İş Sağlığı ve Güvenliği Ders Kitabı

Prof. Dr. İlhami SÖYLER

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ3

İÇİNDEKİLER.5

BİRİNCİ BÖLÜM

GENEL KONULAR

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN MAHİYETİ 19

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TANIMI19

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMAÇLARI.19

Meslek Hastalıklarını Önlemek20

İş Kazalarını Önlemek20

İşyeri Güvenliğini Sağlamak 20

Üretim Güvenliğini Sağlamak20

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN İLKELERİ 20

Kamu Yararına Hizmet İlkesi.21

Çalışanın Korunması İlkesi 21

İşin Sürdürülmesi İlkesi21

İşçi Yararına Yorum İlkesi .22

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ .22

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TARİHİ

GELİŞİMİ24

ESKİ ÇAĞLARDA GELİŞİMİ24

SANAYİ DEVRİMİ SONRASI BATIDAKİ GELİŞİMİ 25

ARAP-İSLAM-OSMANLI UYGARLIĞINDA

GELİŞİMİ.26

TÜRKİYE CUMHURİYETİNDE GELİŞİMİ.28

III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN KAPSAMI.29

İçindekiler

6

KİŞİLER BAKIMINDAN KAPSAMI.29

İşveren 30

İşveren Vekili .31

İşveren Adına Hareket Etmesi.32

İş, İşyeri veya İşletme Yönetiminde Görev Alması 32

Cezaen Sorumlu Olması32

Aynı Zamanda Çalışan Olması33

Alt İşveren (Taşeron) .33

Tanımı33

Koşulları 34

Sınırlamalar ve Muvazaa.35

Yükümlülükler.36

Sorumluluklar38

Çalışanlar38

İş Sözleşmesi ile İşgörenler.39

İş Kanuna Tabi İşçiler.39

Basın İş Kanununa Tabi Basın Emekçileri.39

Deniz İş Kanununa Tabi Gemi Adamları .39

Türk Borçlar Kanuna Tabi Olanlar.39

Kamu Görevlileri.40

657 sayılı Kanunda Sayılanlar40

Diğer Kamu Görevlileri40

Ödünç İşçiler 41

Ödünç İş İlişkileri41

Aynı Holding veya Şirketler Topluluğunda .42

Özel İstihdam Bürolarında42

Ödünç İş İlişkisinde Yükümlülükler .42

İçindekiler

7

Tarafsızlık .42

Bilgilendirme 43

Eğitim43

Sağlık Gözetimi 43

Çıraklar ve Stajyerler44

Çıraklar 44

Stajyerler45

İŞ TÜRÜ BAKIMINDAN KAPSAMI.45

SEKTÖREL BAKIMDAN KAPSAMI47

İŞYERİNİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN KAPSAMI47

İşyeri Kavramı ve Unsurları .47

Asıl İşyerleri 48

Bağlı Yerler .48

Eklentiler49

Araçlar .49

Tehlike Sınıfı50

ZAMAN BAKIMINDAN KAPSAMI51

İKİNCİ BÖLÜM

DEVLETİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

GENEL OLARAK .53

MEVZUAT HAZIRLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 53

ULUSAL KAYNAKLAR 53

Anayasa 53

Kanunlar .54

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu.54

İş Kanunu.55

İçindekiler

8

Türk Borçlar Kanunu.55

Umumi Hıfzıssıhha Kanunu56

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 56

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 56

Cumhurbaşkanlığı Kararları.57

Yönetmelikler.57

Tebliğler.59

Yargı Kararları .60

Herkesi Bağlayan Kararlar 60

Tarafları Bağlayan Kararlar.60

Diğer Kaynaklar.61

Örf ve Adet61

Doktrin (Öğreti).61

Özel Kaynaklar61

ULUSLARARASI KAYNAKLAR .62

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri 62

BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi .63

BM, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi 63

Avrupa Birliği (AB) Düzenlemeleri.63

AB Konseyi Yönergesi63

Avrupa Sosyal Şartı (Yükümlülüğü).64

