Bütün Konularıyla Anayasa Yargısı

Doç. Dr. Ferhat USLU

İÇİNDEKİLER

ALTINCI BASKIYA ÖNSÖZ . 9

İÇİNDEKİLER . 11

KISALTMALAR . 27

TABLOLAR LİSTESİ . 37

GİRİŞ . 39

BİRİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

DOĞUŞU, GELİŞİMİ VE

ANLAMI

GENEL OLARAK . 53

ANAYASA YARGISININ DOĞUŞU 54

Anayasa Yargısının Doğuşu: Anayasacılık Düşüncesi

ve Sınırlı Devlet İdeali . 55

Düşünsel Arka Plan: Anayasacılık Düşüncesi 56

Anayasacılık Düşüncesinin Araçları . 72

a) Kuvvetler Ayrılığı İlkesi . 73

b) Federal Yapılanma Biçimi 87

c) İnsan Hakları İdeali . 93

d) Anayasanın Üstünlüğü İlkesi 99

e) Hukuk Devleti İlkesi . 112

Anayasacılık Düşüncesi ile Demokrasi Arasındaki

Gerilim ve Uzlaşma  114

İÇİNDEKİLER

12

III. ANAYASA YARGISININ GELİŞİMİ . 121

Genel Olarak 122

Anayasallık Denetiminin Modelleri 124

Yaygın Denetim Modeli ya da Amerikan Modeli

 125

a) Amerika Birleşik Devletleri Federal Yüksek

Mahkemesi (SCOTUS) . 126

b) Yaygın Denetim Modelini Benimseyen Devletler

. 127

Merkezîleşmiş Denetim Modeli, Anayasa Mahkemesi

Modeli ya da Avrupa Modeli  129

a) Merkezîleşmiş Denetim Modelini Benimseyen

Devletler  130

Önleyici Denetim Modeli, Ön Denetim Modeli ya

da Fransız Modeli  131

a) Önleyici Denetim Modelini Benimseyen Devletler

 134

Diğer Denetim Modelleri 135

a) Diğer Denetim Modellerini Benimseyen Devletler

 135

Anayasa Mahkemeleri ya da Anayasa Yargısı Organları

 136

ANAYASA YARGISININ ANLAMI . 143

İKİNCİ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN

YAPISI, GÖREV VE YETKİLERİ VE

NORM DENETİMİ

İÇİNDEKİLER

13

GENEL OLARAK . 153

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN KURULUŞU VE ÜYE

YAPISI  162

6216 Sayılı Kanun Döneminde . 163

Kuruluş ve Üyelerin belirlenmesi . 164

Üyeliğin Sona Ermesi . 168

a) 18/10/2016 Tarihli ve 6749 Sayılı Olağanüstü Hal

Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun

Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul

Edilmesine Dair Kanun’daki Düzenlemeler . 169

b) 6216 Sayılı Kanun’un Kabul Edilişinden

Günümüze Kadar Anayasa Mahkemesi’nin Üye

Yapısıyla İlgili Yapılan Değişiklikler . 175

Mülga 2949 Sayılı Kanun Döneminde . 176

Mülga 44 Sayılı Kanun Döneminde 178

III. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN ÖRGÜTLENMESİ

…………  180

Başkanlık . 181

Genel Sekreterlik . 181

Genel Kurul . 182

Bölümler 182

Komisyonlar 183

Komisyonlar Raportörlüğü . 185

Araştırma ve İçtihat Birimi . 185

Diğer Hizmet Birimleri . 185

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN GÖREV VE YETKİ-

LERİ 186

Genel Olarak . 186

Başkan’ın Görev ve Yetkileri . 187

İÇİNDEKİLER

14

Başkanvekillerinin Görev ve Yetkileri 188

Genel Sekreter’in Görev ve Yetkileri 189

Genel Kurul’un Görev ve Yetkileri 190

Bölümlerin Görev ve Yetkileri 191

Komisyonların Görev ve Yetkileri 192

