Anayasa Hukuku Genel Kısım_{Temel İlkeler, Kavram ve Kurumları}

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Üçüncü Baskıya Önsöz 7
Önsöz 9
Kısaltmalar 35
Birinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK ANAYASA VE
ANAYASA HUKUKU
Birinci Kısım
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ 39
A. Anayasa Kavramının Etimolojisi 39
B. Anayasacılık Hareketleri 41
1. Anlamı ve Tarihçesi 41
2. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi 44
C. Liberal Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı 46
D. Anayasanın Günümüzde İfade Ettiği Anlam: Anayasanın Hukuksal Anlamı 47
E. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması 50
II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ 53
A. Hukuksal İşlevleri 54
1. Anayasa, Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir 54
2. Anayasa, Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür 54
3. Anayasa, Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür 55
4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Belgesidir 56
B. Siyasal İşlevleri 56
1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir 56
2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır 57
3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur 58
4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir 60
5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır 61
III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ 62
A. Genel Çerçeve 62
B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu 65
1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble) 65
2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı 66
a. Yasama Organına “Açık Çek” Sunması 68
b. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması 68
IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ 70
A. Tanım 70
B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk 72
C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku 73
1. Genel Olarak 73
2. Anayasa Hukukunun Kısımları 74
3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi: Siyasal Hukuktan Anayasa Hukukuna 77
D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması 80
E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi 82
1. Konu Bakımından Ayrılamama 82
2. Yöntemsel Farklılık 84
3. Karşılıklı Etkileşim 84
V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ 85
A. Anayasa Hukuku, Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır 85
B. Anayasa Hukuku, Kamu Hukukunun Bir Dalıdır 86
C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır 86
D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: “Hukukun Anayasallaşması” 87
E. Anayasa Hukuku, İdeoloji Esaslı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé) 90
VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 92
A. Hukuk Kaynağı Kavramı ve Türleri 92
B. Anayasa Hukukunun Şekli Kaynakları 93
VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM 95
A. Genel Olarak Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi) 95
B. Anayasa Hukukunda Yöntemler 95
1. Dogmatik Yöntem 96
2. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği 98
İkinci Kısım
ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI 100
A. Geniş (Maddi) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large) 102
B. Dar (Şekli) Anlamda Anayasa (au sens strict) 104
C. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması 105
D. Geniş Anlamda Anayasa–Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler 106
1. Kesişme, Çakışma ve Çatışmalar 106
2. Ayrımın Pozitif Değeri ve Sonuç 107
II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN 110
A. Yazılı Anayasalar (written constitutions) 110
B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar 111
1. Tanım 111
2. Yazılı Anayasa İle Karşılaştırma 112
3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu 113
a. Objektif Unsur (Maddi Unsur–Tekrarlama Olgusu–Répétition) 113
b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur–le centiment d’obligation) 113
c. Hukuksallık Unsuru 114
4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar İle Anayasa Gelenekleri İlişkisi 114
a. Anayasa Geleneği Kavramı 115
b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi 116
aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem) 116
bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem) 116
cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem) 116
c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı 117
C. Yazılı Anayasa–Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi 119
III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN 120
A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar) 120
1. Tanım ve Önemi 120
2. Özellikleri ve Sonuçları 121
3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları 123
a. Olumlu Yanları 123
b. Olumsuz Yanları 124
c. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler 125
