Sigortacının Sözleşeme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğü

SİGORTACININ SÖZLEŞEME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ



Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZDAMAR



- Sigortacının Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğü

- Sigorta Kavramı, Sigorta Sözleşmesi ve Sigorta Aracılığı Faaliyeti

- Sİgortacının Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğünün Tarihi Gelişmi ve Sebepleri

- Sigortacının Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğünü İfa Etmesi

- Sigortacının Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğünün İhlalinin Hukuki Sonuçları



SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

ÖNSÖZ 7

İÇİNDEKİLER 9

KISALTMALAR CETVELİ 19

KAYNAKÇA 23

GİRİŞ 41

BİRİNCİ BÖLÜM

SİGORTA KAVRAMI, SİGORTA SÖZLEŞMESİ VE SİGORTA ARACILIĞI FAALİYETİ

§1. SİGORTA KAVRAMI 47

1- Tanım

2- Faydalan ve Sakıncaları 48

III. Türleri 49

§ 2. SİGORTA HUKUKUNDA SÖZLEŞME ÖNCESİ DÖNEM 54

1- Sözleşmenin Kurulması 55

2- Sözleşme Görüşmeleri 57

3- Sigortacılık Alanında Görüşmelerin Başlaması ve Sürdürülmesi 60

§ 3. SİGORTA SÖZLEŞMESİ 63

a) Tanımı, Hukukî Niteliği, Tarafları ve Unsurları 63

1- Tanımı 63

2- Hukukî Niteliği 64

3- Sigorta Sözleşmesinin Şekli ve Sözleşmeyi

Tevsik Edecek Belgeler 67

4- Sigorta Sözleşmesinin Tarafları 69

A) Sigortacı 69

B) Sigorta Ettiren 70

5- Sigorta Sözleşmesinin Unsurları 72

b) Sigorta Sözleşmesinin Özellikleri 73

1) Rızaî Nitelikte Olması 74

2) Sürekli Borç İlişkisi Meydana Getiren

Sözleşmelerden Olması 74

1- Azami İyiniyete Dayalı Bir Sözleşme Olması 74

1- Tesadüfe Bağlı Sözleşme Olması 75

2- Sigorta Sözleşmelerinin Tüketici Sözleşmesi Niteliği 75

a) Genel Olarak 75

b) Sigorta Sözleşmelerinin Niteliği 76

1- Sigortacı ve Sigorta Ettirenin Sözleşmeden Doğan Borçları 78

A) Sigortacının Borçlan 78

1) Riziko Taşıma (Sigorta Himayesi) Borcu 78

2) Sigorta Poliçesi Verme Borcu 80

B) Sigorta Ettirenin Prim Ödeme Borcu 80

2- Sigorta Sözleşmesinde Tarafların Külfetleri 83

A. Sigorta Ettirenin Külfetleri 83

1. İhbar Külfeti 83

2. Koruma ve Tedbir Alma Külfeti 84

3. Muayene Ettirme Külfeti 85

B. Sigortacının Külfetleri 85

§4. SİGORTA ARACILARI 86

I. Sigorta Aracılığı Kavramı 86

A. Genel Olarak Sigorta Aracılığı 86

B. Aracıların İşlevi ve Önemi 87

C. Hukukî Düzenleme.. 89

1. Türk Hukukunda 89

2. Avrupa Birliği Hukukunda 89

3. Alman Hukukunda 91

a) Genel Olarak Aracılık Kavramı 91

b) Sigorta Aracıları 93

aa) Acente (Vertreter) 94

bb) Tellal (Makler) 96

4. İsviçre Hukukunda 97

a) Acente 97

b) Broker 98

II. Türk Hukukunda Sigorta Aracılarının Türleri 100

A. Acente 101

1. Genel Olarak 101

2. Sigorta Acentesinde Aranılan Özellikler 102

3. Sigorta Acentesinin Hukukî Niteliği 103

1- Sigorta Acentesinin Haklan ve Borçları 104

2- Sigorta Acentesinin Yetkileri 107

B. Broker 107

1- Genel Olarak 107

2- Sigorta Brokerinin Unsurları 108

3- Sigorta Brokerinin Hukuki Niteliği 110

İKİNCİ BÖLÜM

SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TARİHİ GELİŞİMİ VE SEBEPLERİ

