Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler

Prof. Dr. Mustafa AVCI

 

Hukuk tarihimizde ceza hukuku genel hükümlerle ilgili kitapların yazılmasına suç teorisiyle ilgili hükümlerin ilk olarak yer aldığı 1858 Osmanlı Ceza Kanununun yürürlüğe girmesinden sonra başlanmıştır. Bu kitaplardan bazıları ilgili kanunun şerhi, bazıları ise sistematik ders kitabı mahiyetindedir. İslam ceza hukukunun Osmanlı uygulaması ile sınırlı da olsa bir ceza hukuku genel hükümler kitabımız, alanla ilgili başlangıç denemesidir. Birinci basıya eklemeler yapılmış, yanlışlar düzeltilmeye çalışılmıştır.

 

Konu Başlıkları

    - Giriş
    - Suçun Unsurları
    - Ceza Hukuku Yaptırımları
    - Bazı Suç Tipleri
    - İnfaz Hukuku

İÇİNDEKİLER

Sayfa No:

İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ. İÜ

ÖNSÖZ. v

İÇİNDEKİLER. vii

KISALTMALAR CETVELİ. xix

GİRİŞ. 1

GENEL OLARAK. 3

İSLÂM CEZA HUKUKU. 4

OSMANLI CEZA HUKUKU. 8

Birinci Bölüm

CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER

I.  SUÇ KAVRAMI VE SUÇLARIN TASNİFİ 15

A. Suç Kavramı. 15

B.  Suçların Tasnifi 17

C.  Kısas ve Had Suçlan Arasındaki Farklar 18

C. Had Suçları ile Tazir Suçları Arasındaki Farklar 21

II.  İLKELER. 32

A. Cezalandırma Yetkisi 32

B.  Suç ve Cezada Kanunilik 34

C.  Suç-Ceza Denkliği 37

D. Cezaların Şah si 1 iği. 39

E.  Cezaların Eşitliği ve Bireyselleştirme. 41

1. Cezaların Eşitliği 41
2. Bireyselleştirme. 42

III.  CEZA NORMLARININ UYGULAMA ALANI 45

A.  Zaman Bakımından Uygulama. 45

B.   Kişi Bakımından Uygulama 47

 

1. Devlet Başkanı 47
2. Diplomatik Dokunulmazlık. 49

C. Yer Bakımından Uygulama 50

1. Ülke İçinde İşlenen Suçlar. 50
2. Ülke Dışında İşlenen Suçlar 51
3. Savaş (sefer) Sırasında İşlenen Suçlar. 51

IV. SUÇUN UNSURLARI 52

A.  Kanuni Unsur. 52

1. Emir (Yükümlülük) Normu 52
2. Yasak Normu 52

B.  Maddi Unsurlar 54

1. Hareket 54
2. Netice 59
3. Nedensellik Bağı 60

C.  Manevi Unsur 61

l.Kast. 64

1. Doğrudan kast. 65
2. Olası kast:. 66

2. Taksir 68

3. Kast/Taksir Kombinasyonu (Şibhü'1-Amd, Hatau'1-Amd)

(Netice Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar). 72

4.  Amaç ve Saik. 76

D.  Hukuka Aykırılık 78

Hukuka Uygunluk Sebepleri 79

1.  Meşru Savunma 79

1. Genel olarak 79
2. Meşru Savunmanın Şartları 81

2. Görevin İfası 87

3. Hakkın Kullanılması 92

1. Şikayet Hakkı 92
2. Tedip Hakkının Kullanılması 93
3. Spor Faaliyetleri. 99
4. Tıbbi Müdahaleler. 101
5. Eleştiri Hakkı. 106

f) Direnme Hakkı. 109

4. İlgilinin Rızası. 110

5. Zilyetliğin Korunması. 112

V.  KUSURLULUĞU KALDIRAN VEYA AZALTAN SEBEPLER. 113

A. Iztırar ve İkrah (Zorunluluk Hali, Cebir ve Tehdit) 113

1. Zorunluluk Hali. 113
2. Cebir ve Tehdit (İkrah). 119

B.  Kaza. 128

C.  Hata. 129

D.  Bedeni Özür 131

E.  Haksız Tahrik. 131

VI.   CEZA SORUMLULUĞUNUN SINIRLANMASI. 134

A. Yaş Küçüklüğü 135

B.  Akıl Hastalığı. 137

C.  Sarhoşluk 139

D.  Uyku/Bayılma 140

E.  Hipnotik Telkin 141

VII.   SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ 141

A. Teşebbüs. 141

1. Genel Olarak. 141
2. Tanım 142
3. Teşebbüsün Şartları. 143
4. Teşebbüsün Hukuki Niteliği. 143
5. Teşebbüse Elverişli Olmayan Suçlar 144
6. Suç Yolunun Aşamaları 144