B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar 125
IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR 127
A. Düzenleyici Anayasa–Çerçeve Anayasa 127
1. Tanım 127
2. Uygulamada Durum 128
B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar–Taklit Anayasalar 130
V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR 131
A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion) 131
B. Anayasaları “Ontolojik Açıdan” Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri 133
VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA 137
İkinci Bölüm
KURUCU İKTİDAR: ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI 139
II. ASLİ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur) 142
A. Niteliği 142
1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu) 142
2. Asli Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği 144
a. Genel Olarak 144
b. Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı: Doğal Hukukçu Bakış 145
3. Değerlendirme 147
B. Asli Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları 148
1. İç Dinamikler 148
2. Dış Dinamikler: Uluslararası Kuruluşların Kurucu İktidar Üzerindeki Etkisi 149
C. Asli Kurucu İktidarın Somut Görünümü 150
1. Yeni Bir Devletin Kurulması 151
2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması 152
3. Halkın Kendi Anayasasını Yenileyebilme Hakkı 155
III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI 157
A. Otoriter Yöntemler (Antidemokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler) 159
1. Ferman Yöntemi (Charte Octroyée) 160
2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi 161
B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri 162
1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 164
2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 164
a. Genel Olarak 164
b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme 167
aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı 170
bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası 171
3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi) 173
C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hali 174
1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi 174
2. Kurucu Referandumdan Farklılık 176
IV. TÜREV KURUCU İKTİDAR (Pouvoir constituant derivé/institué): ANAYASAYI DEĞİŞTİRME 177
A. Tanım ve Asli Kurucu İktidardan Farklılıkları 177
B. Türev Kurucu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti 179
C. Türev Kurucu İktidarın Sahibi 180
D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Süreci 182
1. Öneri/Teklif Süreci (l’initiative) 184
2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision) 184
3. Onay (Ratification) 186
E. Anayasa Değiştirme İktidarına Getirilen Sınırlamalar ve Bunların Pozitif Değeri 187
1. Genel Olarak Sınırlamalar 187
a. Konu Sınırlamaları (maddî sınırlamalar/(limites matérielles) 188
b. Zaman Bakımından Sınırlamalar (limites temporelles) 189
c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles) 189
2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar 191
a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı 191
b. Değişiklik Yasağına İlişkin Maddenin Değiştirilebilir Olup Olmadığı 192
c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Sınırlı Olup Olmadığı 196
3. Türev Kurucu Güce Getirilen Sınırlamaların Hukuksal Değeri 197
a. Genel Olarak 197
b. Anayasa–Üstülük (supra–constitutionnalité) Tezi 200
aa. Anayasa–Üstülük Kavramı 200
bb. Pozitif Hukuk Halini Almış Anayasa–Üstülük Yaklaşımı 203
c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa–Üstülük 205
d. Anayasa–Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler 209
F. Yasaklamalara İlişkin Genel Değerlendirme 210
Üçüncü Bölüm
KURUMSALLAŞMIŞ İKTİDAR OLARAK DEVLET
Birinci Kısım
DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ
I. DEVLET KAVRAMI 215
A. Kavramın Kökeni Üzerine 215
B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı 217
1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete) 217
2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral–Devletten Ulus–Devlete 220
C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi 221
II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR 222
A. Devlete İlişkin Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar 223
1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür 223
2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür 223
3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür 224
B. Devlete İlişkin “Varsayımsal” Yaklaşımlar 224
1. Devletin İlahi İradenin Ürünü Olduğu Yönündeki Yaklaşımlar 224
2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır 225
3. Devlet İradi Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri 225
a. Thomas Hobbes 226
b. John Locke 226
c. Jean–Jacques Rousseau 226
4. Devlet, Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi 227
