İşyerinde Psikolojik Tacize Maruz Kalan İşçilerin İş Hukuku Kapsamında Kullanabilecekleri Haklar
Öğr. Gör. Selçuk CENGİZ
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR i
İÇİNDEKİLER.iii
ÖZET vii
ABSTRACT ix
ÖNSÖZ xi
KISALTMALAR xiii
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
PSİKOLOJİK TACİZ KAVRAMI
1.1. Psikolojik Tacizin Tarihsel Süreci ve Tanımı. 3
1.1.1. Psikolojik Taciz Kavramının Tarihsel Gelişimi 3
1.1.2. Psikolojik Tacizin Tanımı. 5
1.2. Psikolojik Tacizle Karıştırılan Kavramlar . 7
1.2.1. İşyerinde Çatışma 7
1.2.2. İşyerinde Şiddet 9
1.2.3. İşyerinde Kabalık 9
1.2.4. Cinsel Taciz 10
1.2.5. Bullying (Zorbalık). 11
1.2.6. İşyerinde Stres. 12
1.2.7. Stalking (Haksız Takip) 12
1.2.8. Mesleki Şiddet 13
1.2.9. İş Sürtüşmesi, Sinizm ve Yabancılaşma . 15
1.2.10. Psikolojik Baskı 16
1.2.11. Çalışma Şartlarının İstismarı. 17
1.3. İşyerinde Psikolojik Taciz Süreci ve Psikolojik Tacize Yol Açan
Nedenler . 18
1.3.1. Psikolojik Tacizin Ortaya Çıkma Süreci. 18
1.3.1.1. Leymann Modeli . 19
1.3.1.2. İtalyan - Herald Ege Modeli 20
1.3.1.3. Çift Taraflı Psikolojik Taciz Durumu 20
1.3.2. Psikolojik Tacize Yol Açan Nedenler. 21
1.3.2.1. Mağdurdan Kaynaklanan Nedenler. 22
1.3.2.2. Failin İşyerinde Psikolojik Tacize Başvurma
Nedenleri . 22
İçindekiler
iv
1.3.2.3. İşyerinden Kaynaklanan Nedenler. 23
1.4. Psikolojik Tacizin Özneleri. 23
1.4.1. Fail 23
1.4.2. Mağdur 25
1.4.3. İzleyiciler 26
1.5. İşyerinde Psikolojik Taciz Sayılan Davranışlar ve Psikolojik Tacizin
Unsurları 27
1.5.1. İşyerinde Psikolojik Taciz Sayılan Davranışlar 27
1.5.2. Psikolojik Tacizin Unsurları . 29
1.5.2.1. İşyeri Unsuru . 30
1.5.2.2. Düşmanca ve Ahlak Dışı Davranışlar 32
1.5.2.3. Süreklilik Unsuru. 33
1.5.2.4. Kast Unsuru . 35
1.6. İşyerinde Psikolojik Tacizin Etkileri ve Sonuçları. 36
1.6.1. İşyerinde Psikolojik Tacizin Etkileri. 36
1.6.2. İşyerinde Psikolojik Tacizin Sonuçları . 37
1.6.2.1. Mağdur ile İlgili Sonuçlar 37
1.6.2.1.1. Ekonomik ve Sosyal Maliyetler 37
1.6.2.1.2. Duygusal ve Fiziksel Maliyetler . 38
1.6.2.2. Mağdurun Ailesi ile İlgili Sonuçlar. 39
1.6.2.3. Örgütsel Sonuçlar 40
1.6.2.4. Toplumsal Sonuçlar. 41
İKİNCİ BÖLÜM
İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZE MARUZ KALAN
İŞÇİLERİN HAKLARI
2.1. Uluslararası Hukuk ve Ulusal Hukukta İşyerinde Psikolojik Taciz. 43
2.1.1. Uluslararası Hukukta İşyerinde Psikolojik Taciz 43
2.1.1.1. Avrupa Birliği Hukukunda Psikolojik Taciz Kavramı 43
2.1.1.2. Avrupa Sosyal Şartı ve 1996 Tarihli Gözden Geçirilmiş
Avrupa Sosyal Şartı. 44
2.1.1.3. Göçmen İşçilerin Hukuki Statüsü Avrupa Sözleşmesi 45
2.1.1.4. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı 45
2.1.1.5. 12 Haziran 1989 Tarihli 89/391/EEC Sayılı Avrupa
Konsey Yönergesi 46
2.1.1.6. Avrupa Birliği 2000/43/EC, 2000/78/EC ve 2002/73/EC
Sayılı Direktifleri. 47
2.1.1.7. Avrupa Birliği 20 Eylül 2001 Tarihli 2001/2339/INI
Sayılı Parlamento Kararı 48
İçindekiler
v
2.1.1.8. Avrupa Komisyonu Psikolojik Tacize Karşı Yükselen
Bilinç Başlıklı Rapor. 49
2.1.1.9. 5 Temmuz 2006 Tarihli 2006/54/EC Sayılı Avrupa