Komisyonlar Raportörlüğü’nün Görev ve Yetkileri

 192

İ. Araştırma ve İçtihat Birimi’nin Görev ve Yetkileri  193

TÜRK NORMLAR DÜZENİNDEKİ NORMLARIN

“NORMLAR HİYERARŞİSİ”NDEKİ SIRALANIŞI 194

ANAYASALLIK DENETİMİNE TÂBİ NORM VE KARARLAR

 196

VII. ANAYASANIN GEÇİCİ 15. MADDESİNDEKİ ANAYASALLIK

DENETİMİ YASAĞININ İLGASI . 197

VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNE TÂBİ OLMAYAN

NORM VE KARARLAR  199

İnkılâp Kanunları 200

Milletlerarası Antlaşmalar 201

Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararları . 201

Milletvekilliğinin Düşmesine İlişkin Özel Durumlar

. 203

Anayasa Değişikliklerine İlişkin Kanunların Esastan

Denetim Yasağı  207

Olağanüstü Haller ile Savaş ve Sıkıyönetim Hallerinde

Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler  207

Olağanüstü Haller ile Savaş Hallerinde Çıkarılan

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri  207

Cumhurbaşkanının Tek Başına Yaptığı İşlemler 208

ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI 210

İÇİNDEKİLER

15

Şekil Bakımından Denetim . 210

Esas Bakımından Denetim 214

ANAYASALLIK DENETİMİNİN BİÇİMLERİ VE

ÖZELLİKLERİ  218

Soyut Norm Denetimi ya da İptal Davası 218

Somut Norm Denetimi ya da Anayasaya Aykırılık

İtirazı  222

10 yıllık Başvuru Yasağı ve Anayasa Mahkemesi’nin

İçtihat Değişikliği . 230

Soyut ve Somut Norm Denetiminde Ortak Hükümler

. 247

1961 Anayasası’nda “Yaygın Denetim Modeli” mi

Benimsenmişti? . 248

CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİNİN

YARGISAL DENETİMİ  250

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NE

BİREYSEL BAŞVURU

GENEL OLARAK . 263

“AVRUPA KONSEYİ HUKUK YOLUYLA DEMOKRASİ

KOMİSYONU”NUN YA DA “VENEDİK KOMİSYONU”

NUN BİREYSEL BAŞVURU İLE İLGİLİ

GÖRÜŞLERİ . 265

III. BİREYSEL BAŞVURUNUN KONUSU OLABİLECEK

TEMEL HAKLAR . 272

Türkiye’nin Taraf Olduğu İHAS ve Ek Protokoller 274

İÇİNDEKİLER

16

Türkiye’nin Henüz Taraf Olmadığı Ek Protokoller 282

Yürürlükten Kalkan, Konusuz Kalan ya da İşlevini

Yitiren Ek Protokoller  284

Türkiye’nin Çekinceleri 289

BİREYSEL BAŞVURUDA BULUNABİLECEK KİŞİ-

LER   293

BİREYSEL BAŞVURUNUN YAPILMASI 298

BİREYSEL BAŞVURU HARCI 300

VII. ADLÎ YARDIM . 301

VIII. BİREYSEL BAŞVURU FORMUNDA BULUNMASI

GEREKENLER . 301

BİREYSEL BAŞVURU FORMUNA EKLENMESİ GEREKEN

BELGELER . 304

BİREYSEL BAŞVURUDA SÜRE 305

ADLÎ TATİL DÖNEMİNDE BİREYSEL BAŞVURU

VE EKSİKLİKLERİN TAMAMLANMASI SÜRESİ 306

XII. BİREYSEL BAŞVURU HAKKININ AÇIKÇA KÖTÜ-

YE KULLANILMASI  307

XIII. BİREYSEL BAŞVURUNUN KAPSAMI . 310

XIV. BİREYSEL BAŞVURU KONUSU YAPILAMAYANLAR

. . 311

BİREYSEL BAŞVURU SONUNDA DÜŞME KARARI

VERİLMESİ  314

XVI. PİLOT KARARLAR  317

XVII. İDARİ RET KARARLARINA KARŞI YAPILACAK

İTİRAZLARDA İZLENECEK USUL . 320

XVIII. BİREYSEL BAŞVURU İLE BİRLİKTE ANAYASAYA

AYKIRILIK İTİRAZINDA BULUNULABİLİR Mİ?

