İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

Prof. Dr. Sibel İNCEOĞLU (Editör)

- Genel Hükümler

- Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi İlkesi

- Hak ve Özgürlükleri Sınırlama ve Güvence Rejimi

- Devletin Pozitif Yükümlülükleri ve Dolaylı Yatay Etki

- Hakkın ve Yetkinin Kötüye Kullanılması Yasağı

- Olağanüstü Yönetim Usullerinde Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin Askıya Alma Rejimi

- Hak ve Özgürlükler

- Yaşam Hakkı

- İşkence ve Kötü Muamele Yasağı

- Kölelik, Kulluk, Zorla Çalıştırma ve Zorunlu Çalışma Yasağı

- Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı

- Adil Yargılanma Hakkı

- Suçta ve Cezada Yasallık İlkesi

- Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı

- Düşünce Vicdan ve Din Özgürlüğü

- İfade Özgürlüğü Hakkı

- Toplantı ve Örgütlenme Özgürlükleri

- Evlenme ve Aile Kurma Hakkı

- Etkili Başvuru Hakkı

- Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı

- Mülkiyet Hakkı

- Eğitim Hakkı

- Serbest Seçim Hakkı

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ iii

KISALTMALARxxi

GİRİŞ1

KISIM I

GENEL ESASLAR

BÖLÜM I: ANAYASA VE İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ İLİŞKİSİ7

Yazar: Prof Dr Sibel İnceoğlu

I İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin İç Hukuktaki Yeri7

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Hiyerarşik Değeri7

B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Hiyerarşik Değeri Karşısında

Yasama ve Yargının Yükümlülükleri9

C- Bireysel Başvuruda İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Yeri 10

II Anayasa Mahkemesinin İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesini Yorumlayış Biçimi 12

A- Destek Ölçü Norm Olarak İnsan Haklarına Güvence Getiren Sözleşmeler 12

B- Destek Ölçü Norm Olarak İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları 15

III İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 1982 Anayasasına İçerik Bakımından Etkisi18

IV Değerlendirme 20

BÖLÜM II: HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ SINIRLAMA VE GÜVENCE REJİMİ23

Yazar: Prof Dr Sibel İnceoğlu

I Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Hak ve Özgürlüklerin

Yasayla Sınırlanması 23

A- Sınırlama Sistemi 23

1 Kademeli Sistemin Anlamı 23

2 Yasa Kaydı Öngörülmeyen Haklar 24

B- Sınırlama ve Güvence Ölçütleri 26

1 Meşru Amaç -Sebebe Bağlılık 27

2 Hukukilik - Yasayla Sınırlama 29

3 Demokratik Toplum 31

a İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları 32

aa Zorlayıcı Toplumsal İhtiyaç ve Takdir alanı 32

bb Müdahale Edilen Hakkın Özel Yönü 33v

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

vi

cc Demokrasi Anlayışı 33

dd Avrupa Konsensüsü 36

b Anayasa Mahkemesi Kararları 37

4 Ölçülülük 38

a Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 39

b İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları 41

c Anayasa Mahkemesi Kararları 42

5 Diğer Anayasal Güvence Ölçütleri 44

a Hakkın Özüne Dokunma Yasağı 44

b Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygunluk 45

c Laik Cumhuriyetin Gerekleri 46

II Hak ve Özgürlüklerin Pozitifleşmiş Norm Alanı 47

A- Norm Alanının Pozitifleşmiş Anayasal Çerçevesi ve

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 47

1 Anayasal Yasaklar 47

2 Anayasadaki Norm Alanının Pozitifleşmiş Sınırları 48

B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Norm Alanının Pozitifleşmiş

Çerçevesi ve Anayasa 49

III Değerlendirme 52

BÖLÜM III: DEVLETİN POZİTİF YÜKÜMLÜLÜKLERİ ve

DOLAYLI YATAY ETKİ53

Yazar: Yrd Doç Dr Oya Boyar

I Negatif ve Pozitif Yükümlülükler Ayrımı 54

II Devletin Temel Hakları Üçüncü Kişilerin Eylemlerine Karşı

Koruma Yükümlülüğü 56

A- Teorik Çerçeve 56

1 Doğrudan Yatay Etki 56

2 Yatay Etkiyi Reddeden Görüş 58

3 Dolaylı Yatay Etki 58

B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 60

1 Yatay Etkinin Sözleşme Sistemi İçindeki Yeri 60

2 Pozitif Yükümlülükler Kapsamında Dolaylı Yatay Etki 63

C- Anayasa 67

1 Yatay Etkinin Anayasal Dayanakları 68

2 Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Anayasal Hakların Yatay Etkisi 69