§ 5. AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 113

a) Genel Olarak 113

b) Yükümlülük ve Külfet Kavramları 114

1- Yükümlülük 115

2- Külfet. 118

3- Kavramların Hukukî Niteliği 119

A) Yükümlülüğün Hukukî Niteliği 121

B) Külfetin Hukukî Niteliği 121

C) Değerlendirme 124

c) Aydınlatma Fiili ve Terminoloji Sorunu 126

d) Aydınlatma Yükümlülüğünün Tanımı ve Hukukî Niteliği 128

e) Aydınlatma Yükümlülüğünün İfa Edilmesi 129

1) Kişiler (Aydınlatma Yükümlüsü ve Muhatabı) 129

2) Aydınlatma Yükümlülüğünün Konusu 130

A. Genel İşlem Şartlarında Aydınlatma Yükümlülüğünün

İfası 131

1. Genel Olarak 131

2. Genel İşlem Şartlarının Tanımı, Hukukî Niteliği,

Fayda ve Sakıncaları 133

3. Özellikleri ve Tüketiciye İzah Edilmesi 136

4. Müzakere Edilmesi 138

5. Müşterinin Genel İşlem Şartlarını Kabul Etmesi ve Şartların Denetimi 141

6. Genel İşlem Şartlarının Sözleşme Özgürlüğü ile İlişkisi 143

B. Karşı Tarafın İradesini Etkileyecek Önemli Olayların Bildirilmesi 145

1- Sözleşmenin Geçerlilik Şartlan Hakkında Bilgi Verilmesi 145

2- Sözleşmeyi Sona Erdirme İmkânları Hakkında

Açıklama Yapılması 146

3- Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları Hakkında Bilgi Verilmesi 147