Parlamento ve Konsey Yönergesi 49
2.1.1.10. Avrupa Birliği Sosyal Taraflarınca İmzalanan
İşyerlerinde Taciz ve Şiddetle Mücadele Çerçeve
Anlaşması 51
2.1.1.11. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmelerinde
İşyerinde Psikolojik Tacize İlişkin Düzenlemeler. 51
2.2. Ulusal Hukukta İşyerinde Psikolojik Taciz 53
2.2.1. Genel Olarak . 53
2.2.2. Türkiye’de Psikolojik Taciz ile İlgili Düzenlemeler. 55
2.2.2.1. T.C Anayasası’nda Psikolojik Taciz . 55
2.2.2.2. Türk Borçlar Kanunu’nda Psikolojik Taciz. 60
2.2.2.3. Türk Ceza Kanunu’nda Psikolojik Taciz. 62
2.2.2.4. Türk Medeni Kanunu’nda Psikolojik Taciz 67
2.2.2.5. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda Psikolojik
Taciz 69
2.2.2.6. Başbakanlık Genelgesi (İşyerlerinde Psikolojik Tacizin
Önlenmesi) 71
2.2.2.7. 6701 Sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu
Kanunu’na Göre Psikolojik Taciz . 73
2.2.2.8. 4688 Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu
Sözleşme Kanunu’na Göre Psikolojik Taciz . 74
2.2.2.9. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi
Kanunu’na Göre Psikolojik Taciz . 75
2.2.2.10. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na Göre
Psikolojik Taciz. 76
2.2.2.11. 4857 Sayılı İş Kanunu’nda Psikolojik Taciz . 77
2.2.2.11.1. Ayrımcılık ve Kötüniyet Tazminatı Davası
Açma Hakkı 79
2.2.2.11.2. Fesih Hakkı . 81
2.2.2.11.3. Arabulucuya Başvurma Hakkı 85
2.2.2.11.4. İşe İade Davası Açma Hakkı. 86
2.3. Mağdur İşçilerin Başvurabileceği Hukuki Korunma Yolları . 86
2.3.1. İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu 86
2.3.1.1. İşverenin Gözetme Borcunun İhlali Halinde Hukuki
Sorumluluğu 90
2.3.1.2. Mağdur İşçinin Başvurabileceği Hukuki Yollar 91
İçindekiler
vi
2.3.1.2.1. İş Görme Borcunu İfadan Kaçınma 91
2.3.1.2.2. Tazminat Davaları. 94
2.3.1.2.2.1. Maddi Tazminat 94
2.3.1.2.2.2. Manevi Tazminat 96
2.3.1.2.2.3. Destekten Yoksun Kalma
Tazminatı 97
2.3.2. Sosyal Güvenlik Hukuku Bakımından Sonuçları 99
2.3.2.1. İş Kazası Sayılma 99
2.3.2.2. Meslek Hastalığı Sayılma 101
2.3.3. İşçinin Kişilik Hakları ve Korunması . 104
2.3.3.1. Genel Olarak 104
2.3.3.2. Kişilik Hakkına İlişkin Düzenlemeler . 105
2.3.3.3. Kişilik Hakkının İhlali Halinde Başvurulabilecek
Hukuki Yollar 106
2.3.3.4. İş Kanunu’nda Eşit Davranma Borcu ve İşyerinde
Psikolojik Taciz . 107
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
PSİKOLOJİK TACİZDE İSPAT SORUNU
3.1. Genel Olarak İspat Sorunu 111
3.1.1. Psikolojik Tacizde İspat Yükü ve İspat Ölçüsü 116
3.1.2. Psikolojik Taciz Davalarında Görevli Mahkeme 121
3.2. Yargı Kararlarında Psikolojik Tacizin Değerlendirilmesi ve
Psikolojik Taciz İddiasının İspatı. 122
3.2.1. Yargı Kararlarında Psikolojik Tacizin Değerlendirilmesi 122
3.2.2. Yargı Kararlarında Psikolojik Taciz İddiasının İspatı. 124
3.2.2.1. Psikolojik Tacizin İspatında Kullanılabilecek
Deliller. 126
3.3. Yaşanmış Örneklerle Psikolojik Taciz Değerlendirmesi . 131
3.3.1. Örnek Olay-1. 131
3.3.2. Örnek Olay-2. 133
3.3.3. Örnek Olay-3. 135
SONUÇ. 139
KAYNAKÇA 141