III Devletin Hakları Gerçekleştirme Yükümlülüğü 71

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 71

B- Anayasa 75

IV Değerlendirme 80

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM IV: HAKKIN VE YETKİNİN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞI81

Yazar: Yrd Doç Dr Oya Boyar

I Kötüye Kullanma Yasağı ve Anayasa Hukuku 83

II İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Anayasada

Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı 84

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 84

1 Demokrasinin Korunmasına İlişkin İçtihadi Dönüşüm 84

2 Kötüye Kullanma Yasağının Uygulama Alanının Değişmesi 86

B- Anayasa 88

III İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Anayasada Yetkinin

Kötüye Kullanılması ya da Yetki Saptırması Yasağı 90

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 91

B- Anayasa 94

IV Değerlendirme 96

BÖLÜM V: OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİNDE TEMEL HAK VE

ÖZGÜRLÜKLERE İLİŞKİN ASKIYA ALMA REJİMİ97

Yazar: Yrd Doç Dr Oya Boyar

I Askıya Alma Rejimin Uygulamaya Konması 98

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 98

1 Usuli Şartlar: Bildirim Yükümlülüğü, Çekince ve Deklarasyonlar 98

a Bildirim Yükümlülüğü 98

b Çekince ve Deklarasyonlar 100

2 Savaş veya Ulusun Varlığını Tehdit Eden Başka Bir Genel Tehlikenin

Mevcudiyeti 101

B- Anayasa 102

II Askıya Alma Rejiminin Uygulanması 104

A- Sebebe Bağlılık: Konu, Yer ve Zaman 104

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 104

2 Anayasa 106

B- Ölçülülük 107

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 108

2 Anayasa 109

C- Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Uygunluk 110

III Değerlendirme 111vii

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

KISIM II

HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

BÖLÜM I: YAŞAM HAKKI115

Yazar: Yrd Doç Dr Ulaş Karan

I Kapsam ve Temel Özellikler 115

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 115

B- Anayasa 119

II Yaşam Hakkının İstisnaları 120

A- Ölüm Cezası 120

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 120

2 Anayasa 121

B- Güç Kullanımı Sonucunda Ölüme Sebebiyet Verme 121

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 121

2 Anayasa 123

III Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri 126

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 126

1 Negatif Yükümlülükler 126

2 Pozitif Yükümlülükler 127

a Maddi Yükümlülükler 127

b Usuli Yükümlülükler 131

B- Anayasa 133

IV Değerlendirme 134

Yaşam Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 135

BÖLÜM II: İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE YASAĞI137

Yazar: Yrd Doç Dr Oya Boyar

I Devlet Yükümlülüklerinin Kapsamı 138

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 138

1 Devletin Negatif Yükümlülükleri ya da Yasak Fiiller 138

a İşkence 139

b İnsanlık Dışı Muamele 141

c Aşağılayıcı Muamele 142

2 Devletin Pozitif Yükümlülükleri 143

a Koruma Yükümlülükleri 143

b Gerçekleştirme Yükümlülükleri 146

aa Devletin Gözetimi Altındaki Kişilere İlişkin Yükümlülükleri 146

bb Devletin Asgari Yaşam Koşullarını Sağlama Yükümlülüğü 147

3 Devletin Usuli Yükümlülükleri 149

B- Anayasa 149viii

İÇİNDEKİLER

II Yasağın Sözleşmesel ve Anayasal Güvenceleri 154

A- Yasağın Mutlak Niteliği 155

B- İnsan Onuru 156

III Değerlendirme 156

İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 157

BÖLÜM III: KÖLELİK, KULLUK, ZORLA ÇALIŞTIRMA VE

ZORUNLU ÇALIŞMA YASAĞI159

Yazar: Yrd Doç Dr Ulaş Karan

I Kapsam ve Temel Özellikler 159

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 159

B- Anayasa 163

