İnsan Hakları Hukuku Ders Kitabı
Prof. Dr. İlhami SÖYLER
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ5
İÇİNDEKİLER.7
BİRİNCİ BÖLÜM
İNSAN HAKLARININ KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ
GENEL AÇIKLAMA 21
İNSAN (KİŞİ) VE HAK KAVRAMLARI21
İNSAN (KİŞİ) KAVRAMI21
Gerçek Kişiler.21
Kişinin Ehliyetleri .22
Hak Ehliyeti .22
Fiil Ehliyeti 22
aba. Fiil Ehliyetinin Şartları.23
abb. Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişiler .23
Tüzel Kişiler25
Kamu Tüzel Kişileri 25
Özel Hukuk Tüzel Kişileri 25
HAK KAVRAMI VE UNSURLARI.26
Hak Kavramı.26
Unsurları .26
HAK TEORİLERİ .27
İrade Teorisi27
Menfaat Teorisi.27
Karma Teori28
Hukuki İlişki Teorisi.28
HAKLARIN SINIFLANDIRILMASI.28
Kamu Hakları28
İçindekiler
8
Kamu Haklarının Özellikleri.29
Kamu Haklarının Türleri.29
Kişi Hakları30
Sosyal ve Ekonomik Haklar30
Siyasi Haklar30
Özel Haklar.30
Özel Hakların Özellikleri 31
Özel Hakların Türleri31
Konusuna Göre Özel Haklar31
baa. Şahıs Varlığı Hakları31
bab. Malvarlığı Hakları32
Niteliğine Göre Özel Haklar32
bba. Mutlak Haklar32
bbb. Nispi Haklar.34
Dayanağına Göre Özel Haklar.34
bca. Bağımsız Haklar.34
bcb. Bağımlı Haklar.35
Etki ve Sonuçlarına Göre Özel Haklar35
bda. Yenilik Doğuran Haklar.35
bdb. Yenilik Doğurmayan Haklar36
Devir Kabiliyetine Göre Özel Haklar36
bea. Devredilebilen Haklar36
beb. Devredilemeyen Haklar .37
İNSAN HAKLARI KAVRAMI, UNSURLARI,
NİTELİKLERİ VE TÜRLERİ37
İNSAN HAKLARI KAVRAMI37
İNSAN HAKLARI KAVRAMININ UNSURLARI.38
İçindekiler
9
İNSAN HAKLARI KAVRAMININ NİTELİKLERİ .38
İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ.39
Bireysel–Kollektif Hak ve Özgürlükler39
Temel–Tali Hak ve Özgürlükler.39
Negatif–Pozitif Hak ve Özgürlükler.39
Moral–Yasal Hak ve Özgürlükler.40
İnsan Hakları-Kamu Özgürlükleri 40
Şahsi, İktisadi, Siyasi Hak ve Özgürlükler .40
Koruyucu–Talep-Katılma Hak ve Özgürlükleri .41
Klasik-Sosyal Hak ve Özgürlükler .41
III. İNSAN HAKLARININ TARİHİ GELİŞİMİ41
İLK ÇAĞ (M.Ö: 3500 – M.S: 375).41
ORTA ÇAĞ (M.S: 375–1453).43
YENİ ÇAĞ (M.S: 1453–1789)44
YAKIN ÇAĞ (M.S: 1789 – ?).46
BAŞLICA İNSAN HAKLARI BELGELERİ VE
BİLDİRİLERİ.52
KİROS SİLİNDİRİ.53
HILF’UL FUDUL.53
KUR’AN-I KERİM 54
MEDİNE VESİKASI55
VEDA HUTBESİ .55
MAGNA CARTA.55
VİRGİNİA HAKLAR BİLDİRGESİ .56
FRANSIZ YURTTAŞ VE İNSAN HAKLARI
BİLDİRGESİ 56
BM. İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ 56
İSLAM İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ.57
İçindekiler
10
BİRİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI.58
BİRİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI CEVAP
ANAHTARI67
İKİNCİ BÖLÜM
İNSAN HAKLARININ UYGULANMASI
GENEL AÇIKLAMA69
İNSAN HAKLARININ KAYNAKLARI .69
ULUSAL KAYNAKLAR.69
Anayasa.69
Kişi Hak ve Özgürlükleri 70
Kişi Dokunulmazlığı70
Zorla Çalıştırılma Yasağı.72
Kişi Hürriyeti ve Güvenliği .72
Özel Hayatın Gizliliği73
Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü74
Din ve Vicdan Özgürlüğü 74
Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü 74
Bilim ve Sanat Özgürlüğü .75
aı. Basın Özgürlüğü.75
Toplantı Hakları ve Özgürlükleri .76
Sosyal ve Ekonomik Hak ve Özgürlükler.77
Olumlu Edim Gerektiren Haklar .77
baa. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakkı77