III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 227
A. Ülke Unsuru (Fiziksel–Maddi Unsur, Coğrafi Unsur) 228
1. Kara Ülkesi 230
2. Hava Ülkesi 230
3. Deniz Ülkesi 231
B. Topluluk Unsuru (Sosyal–Beşeri Unsur) 232
1. Topluluk Kavramı 232
2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler 234
a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü 234
b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı 235
3. Değerlendirme 235
C. Siyasal–Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique) 241
1. Egemenlik Kavramı 243
2. Egemenliğin Belirgin Yanları 244
a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole) 244
b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir legitime) 245
c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé) 245
d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit) 246
e. Asli Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire) 246
f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu) 247
g. Bölünmez ve Devredilemez Güç Oluşu (pouvoir indivisible et inaliénable) 247
3. Egemenliğin Geçerli Olduğu Alan 248
4. Egemenliğin Kaynağı (Kökeni) Sorunu 250
a. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılışı: Teokratik Egemenlik Anlayışı 251
b. Egemenliğin Kaynağının Beşerileşmesi 252
aa. Halk Egemenliği Teorisi (la théori de la souveraineté populaire) 253
bb. Millet Egemenliği Teorisi (la théorie de la souveraineté nationale) 254
5. İki Egemenlik Anlayışının Doğurduğu Sonuçlar: Demokrasinin Gelişimine Katkıları 255
a. Demokrasi Anlayışı: Temsili Demokrasi–Doğrudan Demokrasi 256
b. Emredici Vekâlet–Temsili Vekâlet 256
c. Seçme İşleminin (İradesinin) Niteliği 256
d. Genel Oy–Sınırlı Oy 256
e. Karşılaştırmalı Tablo Eşliğinde Topluca Sunumu 257
6. Egemenliğin ve Egemenlik Teorilerinin Günümüzdeki Durumu 257
a. Klasik Egemenlik Kavramında Dönüşüm 257
aa. Egemenliğin Hukuk Yoluyla Sınırlandırılması 258
bb. Egemenliğin Uluslararası Sistemle Sınırlandırılması 259
b. Halk Egemenliği ve Ulus Egemenliği Teorilerinin Günümüzdeki Anlamı 260
D. Devletin Tüzel Kişiliği ve Sonuçları 260
1. Devletin Tüzel Kişiliğe Sahip Olması 260
2. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Hukuksal Sonuçları 262
İkinci Kısım
DEVLETİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN DEVLETLER: CUMHURİYETLER VE MONARŞİLER 264
A. Devlet Şekli Olarak Monarşiler 264
1. Mutlak Monarşiler (monarchie absolue) 265
2. Meşruti Monarşiler (anayasal monarşiler, monarchie constitutionnelle) 267
B. Devlet Şekli Olarak Cumhuriyet 268
1. Tanım ve Çerçeve 268
2. Cumhuriyet ve Monarşi ile Demokrasi Arasındaki İlişki 269
II. SİYASAL TEŞKİLÂT YAPILARI BAKIMINDAN DEVLETLER (Structure de l’État/organisation interne) 271
A. Üniter Devletler (Tek yapılı, tekçi, basit, État Simple, État Unitaire) 271
1. Tanım ve Çerçeve 271
2. Üniter Devletlerde İdari Anlamda Bazı Yetkilerin Dağıtılması ve Paylaşılması 273
a. Yetki Genişliği (déconcentration) 274
b. Merkezi Yönetimden Hizmet Devri (décentralisation) 275
c. İdari Özerklik ve Üniter Yapı 276
3. Üniter Devletin Belirgin Özellikleri 278
B. Bölgeli Devlet: Siyasal Bölgeli Devlet (Kısmî Siyasal Otonomi) 279
1. Tanım ve Çerçeve 279
2. Terminoloji Sorunu ve Üniter Devletten Sapmalar 280
3. Bölgeli Devletlerin Belirgin Özellikleri 283
4. Bölgeli Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 285
5. Uygulamadan Örnekler 285
a. İtalyan Modeli 286
b. İspanya Modeli 286
c. Diğer Örnekler ya da Girişimler 288
6. Değerlendirme 289
C. Devlet Birlikleri ve Birleşik Devletler (Mürekkep Devletler) 290
1. Devlet Birlikleri 291
a. Kişisel Birlikler (Şahsi Birlik) 291
b. “Gerçek Birlikler” 293
c. Devletler Konfederasyonu (la confédérations d’États, staatenbund) 294
aa. Kuruluş ve Statüsü 294
bb. Karar Alma Süreci ve Kararlarının Etkisi 295
cc. Konfederal Örgütlenmelerin Uygulaması 297
2. Birleşik Devletler: Prototipi Olarak Federal Devlet 298
a. Tanım 298
b. Felsefe 302
c. Özellikler 303
aa. Siyasal İktidarın Birden Fazlalığı 304
bb. Federal Hukukun Üstünlüğü 305
cc. Çift Meclisli Yasama 306
dd. Federe Devletler ve Uluslararası İlişkiler 306
ee. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı 307
ff. Federal Devletlerle Federe Devletler Arasında Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü 308
gg. Federal/Federe Vatandaşlık: İki Vatandaşlık İlkesi 309
hh. Federe Devletlerin Federal Yönetime Katılması 309
d. Federal Devletin Devletler Konfederasyonundan Farklılıkları 310
e. Federal Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 312
f. Federal Devletin Bölgeli Devletten Farklılıkları 313
g. Federal Devletin Kuruluş Biçimleri 314
h. Avrupa Birliği’nin Niteliği Hakkında Çeşitli Tartışmalar 315
aa. Süreç ve Günümüzdeki Durumu 315
bb. Birliğin Devlet Olup Olmadığı: Devlet Tipolojisi Yönünden Analizi 316
III. EGEMENLİĞİN KAYNAĞI BAKIMINDAN (DİN–DEVLET İLİŞKİLERİ) DEVLET TİPOLOJİSİ 318
A. Laik Devletler 319