AB Temel Haklar Bildirgesi64

TEŞKİLAT OLUŞTURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ .64

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İCRA ORGANLARI .64

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı65

İş Sağlığı ve Güvenlik Genel Müdürlüğü 65

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı.66

İçindekiler

9

Diğer İcra Organları .66

Sağlık Bakanlığı.66

Milli Savunma Bakanlığı.67

Belediyeler.67

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN DENETİM

ORGANLARI.67

Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu 68

ÇSGB Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı68

SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı 69

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DANIŞMA

ORGANLARI.70

Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi .70

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma

Merkezi (ÇASGEM) 72

İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme

Enstitüsü (İSGÜM).72

III. DENETİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ72

DENETİM KAVRAMI VE FONKSİYONLARI.73

Denetim Kavramı .73

Fonksiyonları73

Caydırıcı Fonksiyonu.73

Düzeltici Fonksiyonu.73

Cezalandırıcı Fonksiyonu 74

Rehberlik Fonksiyonu74

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DENETİMİ 74

Denetimin Hukuki Dayanakları74

İş Kanunu Kapsamındaki Yerlerin Denetimi .75

Programlı Denetim (Teftiş)75

İçindekiler

10

Programlı İşyeri (Özel) Denetimi .76

Programlı İdari (Resmi) Denetim .76

Program Dışı (İdari İnceleme) Denetim76

Ön İnceleme76

Soruşturma77

İdari Tedbir Denetimi77

İş Kanunu Kapsamında Olmayan Yerlerin Denetimi 77

Askeri İşyerlerinin Denetimi .77

Küçük İşyerlerinin Denetimi .78

YARGILAMA YAPMA VE İNFAZ

YÜKÜMLÜLÜĞÜ78

YAPTIRIMLARI UYGULAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ .80

YAYIN YAPMA VE DOKÜMANTASYON

YÜKÜMLÜLÜĞÜ80

VII.MALİ DESTEK SAĞLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ .81

İŞVERENLERE YÖNELİK PARASAL DESTEK.81

İŞVERENLERE YÖNELİK DÜŞÜK PRİM TEŞVİKİ 82

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

GENEL OLARAK.83

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMA VE

SUNMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 83

İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ

KURULMASI 84

HİZMETLERİN SUNULMASI.85

Hizmet Sunum İlkeleri .85

Hizmet Sunum Yöntemleri.86

İçindekiler

11

İş Sağlığı ve Güvenliği Profesyonellerince Hizmet

Sunumu87

İş Güvenliği Uzmanı .87

aaa. Görevlendirilmesi ve Çalışma Süresi.88

aab. Görev, Yetki ve Yükümlülükler.89

İşyeri Hekimi 90

aba. Görevlendirilmesi ve Çalışma Süresi.90

abb. Görev, Yetki ve Yükümlülükleri91

Diğer Sağlık Personeli 93

aca. Görevlendirilmesi ve Çalışma Süresi.94

acb. Görev, Yetki ve Yükümlülükleri94

İş Sağlığı ve Güvenliği Profesyonellerinin

Hukuki Statüleri ve Sorumlulukları96

Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimince Sunumu.97

OSGB’nin Kuruluşu98

OSGB’nin Görev, Yetki ve Sorumlulukları99

Bizzat İşveren veya İşveren Vekilince Sunumu 100

Gerekli Belgeye Sahip Olması Halinde 100

Gerekli Belgeye Sahip Olmaması Halinde .100

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULU (İSGK)

OLUŞTURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ .101

KURULUN OLUŞUMU VE EĞİTİMİ .102

KURULUN GÖREV, YETKİ VE

YÜKÜMLÜLÜKLERİ.103

Kurulun Görev ve Yetkileri103

Kurulun Yükümlülükleri 104

KURULUN ÇALIŞMA DÜZENİ104

ALT İŞVERENİN BULUNDUĞU YERDE İSGK105

İçindekiler

12

III. İZLEME VE GÖZLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ.105

EĞİTİM VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ106

EĞİTİMİN MAHİYETİ .106

EĞİTİMİN ESASLARI107

EĞİTİMİN ZAMANI VE SÜRELERİ.107

EĞİTİME YETKİLİ OLANLAR.108

EĞİTİM KONULARI 108

BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ .109

BİLGİLENDİRMENİN EĞİTİMDEN FARKI109

BİLGİLENDİRME SÜREÇLERİ110

Çalışanlara Yönelik Bilgilendirme.110

OSGB’ye Yönelik Bilgilendirme .111

RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA

YÜKÜMLÜLÜĞÜ111

TANIMI VE ESASLARI .111

RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ.112

RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI VE

SÜRESİ 113

İŞVERENİN VE İŞYERİNİN BİRDEN FAZLA

OLMASI DURUMU 114

VII.SAĞLIK GÖZETİMİ YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ .114

TANIMI VE AMACI.114

ZAMANI VE SÜRESİ.116

VIII. ACİL DURUMLARA İLİŞKİN

YÜKÜMLÜLÜKLERİ.116

ACİL DURUM, ACİL DURUM PLANI VE

TOPLANMA YERİ KAVRAMLARI117

İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ.117

İçindekiler

13

ACİL DURUM ESASLARI, YENİLENMESİ VE

TAHLİYE .118

İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞINI

BİLDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ 119

İŞ KAZASI VE BİLDİRİMİ 119

İş Kazasının Tanımı ve Koşulları.119

Tanımı119

Koşulları 120

Sigortalı Olmak.120

Kazaya Uğramak.120

Bedensel veya Ruhsal Zarara Uğramak 121

Kaza ile Zarar Arasında İlliyet Bağı Bulunmak122

İş Kazası Bildirimi122

6331 sayılı Kanuna Göre Bildirimi122

5510 sayılı Kanuna Göre Bildirimi122

MESLEK HASTALIĞI VE BİLDİRİMİ .122

Meslek Hastalığının Tanımı ve Koşulları.122

Tanımı122

Koşulları 123

Sigortalı Olmak.123

Bir Hastalığa Yakalanmak 123

Bedensel veya Ruhsal Zarara Uğramak 124

Meslek Hastalığı ile Zarar Arasında İlliyet Bağı

Bulunmak124

Meslek Hastalığının Bildirimi 124

6331 sayılı Kanuna Göre Bildirimi124

5510 sayılı Kanuna Göre Bildirimi125

İçindekiler

14

ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI VE

KATILIMLARININ SAĞLANMASI

YÜKÜMLÜLÜĞÜ125

GÖRÜŞ ALMA VE YÖNETİME KATILMA

ELEMANLARI 125

İşyeri Sendika Temsilcisi .125

Çalışan Temsilcisi 126

Destek Elemanı 127

GÖRÜŞ ALMA VE KATILIM SÜREÇLERİ.128

GÜVENLİK RAPORU HAZIRLAMA

YÜKÜMLÜLÜĞÜ129

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

YÜKÜMLÜLÜKLERE AYKIRILIĞIN İŞVERENE

YÖNELİK YAPTIRIMLARI

GENEL OLARAK.131

KAMU HUKUKU YAPTIRIMLARI.131

İDARİ YAPTIRIMLAR.131

İşin Durdurulması.131

İşin Durdurulmasını Gerektiren Haller132

İşin Durdurulması Kararı Alınması ve Uygulanması133

Acil Hallerde İşin Durdurulması Kararı Alınması ve

Uygulanması133

İşin Durdurulması Kararına İtiraz .134

Mühürlerin Geçici Olarak Sökülmesi134

İşin Durdurulması Kararının Kaldırılması.134

İşin Durdurulmasının Neticeleri135

Kamu İhalelerinden Yasaklama .135

Çalışanların İşten Alıkonulması.136

İçindekiler

15

İdari Para Cezaları 136

CEZAİ YAPTIRIMLAR 138

Türk Ceza Kanunundaki Yaptırımlar.138

Taksirle Yaralama Suçu ve Cezası 139