bab. Eğitim ve Öğretim Hakkı.77
bac. Kıyılardan Yararlanma, Toprak Mülkiyeti ile
Tarım ve Hayvancılığa İlişkin Haklar77
bad. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Hakkı .78
bae. Sağlık, Çevre, Konut ve Sporla İlgili Haklar.78
İçindekiler
11
Olumsuz Edim Gerektiren Haklar.79
bba. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü79
bbb. Sendika, Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt
Hakları79
Siyasi Hak ve Ödevler.80
Siyasi Haklar80
caa. Türk Vatandaşlığı Hakkı 80
cab. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma
Hakları80
cac. Parti Kurma, Partiye Girme ve Çıkma Hakkı 80
cad. Kamu Hizmetine Girme Hakkı 81
cae. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine
Başvurma Hakları.81
Siyasi Ödevler82
cba. Seçme Ödevi.82
cbb. Mal Bildirimi Ödevi.82
cbc. Vatan Hizmeti Ödevi82
cbd. Vergi Ödevi82
Kanunlar82
İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu83
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu83
Kişisel Verilerin Korunması Kanunu 84
Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun86
Bilgi Edinme Hakkı Kanunu .86
Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin
Önlenmesine Dair Kanun 87
Çocuk Koruma Kanunu .87
İçindekiler
12
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı
Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle
Çözümüne Dair Kanun88
ı. Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu.88
Sosyal Hizmetler Kanunu89
Engelliler Hakkında Kanun .89
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu.90
Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Kanunu 90
İl İdaresi Kanunu .90
Türk Ceza Kanunu.91
Ceza Muhakemesi Kanunu91
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında
Kanun 91
Terörle Mücadele Kanunu.92
Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu .92
Olağanüstü Hal Kanunu 92
Vergi Usul Kanunu93
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun93
Türk Ticaret Kanunu .93
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.94
Olağan Hal Kararnameleri 94
Olağanüstü Hal Kararnameleri95
Cumhurbaşkanlığı Kararları .95
Yönetmelikler .95
Tebliğler ve Diğer Düzenleyici Metinler96
Yargı Kararları96
Herkesi Bağlayan Yargı Kararları.96
Anayasa Mahkemesi Kararları .97
İçindekiler
13
Yüksek Mahkemelerin İçtihadı Birleştirme
Kararları 97
Herkesi Bağlamayan Yargı Kararları97
Örf ve Adet .98
Örf ve Adetin Unsurları.98
Örf ve Adetin İşlevleri.98
Öğreti (Doktrin) 99
ULUSLARARASI KAYNAKLAR.99
Uluslararası Sözleşmeler (Antlaşmalar) .100
Temel Haklarla İlgili Uluslararası Sözleşmeler 101
Diğer Uluslararası Sözleşmeler.101
Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü102
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) İçtüzüğü.103
Hukukun Genel (Evrensel) İlkeleri.104
İNSAN HAKLARININ DÜZENLENMESİ VE
SINIRLANMASI.105
İNSAN HAKLARINI DÜZENLENMESİ105
Önleyici Rejimler105
Yasaklayıcı Önleme.105
Düzeltici Önleme.105
Basit Önleme .106
Düzeltici Rejim .106
İNSAN HAKLARININ SINIRLANMASI106
Olağan Hallerde Sınırlanması.107
Sınırlamanın Koşulları.107
Sınırlamanın Sebepleri 108
Olağanüstü Hallerde Sınırlanması (Durdurma) 109
Yabancılar İçin Sınırlanması.109
İçindekiler
14