1. Tanım 319
2. Laik Devletin Unsurları 321
a. Din ve Devlet İlişkilerinin Kurumsal Ayrılığı İlkesi 321
b. Din Özgürlüğünün Güvencesi 322
3. Bazı Özel Durumların Tahlili 325
B. Teokratik Devletler 328
1. Saf (Mutlak) Teokrasiler 328
2. Anayasal Teokrasiler (théocratie constitutionnelle): Mutlak/Saf Teokrasinin Anayasallaşması 329
IV. SİYASAL YAPILARINA YA DA DEVLET–TOPLUM İLİŞKİLERİNE GÖRE DEVLETLER 331
A. Klasik Sınıflandırmalar 331
B. Modern Sınıflandırmalar 332
1. Totaliter Devletler 334
a. Totaliter Devletlerin Özellikleri 336
aa. Resmi Bir İdeolojinin Varlığı 337
bb. Kütlesel Bir Tek Partinin Varlığı 337
cc. Muhalefetin Yokluğu 338
dd. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Olmayışı 338
ee. Ekonominin Merkezden Planlanması: Piyasa Ekonomisine Kapalılık 338
ff. Korkutma ve Sindirme Sistemin Temel Aracıdır 338
gg. Gelişmiş Bir Asker ve Polis Ağının Varlığı 338
hh. Temel Hak ve Özgürlükler Resmi İdeolojiye Hizmet İçin Tanınmıştır 338
ii. Resmi Toplum–Sivil Toplum ya da Kamu–Özel Ayrımı Hemen Hemen Yoktur 339
b. Totaliter Devlet Modelleri 339
aa. Marksist–Leninist Totaliter Devletler 339
bb. Faşist Totaliter Devletler 342
2. Otoriter Devletler 345
3. Liberal Çoğulcu Demokratik Rejimler 347
4. Şematik Olarak Karşılaştırma 347
Dördüncü Bölüm
DEVLETİ SINIRLANDIRMA ARACI OLARAK GÜÇLER AYRILIĞI
I. GÜÇLER AYRILIĞI TEORİSİ VE DOĞURDUĞU SONUÇLAR 349
A. Anlam ve Önemi 349
1. Güçler Ayrılığının Anlamı 349
2. Güçler Ayrılığının Anayasacılık Bakımından Önemi 351
B. Güçler Ayrılığı Düşüncesinin Tarihsel Temelleri 352
1. Locke’da Güçler Ayrılığı Düşüncesi 353
2. Montesquieu’de Güçler Ayrılığı Düşüncesi 353
a. Genel Olarak 353
b. Teorinin Esası 354
C. Güçler Ayrılığı Öğretisinin Pratiği 356
D. Güçler Ayrılığı Anlayışının Günümüzde Geçerliliği 358
II. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE UYGULAMASI 360
A. Güçler Ayrılığı ve Hükümet Sistemleri 360
B. Güçler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmada Sorunlar 363
III. PARLAMENTER SİSTEMLER 365
A. Tanım 365
B. Parlamenter Sistemin Uygulama Biçimleri 367
1. Düalist (İkici) ya da Orleanist Parlamentarizm 367
2. Monist (Tekçi) Parlamentarizm (Klasik Parlamenter Rejim) 369
3. Çoğunlukçu Parlamentarizm (parlementerisme majoritaire) 370
C. Parlamenter Sistemlerin Belirgin Özellikleri 371
1. Güçlerin Denkliği ve İşbirliği 372
2. İki Yapılı–İkici Yürütme (düalist yürütme–bicéphalisme) 372
3. Devlet Başkanının Sorumsuzluğu 373
a. Siyasal Sorumsuzluk 374
b. Cezai Sorumsuzluk 374
c. Hukuksal (Medeni) Sorumluluk 376
4. Bakanlar Kurulunun ve Bakanların Yasama Organı Önünde Siyasal Sorumluluğu 376
a. Soru (Parliamentary questioning) 377
b. Genel Görüşme (General debate) 378
c. Gensoru (Censure motion) 378
d. Meclis Araştırması (Parliamentary inquiry) 379
e. Meclis Soruşturması (parliamentary investigation) 380
5. Yürütmenin Yasamayı Fesih Yetkisi 380
a. Fesih Kurumunun Varlık Nedeni 381
b. Fesih Yetkisinin Sahibi 382
c. Fesih Kurumunun Genişlemesi 383
d. Fesih Türleri 385
aa. Yürütme Organının Feshi 385
bb. Kendi Kendini Fesih (öz fesih, auto–dissolution) 385
cc. Otomatik Fesih (kendiliğinden sonlanma, dissolution automatique) 386
dd. Karşılıklı Fesih 387
ee. Halkın Geri Çağırması ya da Kolektif Azil Yolu (recall) 387
D. Parlamenter Sistemin Aklileştirilmesi (Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem): Parlamenter Sisteme İşlerlik Kazandırma Eğilimi 387
1. Tanım 387
2. Parlamenter Sistemde Aklileştirme Teknikleri 391
a. Kurucu (Yapıcı) Güvensizlik Önergesi (Önce Kur Sonra Devir Yolu) 391
b. Güvensizlik Önergesinin Sınırlandırılması 392
c. Hükümetin Kurulmasının Kolay, Düşürülebilmesinin Zorlaştırılması 392
d. Giyotin Usulü 393
e. Fesih Yetkisinin Rasyonelleştirilmesi (Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu) 393
f. Parlamentonun Etkin Çalışmasını Sağlamaya Yönelik Önlemler 394
3. Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Araçların Sisteme Katkısı 395
IV. “GÜÇLERİN SERT AYRILIĞI”: BAŞKANLIK SİSTEMİ 396
A. Genel Olarak Başkanlık Sistemi 397
B. Başkanlık Sisteminin Ayırt Edici Unsurları 398
1. Monist (Monocéphale) Yürütme (Tek Yapılı/Tek Başlı) 398
2. Organların Birbirinden Bağımsızlığı 399
a. Organların Göreve Gelişinde Bağımsızlık (Organik Sert Ayrılık) 399
b. Organların Görevlerinde Bağımsızlık (İşlevsel Sert Ayrılık) 400
c. Organların İlişkilerinde Bağımsızlık 401
C. Başkanlık Sisteminde Güçlerin Birbiriyle Yakınlaştırılması 403
1. Başkanın Veto Yetkisi 405
2. Üst Düzey Kamu Yöneticilerinin Atamalarında Yasama Onayı 406
3. Uluslararası Sözleşmelerin Onayı 407
4. Bütçe Yetkisi 407
D. Uygulamada Durum 408
1. ABD Sistemi ve Saf (Otantik) Başkanlık 408
2. Yasama Organı 409
3. Yürütme Organı 410
a. Başkan 410
b. Başkan Yardımcısı 412
c. Başkanlık Kabinesi 412
d. Başkan ve Kongre (Yasama Organı) Arasındaki İlişkiler 413
aa. Başkanın Kongre Üzerinde Sahip Olduğu Araçlar 415
