıflandırma 285
Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırması 286
Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması 286
Bütçe Hazırlık Süreci 287
Bütçeye Eklenen Belgeler 289
Bütçe Gerekçesi 289
Yıllık Ekonomik Rapor 290
Vazgeçilen Kamu Gelirleri (Vergi Harcamaları) Cetveli 290
Kamu Borç Yönetimi Raporu 291
Üç Yıllık Gelir ve Gider Tahminleri 291
Mahallî İdareler ve Sosyal Güvenlik Kurumlarının Bütçe Tahminleri 291
Bütçeden Yardım Alan Kuruluşlar Listesi 292
Bütçenin Görüşülmesi ve Yürürlüğe Girmesi 292
Plan ve Bütçe Komisyonu 292
Meclis Genel Kurulu 293
Cumhurbaşkanınca Bütçenin Onanması ve Yayımlanması 294
Bütçenin Yasalaşmaması ve Yetersizliği Halleri 294
Geçici Bütçe 294
Eski Yıl Bütçenin Güncellenmesi 295
Ek Bütçe 295
Bütçe Kapatma Yöntemleri 295
Yönetim Dönemi (Jestiyon Usulü) 296
Hesap Dönemi (Egzersiz Usulü) 296
Bütçelerin Sonuçlarının Onanması 297
Kesin Hesap Kanunu 297
Genel Uygunluk Bildirimi ve Hazırlanması 298
İdare Faaliyet Raporları 300
Genel Faaliyet Raporu 301
Dış Denetim Raporları 301
Bütçe Gerçekleşmeleri/Mali Durum ve Beklentiler Raporu 302
Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporları 302
İ. Bütçe Dengesi 303
Denk Bütçe Çarpanı 303
Bütçe Açığı 304
Yapısal Bütçe Dengesi 305
Faiz Dışı Denge 305
Faiz Dışı Açık 306
Faiz Dışı Fazla 307
İşlemsel Açık 307
SEKİZİNCİ BÖLÜM
KAMU MALİYESİNDE DENETİM VE KONTROL
DENETİM 309
İç Kontrol Sistemleri 309
Ön Mali Kontrol 310
Mali Hizmetler Birim Denetimi 311
Muhasebe Yetkilisi Denetimi 312
İç Denetim 312
DIŞ DENETİM 313
Sayıştay Denetimi 314
Performans Denetimi 315
Düzenlilik Denetimi 315
Mali Denetim 316
Uygunluk Denetimi 316
Vergi Denetimi 317
Vergi Denetimine Yetkililer 319
Vergi Denetiminde Uyulacak İlkeler 319
Vergi Denetim Sonuçları ve Uygulanması 321
DOKUZUNCU BÖLÜM
MAHALLİ İDARELER MALİYESİ: BÜTÇELERİ ve DENETİMİ
MAHALLİ İDARE BÜTÇELERİ 323
İl Özel İdareleri 324
Belediyeler 325
Büyükşehir Belediyeleri 326
Mahalli İdare Birlikleri 327
Köyler. 328
Merkezi Yönetim Bütçesinden Aktarmalar ve Öz Gelirler 330
Denkleştirme Ödenekleri 330
Belediye Yardım Ödenekleri 331
Vergi Gelirlerinden Ayrılan Pay 331
Kanunlarla Tahsis Edilen Vergi Gelirleri ve Diğer Gelirler 332
Vergi ve Benzeri Gelirleri. 332
Diğer Gelirler 333
BÜTÇE ve İŞ/İŞLEM DENETİMLERİ. 335
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının Mahalli İdarelere
Yönelik Yetkileri 336
İçişleri Bakanlığının Mahalli İdarelere Yönelik Yetkileri 337
İç Denetim 339
Dış Denetim 339
İçişleri Bakanlığınca Yapılan Denetim 340
KAYNAKLAR 349