II Yasağın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri 166

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 166

B- Anayasa 167

III Yasağın İstisnaları 168

A- Sözleşmeye Uygun Olarak Özgürlüğü Kısıtlanan Kişiden Yapılması İstenen

Çalışma 169

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 169

2 Anayasa 170

B- Askerlik Hizmeti veya Alternatif Sivil Hizmet 171

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 171

2 Anayasa 172

C- Olağanüstü Durumlarda Mecbur Tutulan Hizmetler 173

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 173

2 Anayasa 173

D- Yurttaşlık Yükümlülükleri Kapsamındaki Çalışma veya Hizmet 174

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 174

2 Anayasa 175

IV Değerlendirme 177

Kölelik, Kulluk, Zorla Çalıştırma ve Zorunlu Çalışma Yasağı Bakımından İHAS ve

Anayasa Karşılaştırma Tablosu 178

BÖLÜM IV: KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİ HAKKI179

Yazar: Yrd Doç Dr Ulaş Karan

I Kapsam ve Temel Özellikler 180

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 180

B- Anayasa 184

II Hakkın İstisnaları 187ix

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

A- Yetkili Bir Mahkemenin Verdiği Mahkumiyet Kararı Sonrasında Tutulma 187

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 187

2 Anayasa 188

B- Mahkeme Kararına Uymama Sebebiyle veya Yükümlülüğün Yerine

Getirilmesini Sağlamak Amacıyla Yakalama veya Tutma 190

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 190

2 Anayasa 190

C- Yetkili Adli Merci Önüne Çıkarılmak Amacıyla Yakalama veya Tutma 191

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 191

2 Anayasa 193

D- Küçüklerin Tutulması 195

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 195

2 Anayasa 195

E- Bulaşıcı Hastalığı Olanların, Akıl Hastalarının, Alkoliklerin,

Uyuşturucu Bağımlılarının ve Serserilerin Tutulması 196

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 196

2 Anayasa 197

F- Ülkeye Girişin Önlenmesi veya Sınır Dışı ve Geri Verme Amacıyla Yakalama

ya da Tutma 197

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 197

2 Anayasa 197

III Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişinin Hakları 198

A- Anladığı Dilde Derhal Bilgilendirilme Hakkı 198

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 198

2 Anayasa 199

B- Derhal Bir Yargıç Önüne Çıkarılma Hakkı 200

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 200

2 Anayasa 201

C- Makul Sürede Yargılanma veya Yargılama Sırasında Salıverilme Hakkı 202

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 202

2 Anayasa 203

D- Özgürlüğünden Yoksun Bırakılanın Mahkemeye Başvurma Hakkı 204

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 204

2 Anayasa 205

E- Tazminat Hakkı 205

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 205

2 Anayasa 206

F- Yakınlarına Haber Verme Hakkı 206

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 206

2 Anayasa 207

IV Değerlendirme 207

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu208x

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM V: ADİL YARGILANMA HAKKI209

Yazar: Prof Dr Sibel İnceoğlu

I Kapsam ve Norm Alanı 209

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 209

B- Anayasa 213

II Mahkemeye Başvurma Hakkı 215

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 215

1 Dava Açma Hakkına Yönelik Sınırlamalar 216

2 Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar 218

B- Anayasa 220

1 Dava Açma Hakkına Yönelik Sınırlamalar 221

2 Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar 223

III Yasayla Kurulmuş Bağımsız ve Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı 225