……………… . 320

XIX. TAZMİNAT KOMİSYONU VE GÖREV KAPSAMI

…………. . 325

BİREYSEL BAŞVURUDA “TEDBİR KARARI” 333

XXI. BİREYSEL BAŞVURUYLA İLGİLİ DİĞER KONULAR

  336

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN

SİYASİ PARTİLERLE İLGİLİ

DENETİM İŞLEVİ

GENEL OLARAK . 343

SİYASİ PARTİLERİN MALİ DENETİMİ VE SİYASİ

PARTİLERLE İLGİLİ İHTAR İŞLEMLERİ . 343

Genel Olarak . 343

Siyasi Partilere Devlet Yardımı Yapılması 345

Siyasi Partilere “Devlet Yardımı” Dışında Yardım ve

Bağış Yapılması  351

Siyasi Partilerin Mali Denetimi 352

Siyasi Partilerin Mali Denetimine İlişkin İlke ve

Esaslara İlişkin Özet Bilgi  360

Siyasi Partilere İhtar Verilmesi . 365

İhtar Sebepleri . 366

III. SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI . 368

İddianamenin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına

İadesi Kararı . 373

20/06/1968-01/05/2025 Tarihleri Arasında Anayasa

Mahkemesi’nde Açılan Siyasi Parti Kapatma Davaları

ve Bu Davaların Sonuçları  382

SİYASİ PARTİLERİN KENDİLİĞİNDEN DAĞILMA

HÂLİNİN VE BUNA BAĞLI OLARAK HUKUKİ VARLIĞININ

SONA ERDİĞİNİN TESPİTİ KARARLARI

………….  388

SİYASİ PARTİLERİN İSİM, RUMUZ VE AMBLEMİ-

NİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE SİYASİ PARTİ SİCİLİNDEN

TERKİNİ KARARLARI . 399

BEŞİNCİ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN

YÜCE DİVAN İŞLEVİ VE

ANAYASA YARGISIYLA

İLGİLİ DİĞER KONULAR

GENEL OLARAK 407

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN YÜCE DİVAN İŞLEVİ

……… . 407

Yüce Divan Yargılamasına Tâbi Olanlar 408

Anayasa Mahkemesi Başkan ve Üyelerinin Yüce Divan

Yargılaması . 410

Anayasa Mahkemesi Başkan ve Üyeleri Dışındakilerin

Yüce Divan Yargılaması  412

1962/2025 Yılları Arasındaki Yüce Divan Yargılamaları

ve Bu Yargılamaların Sonuçları . 416

III. ANAYASALLIK DENETİMİNİN ETKİ VE SONUÇ-

LARI  423

Anayasaya Uygun Yorum 425

Karşılaştırmalı Hukukta Anayasaya Uygun Yorum

 428

Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin 09/04/1991

Tarihli Kararı . 431

Yorumlu Ret Kararlarının Gerekçelerinin

Bağlayıcılığı Sorunu  439

Hâkimin Kendi Kendini Sınırlandırmasının Aracı

Olarak “Anayasaya Uygun Yorum”  446

ANAYASA YARGISINDA “YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI”

 450

ANAYASA YARGISINDA “YOKLUK KARARI” 450

ANAYASA YARGISI VE ANAYASA MAHKEMELERİNİN

İŞLEVLERİ  465

ALTINCI BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ MEŞRULUĞU

GİRİŞ, . 469

ANAYASA YARGISININ MEŞRULUĞU SORUNU

…………  470

Meşruluk . 470

Anayasa Yargısının Hukuki Meşruluğu . 471

Anayasa Yargısının Demokratik Meşruluğu . 477

SONUÇ . 504

KAYNAKÇA . 505

YEDİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

MEŞRULUĞUNA BİR İTİRAZ

OLARAK “EGEMENLİK”

GİRİŞ, . 517

EGEMENLİK KAVRAMI 520

EGEMENLİK KAVRAMININ ÇAĞDAŞ ANLAMI 527

SONUÇ . 543

KAYNAKÇA . 545

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ SINIRLARI

GENEL OLARAK 553

ANAYASA YARGISINDA YORUM, YORUM

YÖNTEMLERİ VE YORUM İLE ANAYASA YARGISININ

SINIRLARI İLİŞKİSİ  556

Genel Olarak . 557

Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri . 566

Sözel Yorum . 567

Sistematik Yorum 570

Tarihsel Yorum 573

Amaçsal Yorum 578

Anayasaya Uygun Yorum 582

Yorum ve Yorum Yöntemleri ile Anayasa Yargısının

Sınırları İlişkisi  582

Yorumun Yorumcuya Sıkı Sıkıya Bağlılığı . 585

Birden Fazla Rakip Siyaset Teorisinin ve Yorum

Yönteminin Bulunması . 587

Değerlendirme . 593

III. ANAYASA YARGISININ SINIRI: DEMOKRATİK

HUKUK DEVLETİ İLKESİ  596

Hukuk Devleti İlkesi . 598

Amerika Birleşik Devletleri’nde Hukuk Devleti

İlkesinin Bir Yönü: Due Process of Law  600

Hukuk Devleti İlkesi ve Anayasacılık Düşüncesi

 603

Hukuk Devleti ve Kanun Devleti 604

Şekli Hukuk Devleti ve Maddi Hukuk Devleti 605

Hukuk Devleti İlkesinin Gerekleri . 608

a) İnsan Haklarının Tanınması, Sağlanması ve

Korunması  608

(1) İnsan Haklarının Korunmasının Aracı

Olarak Bireysel Başvuru  612

b) Bütün Devlet Organlarının Hukukla Bağlı

Olması . 616

(1) Yürütme Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması

 618

(2) Yasama Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması

 620

(3) Yargı Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması 621

c) Yargı Kuvvetinin Bağımsızlığı 623

(1) Venedik Komisyonu’nun Yargı Kuvvetinin

Bağımsızlığına İlişkin Görüşleri . 625

(2) Dönemin Hâkimler ve Savcılar (Yüksek)

