İŞ HUKUKUNDA ÜCRET VE UYGULAMASI Özal Kemal EVREN - Ücretin Tanımı - Ücretin Ödenmesi - Ücret Kurumları - Ücretin Korunması - Ücretten Doğan Sorumluluk İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM ÜCRETİN TANIMI I. ÜCRETİN ANLAMI VE KAYNAĞI 21 II. ÜCRETİN TANIMI VE UNSURLARI 22 A. Ücretin Gerçek Bir Kişiye Ödenmesi 22 B. Bir İş Karşılığında Ödenmesi 23 C. İşveren veya Üçüncü Kişilerce Sağlanması 23 D. Para ile Ödenmesi 23 III. DİĞER KANUNLARDA GEÇEN ÜCRET TANIMLARI 23 IV. ÜCRETLE İLGİLİ DİĞER TANIMLAR 24 A. Ücret Ayırımını İfade Eden Tanımlar 24 B. Ücreti İfade Eden Alt Tanımlar 25 C. Ücret Kurumları ile ilgili Tanımlar 25 V. ÜCRET SİSTEMLERİ 25 A. Genel Olarak 25 B. Zaman Esasına Dayanan Ücret Sistemleri 26 C. Verimlilik Esasına Dayanan Ücret Sistemleri 27 D. Yüzde Usulüne Dayanan Ücret Sistemleri 27 VI. ÜCRET ŞEKİLLERİ 28 A. Asıl Ücret 28 B. Akord Ücret 29 C. Götürü Ücret 30 D. Komisyon Ücreti 30 E. Yüzde Usulüne Göre Ücret 30 F. Ücret Ekleri 30 1. İkramiye ve İlave Tediye 31 2. Prim 32 3. Kardan Pay Alma 33 4. Ücret Niteliğinde ve Ücret Benzeri Ödemeler 33 5. Sosyal Yardımlar 33 İKİNCİ BÖLÜM ÜCRETİN ÖDENMESİ I. ÜCRETİN ÖDENMESİ İLE İLGİLİ TEMEL HUSUSLAR 35 A. Ücret Ödenecek Kişi 36 B. Ücret Ödeme Şekli 37 C. Ücretin Ödenme Yeri 38 D. Ücretlerin Banka Aracılığıyla Ödenmesi 38 1. Genel Olarak 38 2. Zorunluluğun Yasal Anlamı 39 3. Zorunluluk Hali ve Niteliği 41 4. Zorunluluğun Kapsamı 43 5. İspat Sorunu 47 a. İşçi Banka İlişkileri Açısından 47 b. İşçi İşveren İlişkileri Açısından 48 c. İşveren Banka İlişkileri Açısından 50 E. Ücretin Ödenme Zamanı 50 F. Ücrete İlişkin Zamanaşımı 52 II. ÜCRET ÖDEMESİNİN BELİRTİLMESİ 53 A. Ücret Bordrosu 53 B. Aylık Prim ve Hizmet Bordrosu 54 C. Ücret Tediye Bordrosu 56 D. Ücret Hesap Pusulası 57 E. Yüzde Usulüne Göre Ücret Ödemesinin Belirtileceği Belge 57 F. Ücret Defteri 58 G. İbraname 58 H. Makbuz 58 I. Tanık İfadeleri 59 J. Asgari Geçim İndirimine Ait Tablo 59 III. ÜCRET KESİNTİLERİ 60 A. Ücret Kesintilerinde Temel Prensipler 60 B. Ücret Kesintilerinin Yasal Anlamları 60 1. Sosyal Sigorta Primi Kesintileri 60 2. Vergi Kesintileri 62 C. Sendikal Kesintiler 64 D. Sair Kesintiler 64 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÜCRET KURUMLARI I. NORMAL ÇALIŞMA KARŞILIĞI ÜCRET KURUMLARI 65 A. Asıl Ücret 65 B. Yüzde Usulüne Göre Ücret 68 II. İZİN ÜCRETLERİ 71 A. İzin Sürelerine İlişkin Ücretlerin Hesaplanma İlkeleri 71 B. Hafta Tatili Ücreti 74 C. Ulusal Bayram ve Genel Tatil 78 D. Yıllık İzin Ücreti 79 E. Yeni İş Arama İzni 83 F. Ücretli İzinler 83 III. NORMAL ÇALIŞMA ÜSTÜNDEKİ ÜCRET KURUMLARI 85 A. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti 85 1. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücretine İlişkin Temel Açıklamalar 86 a. Yasal Çerçeve 86 b. Tanım 87 c. Şartlar 89 aa. İşverenin Talebi 89 bb. Belirlenen Çalışma Süresinin Üstünde Çalışma 89 cc. Denkleştirmenin Olmaması 91 d. Karşılıklar 93 aa. Zamlı Ücret Ödenmesi 93 bb. Serbest Zaman Kullandırılması 95 e. Sınırlamalar 96 aa. İşçinin Onayının Alınması 96 bb. Yasaklar 96 cc. Sürelere İlişkin Sınırlamalar 97 f. Belgelendirme Zorunluluğu 98 2. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücretine İlişkin Temel Kriterler 98 3. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücretinin Tespiti Esasları 101 a. Haftalık Belirleme Esası 102 b. Uzun sürelerle Çalışma ve Dinlenme Hali 102 c. Ara Dinlenmelerinin Düşülmesi 103 d. Günlük Çalışmanın Esas Alındığı Haller 104 e. Hakkaniyet İndirimi 105 f. Üst Düzey Yöneticilerin Fazla Çalışmaları 106 g. Çalışılan Yerde Yaşanması 108 h. Radyum ile Çalışanlar 109 ı. Profesyonel Ağır Vasıta Şoförleri 110 j. Hafta Tatili Olan Günde Çalışma 110 k. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günü Çalışma 111 4. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücretine İlişkin Sorunlar 112 a. Yapıldığı Tarihteki Ücretin esas Alınması 112 b. Ücretin Fazla Çalışma Ücreti de Dahil Edilerek Belirlenmesi 113 c. Faiz 114 d. Zamanaşımı 114 5. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın İspatına İlişkin Sorunlar 114 a. İkrar 115 b. Senet 115 c. Tanık İfadeleri 119 d. Yemin 121 e. İlgili Kurumlara Rayiç Ücretin Sorulması 121 B. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Çalışması Ücreti 122 C. Hazırlama – Tamamlama – Temizleme İşleri Ücretleri 123 D. Yeni İş Arama İzni Çalışması Ücreti 125 IV. ÇALIŞMA KARŞILIĞI OLMAYAN ÜCRET KURUMLARI 125 A. Çalışma Olmaksızın Ücrete Hak Kazanma Kavramı 125 B. Çalışmama Halinde Ücret Kurumları 126 1. İşverenin Temerrüdü 126 2. İş Güvenceleri 127 3. Zorlayıcı Nedenler 127 4. Çağrı Üzerine Çalışma 128 5. İşin Durdurulması veya İşyerinin Kapatılması 128 6. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tehlikeye Düşmesi 129 7. Sair Çalışamama Hallerinde Ücret 129 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÜCRETİN KORUNMASI I. ÜCRETİN KORUNMASI KAVRAMI VE SINIRLARI 133 II. İŞ KANUNLARINDA ÜCRETİN KORUNMASI 134 A. Asgari Ücret 135 B. Ücret Güvencesi 138 C. Ücret Kesme Cezası 140 D. Ücret Garanti Fonu 143 D. İhale Makamlarına Düşen Yükümlülükler 145 E. Ücretten İndirim Yapılamayacağı 147 F. İş Aracılığı Faaliyetleri 148 G. Kapsam Dışı Olanların Ücretlerinin Korunması 149 III. DİĞER KANUNLARDAKİ DÜZENLEMELER 149 A. Borçlar Kanunundaki Düzenlemeler 149 B. İcra İflas Kanunundaki Düzenlemeler 150 C. Medeni Kanundaki Düzenlemeler 150 D. Mesleki Eğitim Kanunundaki Düzenleme 150 E. Özel Öğretim Kurumları Kanunundaki Düzenlemeler 151 BEŞİNCİ BÖLÜM ÜCRETTEN DOĞAN SORUMLULUK I. SORUMLULUĞUN BELİRLENMESİ 153 A. Kişi İtibariyle 153 1. İşverenin Sorumluluğu ve Türleri 153 a. İşverenin Sorumluluğu 153 b. Sorumluluk Türleri 153 aa. Tek Başına Sorumluluk 154 bb. Birlikte Sorumluluk 154 c. Ücret Ödendiğinin İspatı 155 aa. İspat Külfetinin Belirlenmesi 155 bb. İspat Vesikaları ve Kuvvetleri 156 2. Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu 162 B. Konu İtibariyle 163 1. Ücret Ödeme Sorumluluğu 163 2. Eşit Davranma Borcu 165 II. YAPTIRIM TÜRLERİ 167 A. Hukuki Yaptırımlar 167 1. İşçinin Hak Tesis Etmesi Şeklindeki Hukuki Yaptırımlar 168 a. Aynen İfayı İsteme Hakkı 168 b. İş Yapmaktan Kaçınma Hakkı 169 c. Fesih Hakkı 171 d. Faiz İsteme Hakkı 171 e. Tazminat İsteme Hakkı 173 f. Hapis Hakkı 175 g. Kanuni İpotek Hakkı 175 2. Kanun Hükmü Şeklindeki Hukuki Yaptırımlar 176 a. Gecikme Zammı 176 b. Kanunun Statüyü Belirlemesi 177 c. Yok Sayma 178 B. Cezai Yaptırımlar 178 1. Cezai Yaptırım ve Ücret 178 2. Ücrete İlişkin Cezalar 179 a. Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar 180 b. İdari Para Cezaları 181 c. Nispi Para Cezaları 186 EKLER 187 Ek 1: Aylık Puantaj 187 Ek 2: Günlük Puantaj 188 Ek 3: Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma İşçi Onayı 189 Ek 4: Ulusal Bayram ve Genel Tatil İşçi Onayı 190 Ek 5: İşçi Alacak Belgesi 191 Ek 6: Ücret Kesme Cezası Bildirimi 192 Ek 7: Asgari Ücretin İlanı 193 Ek 8: Ücret Hesap Pusulası 194 Ek 9: Yüzde Usulünün Uygulandığı İşyerlerinde Kullanılacak Puan Cetveli 195 Ek 10: Yüzde Usulünün Uygulandığı İşyerlerinde Yapılacak İlan 196 Ek 11: Yüzde Usulünün Uygulandığı İşyerlerinde Hesap Pusulası Toplamlarının İşçilere Bildirilmesi 197 Ek 12: Yüzde Usulünün Uygulandığı İşyerlerinde Değerlendirme Kurulu Seçim Sonuçlarının İlan Edilmesi 198 Kaynakça 201 Dizin 203