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 225

1 Yasayla Kurulmuş Mahkeme 226

2 Bağımsız Mahkeme 226

a Yargıçların Niteliği 226

b Yargıçların Atanması, Güvenceleri, Mahkemenin Görünümü 227

3 Tarafsız Mahkeme 228

a Temel Özellikler 229

b Kanun Yolları ile Giderim ve Feragat 231

B- Anayasa 231

1 Yasayla Kurulmuş Mahkeme 231

2 Bağımsız Mahkeme 233

3 Tarafsız Mahkeme 237

IV Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı 238

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 238

1 Silahların Eşitliği İlkesi 239

a Tanık Dinlenmesinde Hak Eşitliği 240

b Bilgi ve Belgelere Ulaşmada Eşitlik 241

c Yasamanın Müdahalesi 241

2 Çelişmeli Yargılama İlkesi 242

3 Yargılamaya Etkili Katılım ve Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı 243

a Temel Özellikler 243

b Kanun Yolları ile Giderim ve Feragat 245

4 Susma ve Kendini Suçlayıcı Delil Sunmaya Zorlanmama Hakkı 246

5 Delillere İlişkin Temel Kurallar 247

a Delillerin Duruşmada Sunuluşu ve Tartışılması 247

b Hukuka Aykırı Biçimde Elde Edilen Deliller 248

c Delile Ulaşma ve Yorum Yapma Hakkı 249xi

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

d Tanık veya Bilirkişi Dinlenmesi Talebinin Reddi 251

e Delile Verilen Ağırlık ve Delilin Değerlendirilmesi 251

6 Gerekçeli Karar Hakkı 252

B- Anayasa 252

1 Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkına İlişkin Açık Hükümler 253

2 Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkının Zımni Unsurları 255

V Masumiyet Karinesi 257

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 257

B- Anayasa 259

VI Suç İsnad Edilen Kişinin Asgari Hakları 261

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 261

1 Suçlama Hakkında Bilgilendirilme Hakkı 261

2 Gerekli Zaman ve Kolaylıklara Sahip Olma Hakkı 262

3 Kendi Kendini Savunma veya Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkı 264

4 Tanık Dinletmede Hak Eşitliği ve Tanığı Sorgulama Hakkı 266

5 Ücretsiz Tercüman Hakkı 268

B- Anayasa 269

VII Aleni Yargılanma ve Aleni Hüküm Hakkı 271

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 271

1 Aleni Yargılanma Hakkı 272

a Duruşma Zorunluluğu 272

b Duruşmanın Açıklığı 273

c Kanun Yollarıyla Giderim ve Feragat 274

2 Aleni Hüküm Hakkı 275

B- Anayasa 275

VIII Makul Sürede Yargılanma Hakkı 277

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 277

1 Kapsam 277

2 Dikkate Alınan Süre 278

3 Değerlendirme Ölçütleri 280

a Davanın Karmaşıklığı 280

b Başvurucunun Tutumu 281

c Yetkili Makamların Tutumu 281

B- Anayasa 283

IX Değerlendirme 284

Adil Yargılanma Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 286

BÖLÜM VI: SUÇTA VE CEZADA YASALLIK İLKESİ287

Yazar: Yrd Doç Dr Oya Boyar

I Kapsam ve Temel Özellikler 288

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 288xii

İÇİNDEKİLER

1 Suç ve Ceza 289

2 Yasallık / Belirlilik İlkesi 290

B- Anayasa 292

II Usuli Güvenceler 295

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 295

1 Geriye Yürümezlik İlkesi 295

2 Kıyas Yasağı 296

B- Anayasa 297

III İnsanlık Aleyhine İşlenen Suçlar ve Savaş Suçları 298

IV Değerlendirme 299

Suçta ve Cezada Yasallık İlkesi Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 300