1. Düşünce ve Karar Aşaması 144
2. Hazırlık Hareketleri. 147
3. İcra Hareketleri Başlangıcı 148
4. İcra Hareketlerinin Tamamlanamaması 149
5. İşlenemez Suç (Elverişsiz Teşebbüs) 149
6. Suç Tiplerine Göre Teşebbüs. 150
7. Teşebbüs Suçu 160

7. Gönüllü Vazgeçme 161

8. Etkin Pişmanlık 162

B.  İştirak 167

1. Kavramlar. 167
2. Genel Anlamda İştiraki Yasaklayan Naslar. 171
3. İştirakin Şartlan. 173
4. İştirak Sistemleri 176
5. İştirakin Çeşitleri. 177

C.  İçtima. 191

VIII.   SUÇA ETKİLİ HALLER. 196

A. Tekerrür ve İtiyad 197

1. Genel Olarak 197
2. Tekerrür. 201
3. İtiyad 213

B.  Failin Sıfatı 221

1. Örnek Kişilik Ağırlatıcı Sebep Olabilir. 221
2. Yaşlılık 223
3. Hastalık veya Sakatlık Hafifletici Sebep Olabilir 224
4. Köle, Kadın veya Gayrimüslimin Tazir Cezası 224

C.  Mağdurun Sıfatı. 226

D.  Aleniyet 232

E.  Suçun İşlendiği Zaman ve Mekan 232

1. Zaman. 233
2. Mekan. 233

F.  Suçun Yaygın Olarak İşlenmesi ve Kötü Çevre 234

G.  Suç Kastının (Haksızlık Bilincinin) Yoğun Olmaması. 234

IX.  UNSURLAR DIŞINDA KALAN HUSUSLAR. 235

A.  Önşartlar. 235

B.  Objektif Cezalandırılabilirle Şartları. 236

C.  Soruşturma/Kovuşturma Şartları: Şikayet/Şahsi Dava 237

D.  Şahsi Cezasızhk Sebebi 241

X.  CEZA İLİŞKİSİNİ SONA ERDİREN SEBEPLER 243

A. Ölüm 243

1. Şüphelinin/Sanığın Ölümü 243
2. Mahkumun Ölümü 243
3. Kazifte Mağdurun Ölmesi 244

4. Tanığın Ölmesi. 244

B.  Akıl Hastalığı 245

1. Şüphelinin/Sanığın Akıl Hastalığına Tutulması. 245
2. Mahkumun Akıl Hastası Olması. 245

C.  Kısas Edilecek Organın Yok Olması 246

D.  Kısas İsteme Hakkına Mirasçı Olmak. 246

E.  Zamanaşımı. 246

1. Dava zamanaşımı. 247
2. Ceza Zamanaşımı. 249

F.  Şikayetten Feragat/Vazgeçme (Af). 250

G.  Uzlaşma. 255

H. Kazifte İsnadın İspatlanması 260

İ. Af. 261

1. Genel ve Özel Af. 262
2. Adli Af 264
3. Şartlı Özel Af (Tecil). 264

İkinci Bölüm

YAPTIRIMLAR

I. CEZA HUKUKU YAPTIRIMLARI. 267

A.  Yaptırımların Amacı. 268

1. Kefaret (Ödeticilik) 269
2. Genel Önleme. 270
3. Özel Önleme (Uslandırma). 271
4. Suçtan Doğan Mağduriyetin Giderilmesi 271
5. Toplumun Korunması 272

B.  Ölüm Cezası 273

1. Kısas. 275
2. Salb. 277
3. Hz. Peygamber'in Ölüm Cezası Uygulamaları. 279

a)Recm. 279

b) Taziren (Siyaseten) Kati. 280

C.  Organ Kesme Cezası. 285

1. Kısas Cezası Olarak 285

2. Tazir Cezası Olarak 286

D.  El Kesme Cezası. 286

1. Hırsızlık Haddi Olarak. 286
2. Hırabe Haddi Olarak. 288
3. Tazir Cezası Olarak El Kesme 289

E.  Dayak Cezası 289

1. Zina Suçunda 289
2. Kazif Suçunda. 290
3. Şürb Suçunda (Hz. Peygamber'in Uygulaması) 290
4. Tazir Cezası Olarak Dayak. 291