Taksirle Öldürme Suçu ve Cezası139

Ceza Sorumluluğu ve Diğer Hususlar .140

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunundaki Yaptırım .141

ÖZEL HUKUK YAPTIRIMLARI141

ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI .141

Kurula/ İşverene Başvurarak İşten Kaçınma141

Kurula/İşverene Başvurmadan İşten Kaçınma .142

Çalışmaktan Kaçınma Hakkının Sonuçları 142

İŞ SÖZLEŞMESİNİ FESHETME HAKKI143

ÇALIŞANIN/YAKININ TAZMİNAT İSTEME HAKKI .143

İşverenin Hukuki Sorumluluğunun Koşulları 144

Kusurlu Sorumluluk Halleri 144

İş Kazası veya Meslek Hastalığının Varlığı144

İş Kazası veya Meslek Hastalığının Bir Zarar

Oluşturması.144

Kaza/ Hastalık ile Zarar Arasında Nedensellik

Bağı Bulunması.145

İşverenin Kusurlu Bulunması .146

Kusursuz Sorumluluğu Halleri 146

Adam Çalıştıranın Sorumluluğu .146

Yardımcıların Sorumluluğu 146

Tehlike Sorumluluğu 147

Bina Malikinin Sorumluluğu 147

Kaçınılmazlık Hali 147

İçindekiler

16

Hukuki Sorumluluğun Yaptırımı: Tazminatlar148

Maddi Tazminat.148

Tanımı.148

Unsurları .148

aba. Tedavi Giderleri .149

abb. Kazanç Kaybı.149

abc. Çalışma Gücünün Kaybı 149

abd. Ekonomik Geleceğin Kaybı.149

Maddi Tazminatın Hesabı.150

aca. Çalışma Gücü Kaybı Oranı150

acb. İş Görebilme Çağı ve Yaşam Süresi 150

acc. Ücret.151

acd. Kusur Oranı151

Destekten Yoksun Kalma Tazminatı.152

Destekten Yoksun Kalma Tazminatının Koşulları .152

baa. Desteğin Bakım Gücünün Olması152

bab. Yakınlarının Bakıma Muhtaç Olması 153

Destekten Yoksun Kalma Tazminatından

Yararlanabilecekler.153

bba. Destekten Yoksun Kalan Eş.153

bbb. Destekten Yoksun Kalan Nikahsız Eş .153

bbc. Destekten Yoksun Kalan Çocuklar154

bbd. Destekten Yoksun Kalan Ana, Baba ve

Kardeşler154

Manevi Tazminat.154

Tanımı ve Unsurları154

Manevi Tazminattan Yararlanabilecekler.155

SGK’nın Rücu Hakkı 156

İçindekiler

17

İşverene Rücu ve Şartları 156

daa. İşverenin Kastı veya Kusurunun Olması156

dab. Bildirgelerin Süresinde Verilmemesi.156

dac. Elverişsiz Kişilerin Çalıştırılması.156

Üçüncü Kişilere Rücu .157

BEŞİNCİ BÖLÜM

ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜĞÜ

GENEL OLARAK .159

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNEMLERİNE

UYMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ.159

İŞVERENE TEHLİKEYİ BİLDİRME

YÜKÜMLÜLÜĞÜ 160

III. İŞBİRLİĞİ YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ .160

BAĞIMLILIK YAPAN MADDE KULLANMAMA

YÜKÜMLÜLÜĞÜ 161

ACİL DURUMLARA İLİŞKİN

YÜKÜMLÜLÜKLERİ.161

ALTINCI BÖLÜM

YÜKÜMLÜLÜKLERE AYKIRILIĞIN ÇALIŞANA

YÖNELİK YAPTIRIMLARI

GENEL OLARAK .163

TAZMİNAT ÖDEMESİ.163

DİSİPLİN CEZASI VERİLMESİ.164

İŞÇİLERE YÖNELİK DİSİPLİN CEZALARI164

MEMURLARA YÖNELİK DİSİPLİN CEZALARI .165

III. İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHEDİLMESİ .166

İçindekiler

18

EKLER

EK-1- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU .171

EK-2- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ

YÖNETMELİĞİ.207

EK-3- İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ GÖREV,

YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ

HAKKINDA YÖNETMELİK .231

EK-4- İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK

PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ,

SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ

HAKKINDA YÖNETMELİK .263

KAYNAKÇA 299