III. İNSAN HAKLARININ KURUMSAL YAPISI110
ULUSAL BİRİMLER .110
Yasama Birimleri110
TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu110
TBMM Dilekçe Komisyonu .110
TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu.111
TBMM Geçici Araştırma Komisyonları.111
Yürütme (İdare) Birimleri.111
Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu 112
Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu.112
Kamu Denetçiliği Kurumu113
Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Daire Başkanlığı.113
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu .114
Kişisel Verileri Koruma Kurulu 114
Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu114
Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu115
ı. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.115
İçişleri Bakanlığı115
Göç İdaresi Başkanlığı115
Yargı Birimleri116
Genel Yargı Mercileri .116
Adli Yargı Mercileri 116
aaa. Hukuk ve Ceza Mahkemeleri.116
aab. Bölge Adliye Mahkemeleri117
aac. Yargıtay 117
İdari Yargı Mercileri118
aba. İdare ve Vergi Mahkemeleri 118
İçindekiler
15
abb. Bölge İdare Mahkemeleri.118
abc. Danıştay118
Özel Yargı Mercileri .119
Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi119
Uyuşmazlık Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi 119
Hesap Yargısı ve Sayıştay .120
Seçim Yargısı ve Yüksek Seçim Kurulu .120
Gönüllü Teşekküller120
ULUSLARARASI BİRİMLER.121
Uluslararası Resmi Kuruluşlar121
Uluslararası Ceza Mahkemesi .121
Uluslararası Adalet Divanı 122
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi 122
İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Daimi İnsan Hakları
Komisyonu.122
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM).123
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) 123
Uluslararası Gönüllü Teşekküller .123
Uluslararası Af Örgütü (Amnesty National)123
İnsan Hakları Eylem Merkezi (Human Rights
Action Center) .124
İnsan Haklarını İzleme Örgütü (Human Rights
Watch)124
Sınırları Olmayan İnsan Hakları Örgütü (Human
Rights Without Frontiers)124
Dünya Müslüman Gençlik Teşkilatı (World
Assembly Of Muslim Youth) 124
İçindekiler
16
İKİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI .125
İKİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI CEVAP
ANAHTARI135
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İNSAN HAKLARININ KORUNMASI
GENEL AÇIKLAMA137
İSLAM HUKUKUNDA KORUNMASI.137
İSLAM HUKUKUNUN KAYNAKLARI137
İslam Hukukunun Asli Kaynakları .137
İslam Hukukunun Yardımcı Kaynakları.139
İstıslah .139
Dinin Uyun Gördüğü Maslahatlar .140
aaa. Zaruriyyat .140
aab. Haciyyat .141
aac. Tahsiniyyat .141
Dinin Reddettiği Maslahatlar.142
Dinin Serbest Bıraktığı Maslahatlar 142
İstihsan 142
İstishab 142
Örf ve Adet142
Zerayi 143
İNSAN HAKLARINA YÖNELİK DÜZENLEMELER 143
İslam İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi.143
İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Şartı .144
OSMANLI HUKUKUNDA KORUNMASI .145
İNSAN HAKLARINI KORUMA ADIMLARI145
Sened-i İttifak .146
İçindekiler
17
Tanzimat Fermanı .147
Islahat Fermanı148
Meşrutiyet İlanı.149
OSMANLI HUKUKUNUN KAYNAKLARI.150
Osmanlı Hukukunun Asli Kaynakları.151
Osmanlı Hukukunun Yardımcı Kaynakları 151
