Parlamenter Hükümet Sistemleri Uygulamaları _{İngiltere, Almanya, Osmanlı ve Türkiye}

 Doç. Dr. Ferhat USLU

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ  9

İÇİNDEKİLER  11

KISALTMALAR  21

TABLOLAR LİSTESİ  31

GİRİŞ  33

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI

ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GENEL BAKIŞ

VE BAZI HÜKÛMET SİSTEMİ

UYGULAMALARI

GENEL OLARAK 37

KUVVETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GÖRE

HÜKÛMET SİSTEMLERİ . 60

Parlamenter Hükûmet Sistemi 67

Başkanlık Hükûmet Sistemi . 88

Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi 98

Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi . 122

Genel Olarak . 123

Anayasa Değişikliği Sürecine İlişkin Bazı Tespitler

. 126

Anayasa Değişikliğinden Önceki Süreç ve Bazı

Tespitler . 131

İÇİNDEKİLER

12

İKİNCİ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

BİRLEŞİK KRALLIK UYGULAMASI

GENEL OLARAK . 155

PARLAMENTO: LORDLAR KAMARASI VE AVAM

KAMARASI . 171

Lordlar Kamarası (House of Lords) . 172

Avam Kamarası (House of Commons) . 174

III. YÜRÜTME ORGANI: KRAL/KRALİÇE VE KABİNE

………. . 179

Kral/Kraliçe (The Crown) 179

Kabine (Cabinet): Başbakan ve Bakanlar 184

Gölge Kabine (Shadow Cabinet) 188

YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER  189

Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi

……… . 190

Devlet Başkanının Kanunları Veto Yetkisi 193

Devlet Başkanının Avam Kamarası’nı Fesih Yetkisi

……… . 194

Prorogation 196

İkincil Kanunlar ya da İkincil Yasama Biçimleri 198

Karşı İmza Kuralı 200

PARLAMENTO’NUN YÜRÜTME ORGANINI

DENETLEME ARAÇLARI  202

Güven Oylaması/Güvensizlik Oylaması . 202

Yazılı ve Sözlü Soru 204

İÇİNDEKİLER

13

Görüşmeler . 205

Komisyonlar ya da Komiteler 206

03/04/1721-09/05/2025 TARİHLERİ ARASINDA

BİRLEŞİK KRALLIK’TA GÖREV YAPAN DEVLET

BAŞKANLARI, BAŞBAKANLAR VE HÜKÛ-

METLERİ  210

Tabloyla İlgili Bilgi Notu 228

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

FERERAL ALMANYA CUMHURİYETİ

UYGULAMASI

GENEL OLARAK 235

YASAMA ORGANI: FEDERAL MECLİS (BUNDESTAG)