BÖLÜM VII: ÖZEL YAŞAMA VE AİLE YAŞAMINA SAYGI HAKKI301

Yazar: Dr Gülay Arslan Öncü

I Temel Özellikler 301

II Kapsam 303

A- Özel Yaşama Saygı Hakkı 303

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 303

a Fiziksel ve Zihinsel Bütünlük Hakkı 304

aa Tıbbi Müdahaleyi Red Hakkı 304

bb Bireylerin Şiddetten Korunması 305

cc Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı 305

b Bireyin Kendini Gerçekleştirme ve Geleceğini Belirleme

Hakkı/Kendine İlişkin Kararlar Alabilme Özerkliği 307

aa Cinsel Kimlik 307

bb İsim 308

cc Fiziksel Görünüm 308

dd Bireyin Geçmişi Hakkında Bilgi Sahibi Olma Hakkı 309

ee Üreme Hakkı 309

ff Beden Üzerinde Tasarruf Hakkı 309

gg Seyahat Özgürlüğü 310

hh Özgün Yaşam Biçimine Hak 310

c- Bireyin Kendisi Hakkındaki Bilgiyi Kontrol Hakkı/Mahremiyet Hakkı 311

2 Anayasa 312

a Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı 312

b Özel Hayata Saygı Hakkı 314

c Seyahat Özgürlüğü 315

d Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması 316

e Bilgi Edinme Hakkı 317xiii

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

B- Aile Yaşamına Saygı Hakkı 317

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 317

2 Anayasa 318

C- Konuta Saygı Hakkı 319

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 319

2 Anayasa 319

D- Haberleşmeye Saygı Hakkı 320

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 320

2 Anayasa 321

III Sınırlama ve Güvence Rejimi 322

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 322

1 Hukukilik 322

2 Meşru Amaç 322

3 Demokratik Toplumda Gereklilik 323

a Zorlayıcı Toplumsal İhtiyaç 324

b Ölçülülük 324

c Takdir Alanı 326

B- Anayasa 329

IV Değerlendirme 331

Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı Bakımından İHAS ve

Anayasa Karşılaştırma Tablosu 332

BÖLÜM VIII: DÜŞÜNCE, VİCDAN VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ333

Yazar: Yrd Doç Dr Lami Bertan Tokuzlu

I Kapsam ve Temel Özellikler 333

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 333

1 Özgürlüğün Bireysel Yönü 333

2 Özgürlüğün Kollektif Yönü 336

B- Anayasa 339

1 Özgürlüğün Bireysel Yönü 340

2 Özgürlüğün Kollektif Yönü 342

II Sınırlama ve Güvence Rejimi 344

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 344

1 Hukukilik 344

2 Meşru amaç 345

3 Demokratik Toplumda Gereklilik 346

B- Anayasa 349

III Değerlendirme 352

Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü Bakımından İHAS ve

Anayasa Karşılaştırma Tablosu 354xiv

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM IX: İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ HAKKI355

Yazar: Yrd Doç Dr Ulaş Karan

I Kapsam ve Temel Özellikler 355

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 355

1 Genel Olarak İfade Özgürlüğü 355

2 İfade Özgürlüğünün İçerik Bakımından Kapsamı 358

a Siyasi İfadeler 359

b Sanatsal İfadeler 360

c Akademik İfadeler 361

d Ticari İfadeler 362

e Dini ve Ahlaki Konulara İlişkin İfadeler 362

f Nefret Söylemi İçeren veya Şiddete Teşvik Eden İfadeler 363

3 İfade Özgürlüğünde Kullanılan Araçların Kapsamı 364

B- Anayasa 365

1 Genel Olarak İfade Özgürlüğü 365

2 Görüş Sahibi Olma Hakkı 366

3 Bilgi ve Düşünceleri Yayma Hakkı 367

4 Bilgi Edinme Hakkı 369

II Sınırlama ve Güvence Rejimi 369

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 369

B- Anayasa 373

1 Genel Olarak İfade Özgürlüğünün Sınırlanma ve Güvence Rejimi 373

2 Sınırlama Sebepleri ve Anayasal Yasaklar 375

a İfade Özgürlüğüne Yönelik Genel Düzenlemedeki Sınırlama Sebepleri 375

b Sanatsal ve Akademik İfadelerde Sınırlama Sebepleri ve

Anayasal Yasaklar 376

c Basın Özgürlüğünde Sınırlama Sebepleri 377

III Değerlendirme 378

İfade Özgürlüğü Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 379

BÖLÜM X: TOPLANTI VE ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜKLERİ381