4- C. Aydınlatma Yükümlülüğünün İfa Zamanı 147

1- Aydınlatma Yükümlüğünün Sınırları 149

a) Ahlaka Aykırılık ve Aydınlatma 150

b) Açıklamaların Sınırı 151

2- Değerlendirme 153

§ 6. SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA

YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN HUKUKİ NİTELİĞİ VE

TARİHİ GELİŞİMİ 154

1- Hukuki Niteliği 154

2- Tarihi Gelişimi 155

A) Türk Hukuku 155

B) Alman Hukuku 159

C) İsviçre Hukuku 164

D) Avrupa Birliği Hukuku 168

3- Tarihsel Sürecin Değerlendirilmesi 169

§ 7. SİGORTA ETTİRENİN AYDINLATILMASININ

SEBEPLERİ 171

1) Ekonomik Sebepler 172

A. Sigorta Pazarının Özellikleri 172

B. Ürün Bağlamında Sigortanın Özellikleri 172

İî Sigortanın Soyut Hukukî Ürün Olması 173

1. Hizmet Edimi Karakteri 174

2. Sigorta İlişkisinin Sürekliliği 176

3. Sigortanın Seri Şekilde Üretilmesi 177

2) Sosyal Sebepler 178

I. Tüketicinin Korunması 178

A. Genel Olarak 178

B. Tüketicinin Korunmasında Aydınlatma Yükümlülüğünün

Rolü 181

C. Sigortacılık Alanında Tüketicinin Korunması 182

II. Sosyal Devlet (Refah Devleti) İlkesiniıf Gerçekleşmesine Katkıda Bulunması 182

3) Hukukî Sebepler 184

1- Sözleşme Taraflarının Rasyonel Karar Almasının

Sağlanması 184

2- Sözleşme Özgürlüğünün Gerçekleşmesine Katkıda

Bulunması 184

BBÖLÜM

SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜ İFA ETMESİ

§ 8. YÜKÜMLÜLÜĞÜN KAPSAMI VE İFA EDİLMESİ 187

1. Yükümlülüğün Kapsamı 187

A. Bilgilendirme (Information) 191

L Bilgilendirmenin Amacı 191

1- Bilgilendirmenin Sınırı 193

2- Bilgilendirmenin Kapsamı 194

a) Kişi Bakımından Kapsam 194

b) Konu Bakımından Kapsam 197

3- Bilgilendirmenin İçeriği 200

1- Genel Olarak 201

2- Mal Sigortalarında Verilmesi Gereken Bilgiler 203

aa) Sigortacı ve Acenteye İlişkin Açıklamalar 203

bb) Sigorta Sözleşmesine İlişkin Genel Açıklamalar 204

cc) Sigorta Sözleşmesi Kapsamındaki Teminatlara ve

Özel Şartlara İlişkin Açıklamalar 210

aaa) Teminatlar 210

bbb) Sigorta Özel Şartları 212

dd) Sigortalanan Rizikoya İlişkin Açıklamalar 216

ee) Tazminata İlişkin Açıklamalar 217

3- Hayat Sigortalarında Verilmesi Gereken Bilgiler 221

aa) Sigortacı ve Acenteye İlişkin Açıklamalar 222

bb) Teminata İlişkin Açıklamalar 222

cc) Kesintiler ve Vergi Uygulamasına İlişkin

Açıklamalar 225

dd) Sigorta Sözleşmesine İlişkin Genel Açıklamalar 226

ee) Sigortacının Ödeme Yapmasına İlişkin Açıklamalar 229

fi) Diğer Hususlara'llişkin Açıklamalar 230

4- Mukayeseli Hukukta Bilgilendirmenin İçeriği 230

B. Danışmanlık Yapma (Beratung) 234

1- Amacı 235

2- Kapsamı 236

3- Konunun Pozitif Hukukta Düzenlenişi 237

II. Yükümlülüğün İfa Edilmesi 239

1- İfanın Şekli 239

a) Bilgilendirme Formu 240

b) Karşı Karşıya Olanlar Arasında Kurulan Sözleşmelerde 242

1- Tek Sözleşme Yapılması Halinde 242

2- Paket Poliçe Uygulaması Halinde 244

c) Karşı Karşıya Olmayanlar Arasındaki Sözleşmelerde 245

A) Genel Olarak Elektronik Sözleşmeler 245

B) Sigorta Sözleşmeleri 248

2- İfanın Zamanı 252

3- Bilgilendirmenin Yazılı Yapılması Zorunluluğunun Sözleşmenin Şekline Etkisi 254

4- Aydınlatma Yükümlülüğünün İfa Edildiğinin İspatı 255

5- Yükümlülüğün İfa Edilmesi Esnasında Dikkat Edilmesi

Gereken Hususlar 258

1) Bilgilendirmenin Reddedilmesi 260

2) Aydınlatma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesinin

Sigorta Sözleşmesindeki Haksız Şartlara Etkisi 262

3) Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğünü

Yerine Getirmesinin Sigorta Ettirenin Sözleşme Kararına

Etkisinin Değerlendirilmesi 262

§ 9. AYDINLATMA YÜKÜMLÜSÜ VE MUHATABI 264

I. Aydınlatma Yükümlüsü 264

A. Sigortacı 264

B. Sigorta Aracıları 265

C. Birden Çok Sigorta Halinde Yükümlünün Belirlenmesi 269

1. Müşterek Sigorta 269

2. Çifte Sigorta 270

3. Kısmi Sigorta 271

II. Aydınlatma Muhatabı 272

I. Sigorta Ettiren 272

II. Sigorta Ettirenin Temsilcisi 272

III. Sigorta Sözleşmesine Taraf Olmayan Üçüncü Kişiler 273

1- Sigortalı 273

2- Lehtar 274

D. Sigortalı Malı İktisap Eden 274

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİNİN HUKUKİ SONUÇLARI

§ 10. SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ SAYILAN HALLERİN BELİRLENMESİ 279

1- Genel Olarak 279

2- Aydınlatma Yükümlülüğünün İhlali Halleri 279

a) Aydınlatma Yükümlülüğünün Hiç Yerine Getirilmemesi 280

b) Aydınlatma Yükümlülüğünün Gereği Gibi

Yerine Getirilmemesi 280

1- Sigortacının Verdiği Bilgilerin ve Tavsiyelerinin

Yanlış Olması 281

2- Sigortacının Eksik Bilgi Vermesi 285

3- Sigortacının Gereğinden Fazla Bilgi Vermesi 287

3- Sigorta Aracılarının Aydınlatma Yükümlülüğünün

İhlaline Etkisi 288

§ 11. AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ HALİNDE SİGORTA ETTİRENİN SAHİP OLDUĞU HAKLARIN DOGMATİK TEMELİ 292