F.  Hapis Cezası. 294

1. Cahiliye Devri Araplarında Hapis 294
2. Kur'an'da Hapis. 295
3. İslam Hukukçularına Göre Hapis 296
4. Süresine Göre Hapsin Tasnifi. 297

1. Süresiz Hüküm. 298
2. Süreli (Mahdut, Süresi Önceden Belirli) Hapis. 301

G.  Sürgün. 304

H. Para Cezaları. 306

1. Kavram. 306
2. Kur'an'da Para Cezasına Delalet Eden Ayetler. 308
3. Hz. Peygamberin Uygulamaları. 308
4. Hz. Ömer'in Uygulamaları 310
5. Hukuk Ekolleri. 311

5. Osmanlı Uygulaması. 313

1. Hukuk Doktrini 313
2. Klasik Dönem Kanunları 317
3. Tanzimat Devri Kanunları 320
4. Osmanlıda Para Cezalarıyla İlgili Sorunlar. 321

7. Para Cezasının Hukuki Niteliği 327

8. Yaptırım Olarak Değeri 328

9. Çeşitleri. 330

II. GÜVENLİK TEDBİRLERİ. 337

A. Hürriyeti Kısıtlayıcı Güvenlik Tedbirleri. 337

1. Çocuklar İçin. 337
2. Akıl Hastalan İçin. 338
3. Alkol ve Uyuşturucu Tutkunları İçin 338

B. Terk 339

1. Aile İçi Geçimsizliklerinde 339
2. Savaşa Mazeretsiz Gitmeyenler Hakkında 339

C. Tevbih. 340

D. Tanıklık Ehliyetinin Kaybı 341

E.  Mali Mahrumiyetler. 342

1. Mirastan / Vasiyetten Mahrumiyet 342
2. Ganimet Payından Mahrumiyet 343
3. Barınma ve Nafaka Hakkından Mahrumiyet. 344

F.  Velayetten/ Memuriyetten Azil, İlmiye Sıfatının Kaldırılması. 344

G. Müsadere 347

H. Kefaret 352

İ. Kolluk Gözetimi. 353

J. Ticaretten Men / Meslekten Çıkarma 355

K. Teşhir/İlan 355

L. Veliye veya Akrabaya Teslim 357

M. Medeni Haklardan Mahrumiyet. 357

III. SUÇTAN DOĞAN MAĞDURİYETİN GİDERİLMESİ 357

A. Uzlaşma Bedeli. 358

B.  Diyet 359

1.   Kasten Öldürmede Kısas Hakkından Vazgeçilmişse

Ödenmesi Gereken Diyet. 359

2. Taksirle Öldürmede Diyet 361

3. Kast/Taksir Kombinasyonuyla Öldürmede Diyet 362

4. Kasten Yaralamada Diyet (Erş). 363

5. Çocuk Düşürme Tazminatı (Gurre). 365

6. Diğer Suçlarda Tazmin. 365

C.  İade 369

D.  Mağdurdan Özür Diletme. 370

 

Birinci Bölüm

 CEZA HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER

I.  YAPTIRIMI BELİRLENMİŞ OLAN SUÇLAR. 375

A. Kasten Öldürme ve Cezası 375

B.  Kasten Yaralama 377

C.  Hırabe (Nitelikli Yağma) Suçu ve Cezası. 380

D. Hırsızlık Suçu ve Cezası 381

E.  Zina Suçu ve Cezası 383

F.  Kazif (Nitelikli Hakaret). 385

II.   YAPTIRIMI BELİRLENMEDEN YASAKLANAN FİİLLER 387

A. Kişilere Karşı Suçlar 387

1. Kast/Taksir Kombinasyonuyla Öldürme. 387
2. Taksirle Öldürme. 389
3. Taksirle Yaralama 393
4. Çocuk Düşürme ve Düşürtme. 394
5. Hakaret. 396

B.  Malvarlığına Karşı Suçlar. 399

1. Dolandırıcılık. 399
2. Güveni Kötüye Kullanma 399
3. Mala Zarar Verme. 400
4. Gasp (Basit Yağma) 403
5. Suç Eşyasının Satın Alınması veya Kabul Edilmesi 407
6. Kaybolmuş Malı Usulsüz Sahiplenme. 408