bb. Başkanın Tek Başına Kullandığı Düzenleme Aracı Olarak “Başkanlık Kararnameleri” ya da “Başkanlık Emirnameleri”(executive orders) 417
aaa. Genel Olarak Başkanlık Kararnameleri (başkanlık emirnameleri) 417
bbb. Başkanlık Kararnameleri ve Bildirilerinin Hukuki Statüsü ve Kapsamı 418
cc. Başkan Üzerinde Kongre Araçları 421
e. Başkanın Sorumluluğu 421
V. KARMA (MELEZ/HİBRİT) HÜKÜMET SİSTEMLERİ 422
A. Başkan Ağırlıklı Karma Sistemler (régimes à prépondérance présidentielle) 424
1. Yarı Başkanlık Sistemi 424
a. Genel Çerçeve 424
b. Sistemi İsimlendirmede Güçlükler 428
c. Yarı Başkanlık Sisteminin Belirgin Özellikleri 431
aa. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi 431
bb. Yasama Organına Karşı Siyasal Sorumluluk Taşıyan Bir Başbakan ve Bakanlardan Oluşan Hükümetin Varlığı 431
cc. Cumhurbaşkanının Nispeten “Önemli” Sayılabilecek Yetkilere Sahip Olması 432
d. Yarı Başkanlık Sisteminin Uygulaması 433
2. Başkancı Yapılar (Sistemler) 436
a. Saf Başkanlık Sisteminden Ayırma Zorunluluğu 436
b. Başkanlık Sisteminin Başka Ülkelerde Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler 438
c. Saf Başkanlıktan Sapmalar ve Başkanın Kontrolsüz Güce Dönüşebilme Riski 440
B. Parlamento Ağırlıklı Karma Sistemler (les régimes à prépondérance parlementaire): Meclis Hükümeti Sistemi 443
1. Meclis Hükümeti Sistemini Sınıflandırma Sorunu 443
2. Meclis Hükümeti Sistemi (Konvasiyonel Sistem): Tanımı ve Tarihçesi 444
3. Özellikleri ve İşleyişi 446
a. Yasama ve Yürütme İşlevlerinin Yasama Organında Toplanması 446
b. Yürütme Organı Yasama Organından Bağımsız Bir Kimliğe Sahip Değildir 446
c. İşlevlerin Yerine Getirilmesi Meclis Tarafından Belirlenir 446
d. Yürütmenin Meclise Karşı Kullanabileceği Hukuksal Bir Aracı Yoktur 447
e. Meclisin Sürekliliği 447
f. Meclisin Üstünlüğü 447
4. Uygulamada Durum 447
a. İsviçre Sistemi ve Meclis Hükümeti Açısından Değerlendirilmesi 449
b. 1921 Teşkilat–ı Esasiyesi (Anayasası) ve Meclis Hükümeti Sistemi 450
Beşinci Bölüm
EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMİ OLARAK DEMOKRASİ
I. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN KÖKENİ 453
A. Klasik Demokrasi ve Evrimi 453
B. Günümüzde Aldığı Anlam 455
II. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN BELİRLEYİCİ İLKELERİ 457
A. İktidarın Seçim Yoluyla Değiştirilebilir Oluşu: Düzenli Aralıklı Seçimler 458
B. Katılımcılık 459
C. Çoğunluk İlkesi: Çoğunluğun Yönetimi 460
D. Muhalefetin Varlığı 461
E. Siyasal Çoğulculuk 461
1. Genel Anlamda Çoğulculuk ve Demokrasi 461
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Çoğulculuk 463
F. Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi 464
G. Azınlığa Saygı İlkesi 464
H. Güçler Ayrılığı 466
İ. Çok Partili Siyasal Yaşam: “Siyasal Rekabet”e Dayalılık 466
J. Hukukun Üstünlüğü 467
III. EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMLERİ OLARAK DEMOKRASİ UYGULAMALARI 468
A. Doğrudan (Aracısız–Temsilsiz) Demokrasi 468
B. Temsili Demokrasi 471
1. Temsili Rejim Teorisi 471
2. Anlamı ve Geçirdiği Süreç 472
C. Yarı Doğrudan Demokrasi 474
1. Tanım ve Çerçevesi 474
2. Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları 476
a. Halk Vetosu 477
aa. İsviçre’de Federal Düzeyde 478
bb. ABD’de Federe Devlet Düzeyinde 478
cc. İtalya’da 478
b. Halkın Kanun Girişimi 479
c. Referandum 481
aa. Tanım 481
bb. Referandum– Plebisit Oylamaları Farklılığı 482
cc. Referandum Türleri 486
dd. Referandum Sınırlamaları 489
d. Halkın Geri Çağırması (Révocation Populaire=Temsilcinin Azli=Recall) 490
IV. EGEMENLİĞİN KULLANIMINA KATILIM ARACI OLARAK SEÇİMLER 491
A. Genel Oy İlkesi (Herkes için oy ilkesi) 492
1. Tanım ve Tarihçesi 492
2. Genel Oy Hakkına Getirilen Nesnel Sınırlamalar 495
a. Yaş 495
b. Yabancılar Yönünden 498
c. Asker Kişiler Yönünden 499
d. Mahkumlar Yönünden 499
e. Diğer Kısıtlamalar 500
3. Genel Oy ve Demokrasi Kültürü İlişkisi 501
B. Eşit Oy İlkesi (Tek Birey–Tek Oy) 501
1. Sayısal Açıdan Oy Eşitsizliği (Çoğul oy/bindirmeli oy) 502
2. Değer Açısından Oy Eşitsizliği 502
3. Seçim Sisteminden Kaynaklanan Oy ve Temsil Eşitsizliği 503
C. Doğrudan Oy–Dolaylı Oy (suffrage direct–suffrage indirect) 504
D. Oyun Gizliliği İlkesi 506
E. Zorunlu Oy–Serbest Oy İlkesi (compulsory, mandatory voting/voluntary voting) 508
F. Dürüst Oy İlkesi (honnêteté du vote) 511
G. Bireysel Oy İlkesi (Vote personel) 512
H. Yargı Güvencesi Altında Seçim İlkesi 514
Altıncı Bölüm
EGEMENLİĞİN KURUMSAL İFADE ARAÇLARI OLARAK
SİYASAL PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMLERİ
I. SİYASAL PARTİ KAVRAMI 517
II. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ 519
A. Toplum Çıkarlarını Birleştirmek İşlevi 519
B. İktidarı Kullanma, Denetleme ve Muhalefet İşlevi 520
C. Siyasal Kadroların Yetiştirilmesi İşlevi 521
D. Siyasal Sosyalizasyon (Sosyalleşme) İşlevi 521
E. Halkla Yönetim Arasında İletişim Kanalı Görme İşlevi 521