VE FEDERAL KONSEY (BUNDESRAT)  236

III. YÜRÜTME ORGANI: FEDERAL CUMHURBAŞ-

KANI VE FEDERAL BAKANLAR KURULU  248

Federal Cumhurbaşkanı (Bundespräsident) . 248

Federal Bakanlar Kurulu (Bundesregierung): Federal

Başbakan (Şansölye) ve Federal Bakanlar . 258

YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER  265

Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi

………. . 265

Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Veto Yetkisi . 268

Cumhurbaşkanı’nın Federal Meclis’i Fesih Yetkisi 269

İÇİNDEKİLER

14

Kanun Hükmünde Kararnameler 270

Zorunlu ya da İvedi Yasama Durumu 272

Karşı İmza Kuralı 273

PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI DENETLEME

ARAÇLARI . 275

Soru . 276

Fesih Tehdidi Altında Güven Oylaması 279

Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu 281

Araştırma Komisyonları 282

Komisyonlar . 283

20/09/1949-09/05/2025 TARİHLERİ ARASINDA FEDERAL

ALMANYA CUMHURİYETİ’NDE GÖREV YAPAN

CUMHURBAŞKANLARI, BAŞBAKANLAR VE

HÜKÛMETLER İLE BUNDESTAG SEÇİM DÖNEMLERİ

. 287

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

OSMANLI DEVLETİ UYGULAMASI

GENEL OLARAK . 299

1876 KĀNÛN-I ESÂSÎ’DE 22/08/1909 TARİHLİ ANAYASA

DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM  330

III. YASAMA ORGANI: HEYET-İ UMÛMÎ YA DA MECLİS-

İ UMÛMÎ  338

Heyet-i Meb‘ûsan ya da Meclis-i Meb‘ûsan . 340

Heyet-i A‘yân ya da Meclis-i A‘yân . 347

İÇİNDEKİLER

15

YÜRÜTME ORGANI: PÂDİŞÂH VE HEYET-İ VÜKELÂ

YA DA MECLİS-İ VÜKELÂ . 349

Pâdişâh 350

Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ 355

II. Meşrutiyet Dönemi’nde Görev Yapan Hükûmetler

…  359

YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER . 363

Pâdişâhın Kanunları Veto Yetkisi . 363

Pâdişâhın Heyet-i Meb‘ûsan’ı Fesih Yetkisi 365

Kānûn-ı Muvakkatler ya da Geçici Kanunlar . 367

Nizâmnâmeler ya da Tüzükler 370

PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI DENETLEME

ARAÇLARI  373

Soru ya da Sual 373

Güven Oylaması ve Gensoru ya da İstîzâh . 374

Meclis Araştırması ya da Heyet-i Tahkîkîye . 377

Meclis Soruşturması 378

Genel Görüşme 380

BEŞİNCİ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

TÜRKİYE CUMHURİYETİ 1961 ANAYASASI

DÖNEMİ UYGULAMASI

GENEL OLARAK 387

YASAMA ORGANI: TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET

İÇİNDEKİLER

16

MECLİSİ . 393

Millet Meclisi . 394

Cumhuriyet Senatosu . 395

III. YÜRÜTME ORGANI: CUMHURBAŞKANI VE BAKANLAR

KURULU . 397

Cumhurbaşkanı . 397

Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar . 405

“Karşı İmza Kuralı” ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi

Sorumsuzluğu . 407

YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER  408

Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşülmek

Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri

Gönderme Yetkisi . 412

Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi

Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi . 416

Kanun Hükmünde Kararnameler 419

PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI DENETLEME

ARAÇLARI . 421

Soru . 422

Genel Görüşme . 424

Meclis Araştırması 425

Meclis Soruşturması . 428

Güven Oylaması . 430

Gensoru 432

27/05/1960-12/09/1980 TARİHLERİ ARASINDA GÖ-

REV YAPAN CUMHURBAŞKANLARI VE HÜKÛ-

METLER . 434

VII. 1961 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN

İÇİNDEKİLER

17

KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ  438

ALTINCI BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

TÜRKİYE CUMHURİYETİ 1982 ANAYASASI

DÖNEMİ UYGULAMASI

GENEL OLARAK 445

YASAMA ORGANI: TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET

MECLİSİ . 452

23/04/1920-02/06/2023 Tarihleri Arasında Türkiye

Büyük Millet Meclisi’nin Üye Tam Sayısındaki

Değişiklikler . 465

III. YÜRÜTME ORGANI: CUMHURBAŞKANI VE

BAKANLAR KURULU  469

Cumhurbaşkanı . 471

Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar . 483

Karşı İmza Kuralı ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi

Sorumsuzluğu  493

YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI

ARASINDAKİ İLİŞKİLER  499

Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşülmek

Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri

Gönderme Yetkisi  500

Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi

Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi  504

Kanun Hükmünde Kararnameler . 507

PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI

DENETLEME ARAÇLARI  517

İÇİNDEKİLER

18

Soru . 517

Güven Oylaması . 520

Gensoru 522

Meclis Soruşturması . 526

31/05/2007 TARİHLİ VE 5678 SAYILI KANUNLA

YAPILAN ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI

DÖNEM  530

Genel Olarak 531

Anayasa Değişikliği Sürecine Kısa Bir Bakış 536

Hükûmet Sisteminde Değişiklik Oldu Mu? . 548

VII. 12/09/1980 TARİHLİ ASKERİ MÜDAHALE’DEN

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE GEÇİLİNCEYE

KADAR GÖREV YAPAN CUMHURBAŞ-

KANLARI VE HÜKÛMETLER  563

VIII. 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN

KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ . 568

15/10/1961-24/06/2018 TARİHLERİ ARASINDA TÜRKİYE

CUMHURİYETİ’NDE YAPILAN MİLLETVEKİLİ

GENEL SEÇİMLERİ, SEÇİMLERİN HUKUKİ

DAYANAKLARI, YASAMA DÖNEMLERİ VE TÜRKİ-

YE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN GÖREV SÜRELERİ

.  570

YEDİNCİ BÖLÜM

GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER

HÜKÛMET SİSTEMİ ANAYASA

DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİSİ

GENEL OLARAK 581

RASYONELLEŞTİRİLMİŞ YA DA AKLÎLEŞTİRİLMİŞ

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİ  582

III. PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNE DÖNÜŞ

VE BU SİSTEMİN RASYONELLEŞTİRİLMESİ ÖNERİLERİ

. 590

“Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu” Kurumu 601

Alternatif ya da Aralıklı Başkanlık Sistemi . 604

GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER HÜKÛMET

SİSTEMİ ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİSİ GENEL

GEREKÇESİ . 605

YÜRÜRLÜKTEKİ ANAYASA MADDELERİ İLE GÜÇ-

LENDİRİLMİŞ PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİ

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİSİ HÜKÜMLERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI VE ÖNERİNİN MADDE

GEREKÇELERİ . 611

SONUÇ YERİNE  819

KAYNAKLAR  853

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI . 965

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE AKADEMİK YAYINLARI

……….  969

KAVRAMLAR DİZİNİ . 1017