C.  Devlete Karşı Suçlar 409

l.Ridde 409

2. Bağy. 412

3. Komplo 413

4. Casusluk 413

5. Savaştan Kaçma. 415

D.  Kamu Güvenine Karşı Suçlar. 415

1. Kalpazanlık. 415
2. Mühürde, Resmi Damgada ve Belgede Sahtecilik. 416

E.  Kamu İdaresine Karşı Suçlar 417

1. Zimmet (Ğulûl). 417
2. Rüşvet 418
3. Görevi İhmal Suçları. 420

1. Vatandaş Tarafından İşlenebilen İhmali Suçlar. 420
2. Memurun Görevi İhmal Suçu. 422
3. Hakimin Görevi İhmali. 424
4. Kolluğun Görevi İhmali. 431
5. Hakimin Görev İhmalinde Manevi Unsur. 433
6. Hakimin Yargılama Görevini İhmalinde Hukuka Uygunluk Sebepleri433

F.  Adliyeye Karşı Suçlar. 435

1. Yalan Tanıklık. 435
2. Tanıklıktan Kaçınma 438
3. İftira 440
4. Emre Aykırı Davranış. 441

G.  Kamu Sağlığına Karşı Suçlar. 442

1. Alkollü İçki Kullanma. 442
2. Uyuşturucu Madde Kullanma 445
3. Alkollü İçecek ve Uyluşturucu Madde Ticareti. 446
4. Kumar ve Şans Oyunları 446

H. Ekonomik Hayata Karşı Suçlar 447

1. Tefecilik 447
2. Karaborsacılık. 449
3. Narhtan Fazlaya Mal Satmak 451
4. Yasak Eşya Ticareti 451
5. Ölçü ve Tartıda Hile. 452

İ. Kişisel Özgürlüklere Karşı Suçlar. 453

1. Konut Dokunulmazlığını ve Özel Hayatın Gizliliğini İhlal. 453
2. Hürriyeti Tahdit 455
3. Tehdit. 456

J. Din Özgürlüğüne Karşı Suçlar 457

1. İbadetin Engellenmesi 457
2. Mabetlerin Tahribi 457

K. Kamu Barışına Karşı Suç (Halkı Kin ve Düşmanlığa Tahrik) 458

                                                                      

L. Genel Tehlike Yaratan Suçlar. 460

1. Yangın Çıkarma. 460
2. Suya ve Yiyeceklere Zehir Katma 461

M. Hayvanlara Kötü Davranma. 461

N. Tazir Türü Cinsel Suçlar. 462

1. Ağır Cinsel Saldırı (Irza Geçme) 462
2. Livata 464
3. Lezbiyenlik. 464
4. Levirat 465
5. Fuhuş, Fuhşa Zorlama/Aracılık 465
6. Müstehcenlik 466
7. Hafif Cinsel Saldırı 467
8. Cinsel Taciz. 468
9. Na-mahremlerin Halveti 468

10. İddet Bekleyen Kadının Nikahlanması 469

11. Karısını Bir Mecliste Üç Talakla Boşama 469

O. Diğer Tazir Suçlan. 469

Dördüncü Bölüm

İNFAZ HUKUKU

KAVRAMLAR 475

A. İnfaz Kavramı. 475

B.  İnfaz Hukuku Kavramı 476

C.  Kur'an'da Yer Alan İnfaz Hukuku ile İlgili Nasslar 477

D.  Hz. Peygamberin Uygulaması 482

E.  Ölüm Cezasının İnfazı 485

1. Kısas Cezasının İnfazı 485
2. Recm Cezasının İnfazı 490
3. Hırabe Suçunda Salb Suretiyle İnfaz. 493
4. Siyaseten (Taziren) Katlin İnfazı 495

F.  Bedeni Cezaların İnfazı 497

1. El Kesme Cezasının İnfazı 497
2. Organ Tatili Cezasının İnfazı. 498
3. Dayak Cezasının İnfazı. 498

G. Para Cezasının İnfazı. 501

H. İnfaz Memuruna Mukavemet 503

İ. Hapsin İnfazı 503

1. Genel Olarak 503
2. Tutuklama Kararının Yerine Getirilmesi 504
3. Hapis Cezasının İnfazı. 504

a) İnfaz Kurumları 505

b)Özel İnfaz Şekilleri 510

3. İnfaz Personeli. 514

4. Mahpusların Tasnifi 517

5. Mahpusun Hakları 521

6. Mahpusun Hukuki Tasarrufları. 530

7. Mahpusun Yükümlülükleri 532

h) Hapsin Sona Ermesi (Bihakkın veya Şartla Salıverme) 534

i) Salıverme Sonrası Yardım ve Himaye 536

j) Osmanlıda Hapsin İnfazıyla İlgili Reform Çalışmaları 537

KAYNAKLAR. 543

İNDEKS. 559