III. SİYASAL PARTİLERİN HUKUKSAL NİTELİĞİ 522
IV. SİYASAL PARTİLERİN SINIFLANDIRILMASI 524
A. Yapıları Yönünden 524
1. Kadro Partileri 524
2. Kitle Partileri 525
B. İşlevleri Yönünden 525
1. Bireysel Temsil Partileri 526
2. Sosyal Bütünleşme Partileri 526
C. İdeolojik Türdeşlikleri Yönünden 527
1. Türdeş Partiler 527
2. Türdeş Olmayan Partiler 527
D. Disiplinleri Yönünden 527
1. Disiplinli Partiler 528
2. Serbest Partiler (Disiplinsiz Partiler) 529
V. PARTİ SİSTEMLERİ VE SONUÇLARI 529
A. Tek Partili Sistemler 530
1. “Hâkim Tek Parti Sistemi” 531
2. “Hegemonyacı Tek Partili Sistem” 532
B. İki Partili Sistemler 532
C. Çok Partili Sistemler 534
1. Katı (Agresif) Çok Partili Sistem (le multipartisme rigide) 534
2. Esnek (Ilımlı) Çok Partili Sistem (le multipartisme souple) 534
VI. SİYASAL PARTİLERİN KURULUŞ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 535
A. Kuruluşları 535
B. Partilere Devlet Yardımı 536
1. Devlet Tarafından Sağlanan İmkân, Yardım ve Kolaylıklar 538
a. Doğrudan Sağlanan Yardım ve Kolaylıklar 538
b. Dolaylı Yoldan Sağlanan Yardım ve Destekler 539
2. Yardım Almada Bazı Yasaklar ve Devlet Yardımından Yararlanma Esasları 539
C. Siyasal Partilerin Denetlenmesi 541
1. Gelir, Gider ve Seçim Harcamaları Yönünden (Mali Denetim) 541
2. Faaliyetleri Yönünden Denetim 543
3. Siyasal Partilere Uygulanacak Yaptırımlar 544
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasal Partilere Yaklaşımı 546
D. Parti İçi Demokrasi 548
1. Tanım ve Önemi 548
2. Parti İçi Demokrasiyi Sağlamada Hukukun Etkisi 550
VII. TEMSİLCİLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMİ OLARAK SEÇİM SİSTEMLERİ 551
A. Seçim Çevresi Kavramı ve Düzenlenmesi 552
1. Seçim Çevresi Kavramı ve Türleri 552
2. Seçim Çevrelerinin Oluşturulması ve Eşit Temsiliyet İlkesi 553
a. Genel Olarak 553
b. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 555
B. Seçim Çevresinden Çıkartılacak Milletvekili Sayısı ve Seçim Turlarına Göre Seçimler 556
C. Seçim Sistemleri 557
1. Çoğunluk Sistemi 557
a. Çoğunluğun Türüne Göre Çoğunluk Sistemi 558
aa. Salt Çoğunluk Sistemi 558
bb. Basit Çoğunluk Sistemi (Nispi Çoğunluk Sistemi) 558
b. Seçilecek Aday Sayısına Göre Çoğunluk Sistemi 558
aa. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (scrutin majoritaire uninominal) 558
bb. Listeli Çoğunluk Sistemi 560
2. Nispi Temsil Sistemi (Orantılı Temsil) 561
a. Tanım 561
b. Nispi Temsil Sisteminde Milletvekili Dağılımı 561
aa. Ulusal Sabit Seçim Sayısı 561
bb. Değişken Seçim Çevresi Sayısı 561
c. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemleri 562
aa. En fazla artık oy yöntemi (la méthode des plus forts restes) 562
bb. En yüksek ortalama oy yöntemi (la méthode de la plus forte moyenne) 562
cc. d’Hont sistemi 563
dd. Sainte–Laguë Sistemi (Tek sayı sistemi) 564
ee. Milli Bakiye (Artık) Sistemi (La méthode des restes sur le plan national) 565
3. Karma Seçim Sistemleri 565
a. Karma Sistem Arayışları ve Uygulamaları 565
b. Karma Sistem Örnekleri 568
4. Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Seçim Sistemleri 570
D. Seçim Sisteminin Siyasal Partiler ve Siyasal Rejim Üzerindeki Etkileri 570
1. Çoğunluk Sistemine İlişkin Değerlendirme 570
a. Genel Olarak 570
b. Seçim Adaletsizlikleri ve “Küp Kanunu” Formülü 571
c. Seçim Adaletsizlikleri ve Karşılaştırmalı Somut Örnekler 572
d. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi ve Siyasal Sonuçları (İngiliz Sistemi) 573
e. İki Turlu Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (Fransız Sistemi) 574
f. Çoğunluk Sistemi Her Zaman Parlamentoda Çoğunluğun Garantisi Değildir 575
2. Nispi Temsil Sisteminin Değerlendirilmesi 575
3. Seçim Sisteminin Doğurduğu Sonuçların Çeşitli İhtimallere Göre Toplu Olarak Açıklanması 577
4. Genel Değerlendirme 579
VIII. SEÇİM BARAJLARI 581
A. Kavram ve Amaç 581
B. Seçim Barajı Türleri 583
1. Seçim Çevresi Barajı 583
2. Ülke Barajı 583
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Seçim Barajlarına Yaklaşımı 586
Yedinci Bölüm
DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
I. YASAMA ORGANI 587
A. Yasama Organının Oluşumu 587
1. Genel Olarak Meclislerin Sayısı 588
2. Çift Meclislilik 588
a. Tarihçe ve Günümüzde Durum 588
b. Çift Meclisli Yasama Organlarının Oluşumu ve Yetki Paylaşımı 590
3. Tek Meclislilik/Çift Meclislilik Üzerinde Tartışmalar 591
a. İkinci Meclislerin Aleyhine Görüşler 591
b. İkinci Meclislerin Lehine Görüşler 592
c. Değerlendirme ve Sonuç 594
B. Yasama Organının Çalışma Esasları 595
1. İçtüzük Kuralları (Réglement d’assemblée, Règlement intérieur de parlement) 595
a. İçtüzük Kurallarının Önemi 595
b. İçtüzük Kurallarının Düzenleme Alanı ve Yetki 596
2. Parlamentoların Toplanma Dönemleri ve Bazı Kavramlar 599
3. Yasama Organının Görüşme ve Oylamalarına İlişkin Temel Kavramlar 599
a. Öncelikle ve İvedilikle Görüşme 599
b. Toplanma ve Karar Yeter Sayısı 600