Meşrutiyetten Önceki Kaynaklar.151
Osmanlı Kanunnameleri 151
Padişah Fermanları 152
Nizamnameler153
Fetvalar (Yargısal İçtihatlar)153
Meşrutiyetten Sonraki Kaynaklar154
Kanun-i Esasi (Anayasa) .154
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (Anayasa)154
Kanunlar.155
III. ULUSLARARASI HUKUKTA KORUNMASI .155
EVRENSEL DÜZEYDEKİ DÜZENLEMELER156
Ayrımcılığı Yasaklayıcı Sözleşmeler .156
1951 Tarihli ve 100 sayılı Eşit Ücret Sözleşmesi156
1958 Tarihli ve 111 sayılı İş ve Meslek Sözleşmesi156
1965 Tarihli ve 2106 (XX) sayılı Irk Ayrımcılığının
Kaldırılması Sözleşmesi 156
1979 Tarihli ve 34/180 sayılı Kadınlara Karşı
Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi.157
1989 Tarihli ve 44/25 sayılı Çocuk Hakları
Sözleşmesi .157
İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı Aşağılayıcı
Muamele ve Cezalara Karşı Sözleşme .158
İçindekiler
18
BÖLGESEL DÜZEYDEKİ DÜZENLEMELER159
Avrupa Kıtasında Korunmasına Yönelik Düzenlemeler159
Avrupa Konseyi Statüsü159
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Ek
Protokolleri160
Avrupa Birliği (AB) Sosyal Şartı 162
Amerika Kıtasında Korunmasına Yönelik
Düzenlemeler .163
Amerika Devletler Örgütü Kurucu Sözleşmesi.163
Amerika Devletleri İnsan Hakları Sözleşmesi163
Afrika Kıtasında Korunmasına Yönelik Düzenlemeler165
Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu .165
Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi.165
Asya Kıtasında Korunmasına Yönelik Düzenlemeler166
Asya İnsan Hakları Şartı .166
ASEAN İnsan Hakları Sözleşmeleri.166
Arap İnsan Hakları Şartı .167
TÜRK HUKUKUNDA KORUNMASI167
YASAMA ORGANI NEZDİNDE KORUNMA
YOLLARI.168
TBMM Dilekçe Komisyonuna Başvuru 168
TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonuna
Başvuru.169
İDARİ BİRİMLER NEZDİNDE KORUNMA YOLLARI.170
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuru.170
Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvuru.171
Kişisel Verilerin Korunması Kurulu’na Başvuru.173
İçindekiler
19
Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu’na
Başvuru.174
Dilekçe Hakkına Yönelik Başvuru.175
Bilgi Edinme Hakkına Yönelik Başvuru175
Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin
Önlenmesine Yönelik Başvuru.176
Adalet Bakanlığı, AİHM Tazminat Komisyonuna
Başvuru.176
YARGI ORGANLARI NEZDİNDE KORUNMA
YOLLARI.177
Genel Yargı Mercilerinde Korunma Yolları.177
Adli Yargıda Dava Yolları 177
Aile Mahkemelerinde Dava Açma.178
Çocuk Mahkemelerinde Dava Açma.179
İdari Yargıda Dava Yolları180
Özel Yargı Mercilerinde Korunma Yolları.180
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru .180
Uyuşmazlık Mahkemesine Görev/Hüküm
Uyuşmazlığı Başvurusu .181
Sayıştay’a Temyiz, Karar Düzeltilmesi veya
Yargılamanın İadesi Başvuruları .182
Seçim Kurulları ile Yüksek Seçim Kuruluna
Yapılan İtirazlar.182
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılan
Başvuru183
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENEME SINAVI SORULARI.184
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENEME SORULARI CEVAP
ANAHTARI189
İçindekiler
20
EKLER191
EK:1- BM İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ.191
EK:2- İSLAM İNSAN HAKLARI EVRENSEL
BİLDİRGESİ197
KAYNAKÇA 217