Kurulu Başkanvekili ve İkinci Dairesi

Başkanı Mehmet Yılmaz’ın Yargıya İlişkin

Belirlemeleri  629

d) Tabiî Hâkim Güvencesi . 636

e) Milletlerarası Hukuka Bağlılık 638

f) Kuvvetler Ayrılığının Sağlanmış Olması . 642

g) Hukukun Genel İlkelerine Saygı 643

Demokrasi . 649

Genel Olarak . 649

Demokrasinin Gerekleri . 655

Demokrasi ile Hukuk Devleti Arasındaki Gerilim

 660

Uzlaşma: Demokratik Hukuk Devleti ya da

Anayasal Demokrasi . 663

Değerlendirme . 666

DOKUZUNCU BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

SINIRLARININ AŞILMASI:

YARGISAL AKTİVİZM

GENEL OLARAK . 677

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YARGISAL

AKTİVİZME ÖRNEK KARARLAR . 684

III. TÜRKİYE ANAYASA MAHKEMESİ’NİN YARGISAL

AKTİVİZME ÖRNEK KARARLARI  692

Anayasa Değişikliklerine İlişkin Kanunların Esastan

Denetim Yasağının İhlâli . 696

Yürürlüğün Durdurulması Kararları 735

Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararlarının Denetim

Yasağının İhlâli . 769

367 Kararı 778

Anayasa Mahkemesi İçtihadından Döndü mü? 806

Laiklik İlkesinin Anlaşılış Biçimi . 812

Kimi Siyasi Partilerin Laiklik Karşıtı Olduğu

Gerekçesi ile Kapatılması . 819

a) Anayasa Mahkemesi’nin “Adalet ve Kalkınma

Partisi Kararı”  824

Anayasa Mahkemesi’nin Başörtüsü ile İlgili

Yaklaşımı  834

Anayasa Mahkemesi’nin Katı-Militan-Monolitik

Laiklik Anlayışını Terk Etmesi . 864

Anayasa Mahkemesi’nin “Pardösü Kararı” . 872

İÇİNDEKİLER

24

Hak ve Özgürlüklerin Korun(ma)ması İşlevi 888

Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında

Kullanılan Ölçütler  889

Düşünce ve İfade Özgürlüğü . 897

Sendikal Özgürlükler 900

Siyasi Parti Özgürlüğü 906

a) Venedik Komisyonu’nun Türkiye’deki Siyasi

Parti Yasaklarına İlişkin Görüşleri . 914

Basın Özgürlüğü . 921

Can DÜNDAR-Erdem GÜL Kararı . 926

Twitter Kararı . 977

İmzacı Öğretim Elemanları Kararı . 988

İ. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnamelerinin

Anayasallık Denetimi ile İlgili Yaklaşım  1064

Olağanüstü Haller ile Savaş ve Sıkıyönetim Hallerinde

Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerin Anayasallık

Denetim ile İlgili Yaklaşım . 1077

Ekonomi Siyasalarına Müdahaleci Yaklaşım 1082

Seçim Barajı ile İlgili Yaklaşım . 1087

Diğer Karar Örnekleri 1091

YARGISAL AKTİVİZMİN SONUÇLARI: SİYASETİN

YARGISALLAŞMASI VE HÂKİMLER HÜKÛMETİ

………  1097

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN BAZI KARARLARI

İÇİN “ASKIYA ALICI VETO YETKİSİ”  1104

SON DEĞERLENDİRME . 1111

BAŞLICA KAYNAKLAR  1133

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI . 1195

EKLER . 1213

BİREYSEL BAŞVURU FORMU 1213

BİREYSEL BAŞVURU FORMU KILAVUZU . 1223

III. BİREYSEL BAŞVURU İSTATİSTİKLERİ (12/09/2012-

31/12/2024)  1245

NORM DENETİMİ İSTATİSTİKLERİ (01/01/2012-

31/12/2024)  1253

6216 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

 1257

(I) Sayılı Kadro Cetveli (Ek cetvel: 7/11/2024-7531/23)

. 1313

6216 Sayılı Kanuna Ek ve Değişiklik Getiren

Mevzuatın veya Anayasa Mahkemesi Kararlarının

Yürürlüğe Giriş Tarihlerini Gösterir Tablo  1314

ANAYASA MAHKEMESİ İÇTÜZÜĞÜ 1317

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğüne Ek ve Değişiklik

Getiren Mevzuat Hükümlerinin Yürürlüğe Giriş

Tarihini Gösterir Liste  1381

06/11/2018 Tarihli Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü

Değişikliği  1382

VII. 2949 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

(MÜLGA)  1397

VIII. 44 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

(MÜLGA)  1429

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI . 1459

KAVRAMLAR DİZİNİ  1507