c. Oylama Yöntemleri 602
C. Yasama İşlevi ve Nitelikleri 603
1. Yasama İşlevi Olarak Kanun 603
2. Yasama İşlevinin Ayırt Edici Özellikleri 605
a. Genellik İlkesi 606
b. Asli Düzenleme Yetkisi Oluşu 608
3. Devredilemezlik İlkesi 609
D. Yasama Üyeliğinin Niteliği 611
1. Temsili Vekâlet (mandat représentatif) İlkesi ve Sonuçları 611
a. Azil Yasağı 612
b. Milli Temsil İlkesi 612
2. Emredici/Azledici Vekâlet (mandat impératif) ve Sonuçları 615
E. Parlamenter Bağışıklıklar (Les İmmunités Parlementaires) 616
1. Kavram ve İçerik 616
2. Yasama Bağışıklığı Türleri 617
a. Yasama Sorumsuzluğu (l’irresponsabilité parlementaire) 617
aa. Tanım ve Çerçevesi 617
bb. Sonuçları 618
cc. Sorumsuzluk ve parlamento disiplin hukuku 620
b. Yasama Dokunulmazlığı (l’inviolabilité parlementaire) 621
aa. Tanım ve Çerçevesi 621
bb. Özellikleri 623
II. YÜRÜTME ORGANI 624
A. Yürütmenin Geleneksel İşlevleri 626
1. Kanunların Uygulanması 626
2. İç ve Dış Güvenliğin Sağlanması 626
3. Yürütmenin Düzenlemelerde Bulunması 627
4. Ülke Genel Siyasetinin Tespiti ve Uygulanması 629
B. Yürütme Organının Görevlerinin Genişlemesi ve Giderek Güçlenmesi 629
1. Yürütme Organının Görev Alanının Genişlemesinin Nedenleri 629
2. Yürütme Organının Ön Plana Çıkmasının Sonuçları 630
a. Yasama İşlevine Yürütmenin Giderek Karışması 630
b. Yürütmeye Yasama Yetkilerinin Devri (délégation) 631
c. Yürütmeye Özerk Düzenleme Yetkisi Tanınması 631
d. Ulusal Siyasetin Direksiyonunun Yürütmeye Geçmesi 632
C. Yürütme Organının Yapısı 632
III. YARGI 633
A. Kavram 633
1. Yargının Maddî Ölçüt Açıından Tanımı ve Çerçevesi 634
2. Yargının Şeklî Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 635
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Yargı Kavramı 635
4. Değerlendirme 637
B. Çoğulcu Demokrasilerde Yargının Yeri ve Temel İlkeler 638
1. Doğal Yargı İlkesi (Doğal Hâkim/Doğal Mahkeme İlkesi) 639
2. Yargı Bağımsızlığı 640
a. Anlamı 640
b. Önemi 642
c. Yargı Bağımsızlığının Ön Şartı Olarak Kurumsal Bağımsızlık 644
aa. Yasama Organına Karşı Kurumsal Bağımsızlık 645
bb. Basına Karşı Bağımsızlık (Dördüncü Güce Karşı) 646
cc. Taraflara Karşı Bağımsızlık 646
dd. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık 646
ee. Yargının Bizatihi Kendisine Karşı Bağımsızlık 647
d. Yargı Bağımsızlığının Kurucu Unsurları 648
aa. Hâkimlik Güvencesi 648
aaa. Görevinden Alınamama (Azil Yasağı) 649
bbb. Re’sen Emekli Edilememe 650
ccc. Maaş ve Ödeneklerden Yoksun Bırakılamama 650
ddd. Rızası Dışında Başka Bir Yargısal ya da İdari Göreve Getirilememesi 650
eee. Görev Yeri Değişikliği (Coğrafi Güvence) 650
bb. Yargıya Müdahale Suçu 651
cc. Atama ve Özlük İşlemlerinin Bağımsız Kurullara Bırakılması 651
3. Yargının Tarafsızlığı ve Bağımsızlıkla İlişkisi 652
4. AİHM İçtihatları Işığında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 655
a. Yargı Yerinin ve Yargı Görevini Yerine Getiren Kişilerin Niteliği 655
b. Hâkimlerin Göreve Gelmeleri ve Bağımsızlıkları Üzerinde Etkisi 655
c. Dış Baskılara Karşı Korunması ve Güvencesi 656
C. Yargısal Kurullar 657
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı İçin Yargısal Kurullar Oluşturma Gereği 657
2. Yargısal Kurulların Oluşumu 658
D. Yargının Denetimi ve Sorumluluğu 661
1. Cezai Sorumluluk 663
2. Medeni Sorumluluk 664
3. Disipliner Sorumluluk 664
Sekizinci Bölüm
SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANMASI ARACI OLARAK
ANAYASALLIK DENETİMİ
I. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ KAVRAMI 667
A. Anayasal Üstünlüğün Gerekçeleri ve Temelleri 668
1. Maddi Temeli: Devletin Kurucu İşlemi Olma 668
2. Organik Temel: Kurucu İradenin Eseri Olma 669
3. Demokratik Temeli: Anayasanın Sosyal Sözleşme Niteliği Taşıması 669
4. Biçimsel Temel: Yapılış ve Değiştirilişinin Diğer Kurallardan Farklı Esaslara Bağlanması 670
B. Anayasanın Üstünlüğünün İki Anlamı 670
1. Esasa İlişkin Üstünlük/Maddi Üstünlük (suprématie matérielle) 670
2. Şekle İlişkin Üstünlük (suprématie formelle) 671
II. ANAYASAL ÜSTÜNLÜĞÜN KURUMSAL GÜVENCESİ OLARAK ANAYASALLIK DENETİMİ 672
A. Genel Olarak 672
B. Parlamentonun Üstünlüğünden Anayasanın Üstünlüğüne 673
1. Parlamentonun Üstünlüğü: Genel İrade Efsanesi 673
2. Genel İradenin Sarsılması: Anayasanın Üstünlüğü 674
C. Yapan Organa Göre Anayasallık Denetimi Türleri 676
1. Siyasal Organlar Eliyle Anayasallık Denetimi 676
a. Tanım 676
b. Siyasal Denetim Yoluna Yöneltilen Eleştiriler 678
2. Yargısal Denetim (Anayasa Yargısı/Anayasal Yargı) 679
III. ANAYASAYA UYGUNLUĞUN YARGISAL DENETİMİ (ANAYASA YARGISI) 682
A. Anayasa Yargısının Meşruiyeti Sorunsalı 682
B. Anayasa Yargısına Yöneltilen Eleştiriler ve Meşruiyet İnşası Arayışları 684
1. Halk İradesinin Yasama İradesiyle Özdeşleştirilemeyeceği 685
2. Seçilmiş Olmanın Tek Başına Demokrasinin Meşruiyet Ölçüsü Olmayışı 686
3. Son Sözün Yine Seçilmişlere Ait Olduğu 687