Yazar: Yrd Doç Dr Olgun Akbulut

I Kapsam ve Temel Özellikler 381

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 381

B- Anayasa 381

II Sınırlama ve Güvence Rejiminin Genel Özellikleri 382

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 382

B- Anayasa 383

III Toplantı ve Gösteri Özgürlükleri 383xv

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

A- Kapsam 383

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 383

2 Anayasa 384

B- Sınırlama ve Güvence Rejimi 385

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 385

2 Anayasa 386

C- Özgürlüğün Kullanımı, Sınır ve Güvenceleri 386

1 Bildirim ve İzin 386

2 Toplantı ve Gösteri Mekanı 388

3 Toplantı ve Gösterinin Zamanı ve Süresi 389

4 Toplantı ve Gösterilere Müdahale 390

5 Çifte Gösteri ve Karşı Gösteriler 393

6 Azınlık Gruplarının Gösterileri 394

D- Değerlendirme 395

IV Örgütlenme Özgürlüğü 396

A- Kapsam 396

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 396

2 Anayasa 397

B- Sınırlama ve Güvence Rejimi 399

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 399

2 Anayasa 399

C- Hakkın Kullanımı, Sınır ve Güvenceleri 400

1 Örgütün Kaydı 400

2 Örgüte Üyelik 402

3 Örgütsel Faaliyetler 402

D- Değerlendirme 403

V Siyasi Parti Özgürlükleri 404

A- Kapsam 404

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 404

2 Anayasa 405

B- Sınırlama Rejimi 405

1 Azınlık Yanlısı Siyasi Partiler 406

2 Anti-laik Siyasi Partiler 408

3 Terör ve Şiddet ile İlintili Siyasi Partiler 410

C- Değerlendirme 414

VI Sendikal Haklar 415

A- Kapsam 415

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 415

2 Anayasa 417

B- Sınırlama ve Güvence Rejimi 418xvi

İÇİNDEKİLER

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 418

2 Anayasa 418

C- Sendikaya Üyelik, Sendikal Faaliyetler ve Sınırlandırılması 420

D- Değerlendirme 422

Toplantı ve Örgütlenme Özgürlükleri Bakımından İHAS ve

Anayasa Karşılaştırma Tablosu 423

BÖLÜM XI: EVLENME VE AİLE KURMA HAKKI425

Yazar: Yrd Doç Dr Ulaş Karan

I Kapsam ve Temel Özellikler 425

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 425

1 Genel Olarak 425

2 Evlenme Hakkı 426

3 Aile Kurma Hakkı 431

B- Anayasa 432

1 Evlenme Hakkı 432

2 Aile Kurma Hakkı 434

II Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri, Sınırlama ve Güvence Rejimi 435

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 435

B- Anayasa 437

III Değerlendirme 438

Evlenme ve Aile Kurma Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 438

BÖLÜM XII: ETKİLİ BAŞVURU HAKKI439

Yazar: Prof Dr Sibel İnceoğlu

I Amaç ve Kapsam 439

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 439

B- Anayasa 441

II Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri 443

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 443

1 Maddi Yükümlülükler 443

2 Kurumsal Yükümlülükler 445

3 Etkili Başvuru Yolu ve Milli Güvenlik 447

4 Etkili Başvuru Yolunun Diğer Sözleşmesel Haklarla İlişkisi 448

a Adil Yargılanma Hakkı ve Etkili Başvuru 448

b Önemli Hak İhlalleri ve Etkili Soruşturma 451

B- Anayasa 453

1 Yetkili Makama Başvurma Hakkının Genel Özellikleri 453

2 Tazminat 455

3 Yetkili Makama Başvurma Hakkının Ek Güvencesi 455xvii

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

III Değerlendirme 456

Etkili Başvuru Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 457

BÖLÜM XIII: EŞİTLİK İLKESİ VE AYRIMCILIK YASAĞI459

Yazar: Yrd Doç Dr Ulaş Karan

I Kapsam ve Temel Özellikler 459

A- Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Kavramları 459

1 Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı İlişkisi 459

a Genel Bakış 459

b İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 460

c Anayasa 460

2 Ayrımcılık Yasağının Tanımı 461

a Genel Bakış 461

b İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 461

c Anayasa 462

B- Ayrımcılık Yasağının Kapsadığı Temeller 462

1 Genel Bakış 462

2 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 463

3 Anayasa 464

C- Ayrımcılık Yasağı ve Yatay Etki 465

1 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 465

2 Anayasa 466

D- Ayrımcılık Yasağı ve “Şüpheli Temeller” 467

1 Genel Bakış 467

2 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 468

3 Anayasa 469

E- Ayrımcılık Yasağı ile Korunan Haklar 470

1 Genel Bakış 470

2 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 471

3 Anayasa 471

F- Ayrımcılık Yasağının Farklı Biçimleri 472

1 Genel Bakış 472

2 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 475

3 Anayasa 476

G- Özel Önlemler 476

1 Genel Bakış 476

2 İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 477

3 Anayasa 478

H- İspat Yükünün Paylaştırılması 480xviii