A) Sözleşme Varsayımına Dayanan Sorumluluk 293

1) Ortaya Çıkışı ve Uygulanması 293

2) Sigorta Hukukunda Sözleşme Teorisi 295

B) Dürüstlük Kuralı ve Hareketli Sistem 297

A. Dürüstlük Kuralı 297

B. Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğü ile

Dürüstlük Kuralının İlişkisi 298

1. Dürüstlük Kuralının Etkisi 299

2. Dürüstlük Kuralına Göre Sözleşme Öncesi

Aydınlatma Yükümlülüğünün Şartları 300

a) Taraflardan Birinin Önemli Bir Hususu Bilmesi veya

Bilmesinin Gerekmesi 302

1- Sözleşme Görüşmecisinin Objektif Olarak

Fark Edilebilir Nitelikte Bilgi İhtiyacının Bulunması 303

2- Bilgilendirmenin Muhatabın Sözleşmeyle

İlgili Kararında Önemli Etkisinin Bulunması 305

3- Bilginin Meslekî veya Ticarî Bir Sırla İlgili Olmaması 306

C. Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğü Bakımından

Hareketli Sistem 308

1- Güven Sorumluluğu 310

a) Kavram 313

b) Sorumluluğun Şartlan 314

1- Güvenin İlişkisinin Varlığı 315

2- Muhatabın Duyduğu Güvenin Korunmaya Değer Olması 316

3- Sorumluluğun İsnat Edilebilmesi 318

c) Sorumluluğun Sonuçları 319

d) Değerlendirme 320

2- Sözleşme Öncesi Kusura Dayalı Sorumluluk

(Culpa in Contrahendo) 321

A) Sorumluluğun Temel Düşüncesi 323

B) Sorumluluğun Hukukî Niteliği 324

1) Haksız Fiil Teorisi 325

2) Sözleşme Teorisi 326

3) Kendine Özgü Sorumluluk Görüşü ...327

C) Sorumluluğun Unsurları 329

D) Sorumluluğun Sonuçları 331

E) Culpa in Contrahendodan Doğan Sorumluluğun Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğü Bakımından Uygulanma İmkânı 332

3- Geleneksel Güven Sorumluluğu 334

A. Genel Olarak 334

B. Benzer Sorumluluk Türleriyle Karşılaştırılması 337

C. Sorumluluğun Şartlan 339

D. Sorumluluğun Sonuçları 344

4- Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğünü İhlalinin

Dogmatik Temeli Bakımından Değerlendirilmesi 345

§ 12. AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ HALİNDE SİGORTA ETTİRENİN SAHİP OLDUĞU HAKLAR 351

1- Sigorta Ettirenin Tazminat Talep Hakkı 351

1- Şartları 352

2- Kapsamı 355

2- Sigorta Ettirenin Sözleşmeyi Fesih Hakkı 357

a) Şartları 358

b) Sonuçlan 362

3- Ticaret Kanunu Tasarısında Sigorta Ettirene

Tanınan İtiraz Hakkının Değerlendirilmesi 363

4- Sigorta Ettirenin Sahip Olduğu Hakların

Tabi Olduğu Zamanaşımı 366

SONUÇ 371

EKLER

1- SİGORTACININ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNE İLİŞKİN TÜRK TİCARET KANUNU TASARISINDAKİ DÜZENLEME 379

2- ALMAN SİGORTA SÖZLEŞMELERİ KANUNU’NUN KONUYLA İLGİLİ HÜKÜMLERİ 381

3- İSVİÇRE SİGORTA SÖZLEŞMELERİ KANUNU’NUN KONUYLA İLGİLİ HÜKÜMLERİ 386

4- MAL SİGORTALARINA İLİŞKİN BİLGİLENDİRME

FORMU 388

5- HAYAT SİGORTALARINA İLİŞKİN BİLGİLENDİRME FORMU 390