4. Kararlarının Yasama Yetkisinin Kullanımı Olmadığı 688
5. Anayasa Yargısının da Bir Yargı Yeri Olduğu 689
C. Anayasa Yargısının Yükselişi 690
IV. ANAYASA YARGISINDA DENETİM MODELLERİ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 692
A. Denetim Modeline Göre Anayasa Yargısı 692
1. Amerikan Modeli (Decentralized Judicial Review) 693
a. Ortaya Çıkışı 693
b. Marbury/Madison Davası ve (Amerikan) Anayasa Yargısı Bakımından Önemi 695
c. Sistemin (Modelin) Belirgin Özellikleri 696
aa. Yaygınlaştırılmış Anayasa Yargısı Modelidir (un contrôle décentralisé) 697
bb. Somut Olay Denetimine Dayanır (voi d’exception/contrôle concret) 697
cc. Denetim Ancak Düzeltici/Bastırıcı (contrôle à posteriori) Olabilir 698
dd. Verilen Kararlar Somut Olay ve Taraflarıyla Sınırlıdır (un contrôle aux effets relatifs) 698
ee. Denetimin Kapsamı ve Kararların Yerine Getirilmesi 699
d. Modelin Uygulama Çevresi 701
2. Avrupa Modeli (centralized judicial review) 702
a. Modelin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 702
b. Modelin Temel Özellikleri 704
aa. Merkezileşmiş, “Özel Yetkili Anayasa Yargısı” Esasına Dayanır 704
bb. Hem Soyut Hem Somut Denetime Elverişlidir 705
cc. Hem Önleyici Hem Düzeltici Sisteme Uygun Modeldir 706
dd. Mahkeme Kararları Mutlak Otoriteye Sahiptir 706
3. Her İki Modelin Tablo Eşliğinde Karşılaştırılması 706
4. Anayasallık Denetimi Modellerinin Dünya Genelinde Dağılımı 707
B. Zaman Bakımından Anayasa Yargısı (le moment du contrôle) 707
1. Önleyici denetim (côntrole préventif, controle préalable, ex ante, a priori) 707
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 707
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 709
2. Düzeltici (Bastırıcı) Denetim (contrôle répressif, ex post, a posteriori denetim) 710
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 710
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 711
3. Önleyici ve Düzeltici Denetimin Çeşitli Açılardan Karşılaştırılması 713
4. Değerlendirme ve Tablo Eşliğinde Uygulama Örnekleri 713
C. Anayasal Dava Türleri (Başvuru Yolları) (le mode de contrôle) 714
1. İptal Yolu (côntrole par voie d’action, soyut norm denetimi, dava yolu) 715
2. Somut Norm Denetimi (côntrole par voie d’exception, def’i yoluyla denetim, itiraz yolu) 716
3. Kişisel (Bireysel) Başvuru Yolu (“recours individuel”, "requête individuelle”) 718
V. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ALANI 720
A. Denetim Kapsamı 720
B. Denetim Alanı (Denetime Tabi İşlemler) 721
1. Kanunlar (Her ülkede) 721
2. Yasama İçtüzükleri ve Diğer Düzenleyici İşlemler 723
3. Uluslararası Sözleşmeler 723
4. Referandumlar 723
5. Anayasa Değişiklikleri 723
a. Denetimin Kapsamı 723
b. Anayasa Değişikliklerinin İçerikleri (Esas) Yönünden Denetimi 724
c. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 726
VI. MAHKEMELERİN KOMPOZİSYONU (OLUŞUMU) ÜZERİNE 729
A. Mahkeme Üyelerinin Belirlenmesi Yöntemi 729
B. Üyelerin Göreve Getirilişi, Bağımsızlık ve Tarafsızlıkları 730
C. Üyelik Şartları ve Görev Süresi 732
D. AB Ülkelerinde Mahkemenin Oluşumu, Üye Sayısı ve Görev Süreleri 732
VII. MAHKEMELERİN GÖREV ALANLARI: BELLİ BAŞLI İŞLEVLERİ ÜZERİNE 734
A. Hak ve Özgürlükleri Koruma, Hukuk Devletini Güçlendirme İşlevi 734
B. Yetki Dağılımından Doğan Uyuşmazlıkları Çözme 736
1. Devlet Bileşenleri Arasında Yetki Dağılımından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 736
2. Devlet Organları Arasında Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları 736
C. Ulusal Düzeyde Seçim ve Referanduma İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü 737
D. Siyasal Partilerin Kapatılmaları ve Mali Denetimleri 737
VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNDE ÖLÇÜ (REFERANS) NORMLAR 738
IX. MAHKEME KARARLARININ ETKİSİ VE SONUÇLARI 740
A. Genel Olarak Yargısal Karar Alma Modelleri ve Mahkemenin Karar Türleri 740
1. Yargısal Karar Alma Modelleri 740
a. Klasik Yaklaşım 741
b. Şekilci Yaklaşım (Formalist yaklaşım) 741
c. Davranışçı Yaklaşım 741
d. Yeni Kurumsalcı Yaklaşım 741
2. Mahkemelerin Karar Türleri 742
a. Yokluk Kararları (inexistence) 742
b. İptal Kararları (Nullite) 744
c. Ret Kararları (Anayasaya uygunluk kararları) 744
d. “Şartlı (Rezervli) Ret”: Ret–İptal Arası Kararlar (les décisions intermédiaires) 745
aa. Kavramın Anlamı 745
bb. Şartlı Ret Kararlarına Başvuru Nedeni 746
cc. Uygulamada Durum 747
B. Kararların Etkisi 748
1. Kararların Bağlayıcılığı 748
2. Kararların Yürürlüğe Girmesini Erteleme 750
3. Kararların Kişiler Bakımından Etkisi 751
4. Kararların Zaman Bakımından Etkisi 751
X. ANAYASA YARGISINDA GEÇİCİ ÖNLEMLER (YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI) 752
A. Geçici Önlemler Kurumuna Gereksinim ve Kurumun Amacı 752
B. Bazı Ülkelerde Uygulama Örnekleri 754
1. ABD Uygulaması 754
2. Belçika Uygulaması 756
3. Almanya Uygulaması 756
4. Türkiye Uygulaması 757
Seçilmiş Kaynakça 759
Kavram Dizini 779