Türk Anayasa Hukuku Cilt VI/III

Doç. Dr. Ferhat USLU

İÇİNDEKİLER

ALTINCI BASKIYA ÖNSÖZ  11

İÇİNDEKİLER  13

KISALTMALAR  31

TABLOLAR LİSTESİ  41

BİRİNCİ BÖLÜM

1982 ANAYASASI ÖNCESİ

OSMANLI-TÜRK ANAYASACILIK

HAREKETLERİ

GENEL OLARAK 45

OSMANLI-TÜRK ANAYASAL BELGELERİ . 46

1808 Sened-i İttifak 46

1839 Tanzimat Fermanı-Gülhane Hattı Hümâyûnû 50

1856 Islahat Fermanı . 54

1875 Adalet Fermanı . 60

III. 1982 ANAYASASI ÖNCESİ OSMANLI-TÜRK ANAYASALARI

. 65

1876 Kânûn-i Esâsî 65

Yasama Organı: Meclis-i Umumi . 68

Yürütme Organı: Pâdişah ve Heyet-i Vükelâ 76

22/08/1909 Tarihli Anayasa Değişikliklerinin 1876

Kânûn-i Esâsî’nin Hükûmet Sistemine İlişkin

İÇİNDEKİLER

14

Düzenlemelerinde Neden Olduğu Farklılıklar 79

Yargı Organı . 80

Temel Hak ve Özgürlükler . 82

1921 Teşkilât-ı Esâsiyye Kânûnı . 83

Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 85

Yürütme İşlevi ya da Yetkisi . 86

1921 Teşkilât-ı Esâsiyye Kânûnı Döneminde Yargı

Kuvveti ile Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin

Anayasal Düzenlemeler . 87

1924 Teşkilât-ı Esâsiyye Kânûnı . 89

Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 90

Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar

Kurulu . 91

1924 Teşkilât-ı Esâsiyye Kânûnı’nun Öngördüğü

Demokrasi Anlayışı ve Anayasanın Böyle Bir Demokrasi

Anlayışını Benimsemesinin Nedenleri93

1961 Anayasası 96

Anayasanın Temel Siyasi Felsefesi ve Getirdiği

Başlıca Yenilikler  96

Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi

(Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi)  99

Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar

Kurulu . 100

Parlamenter Hükûmet Sisteminin İşleyişini

Güçleştiren Olgular  104

1961 Anayasası ile 1982 Anayasası’nın Hazırlanış

ve Kabul Ediliş Süreçlerindeki Farklılıklar  106

İÇİNDEKİLER

15

İKİNCİ BÖLÜM

1982 ANAYASASI’NIN

HAZIRLANMASI, KABUL EDİLMESİ

VE TEMEL İLKELERİ

GENEL OLARAK 111

1982 ANAYASASI’NIN HAZIRLANMASI VE KABUL

EDİLMESİ  112

III. 1982 ANAYASASI’NIN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE

İLKELERİ  117

Cumhuriyetçilik İlkesi 121

Üniter Devlet İlkesi . 125

İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi . 132

Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi . 135

Demokratik Devlet İlkesi . 139

İ. Laiklik İlkesi . 149

Sosyal Devlet İlkesi . 156

Hukuk Devleti İlkesi . 158

Kazanılmış Hak Kavramı . 165

Eşitlik İlkesi 166

Başlangıçta Belirtilen Temel İlkelere Bağlılık . 168

“Başlangıç Bölümü”nün Hukukî Niteliği 169

İÇİNDEKİLER

16

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1982 ANAYASASI’NDA

TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER REJİMİ

GENEL OLARAK . 175

TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIFLANDIRILMASI

 175

Kişinin Hakları ve Ödevleri 176

Kişinin Dokunulmazlığı, Maddî ve Manevî Varlığı

  176

Zorla Çalıştırma Yasağı 177

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği . 177

Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması . 178

Kişisel Verilerin Korunmasını İsteme Hakkı . 179

Konut Dokunulmazlığı 185

Haberleşme Özgürlüğü 185

Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü 193

Din ve Vicdan Özgürlüğü . 193

Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü . 194

Düşünceyi Açıklama ve Yayma Özgürlüğü . 194

Bilim ve Sanat Özgürlüğü 195

Basın Özgürlüğü 196

Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı 198

Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle

Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı . 198

Düzeltme ve Cevap Hakkı . 198

Dernek Kurma Özgürlüğü . 199

İÇİNDEKİLER

17

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı

……… . 200

Mülkiyet Hakkı 200

Hak Arama Özgürlüğü 200

Kanunî Hâkim Güvencesi 200

Suç ve Cezalara İlişkin Bazı İlkeler 201

İspat Hakkı 201

Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması . 202

Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler 202

Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları 202

Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi . 202

Kıyılardan Yararlanma 203

Toprak Mülkiyeti . 203

Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların

Korunması . 204

Kamulaştırma 204

Devletleştirme ve Özelleştirme . 204

Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü 205

Çalışma Hakkı ve Ödevi . 205

Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı . 205

Sendika Kurma Hakkı . 206

Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı

…… . 206

Grev Hakkı ve Lokavt . 208

Ücrette Adalet Sağlanması . 212

Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması . 212

Konut Hakkı 213

Gençliğin Korunması 213

İÇİNDEKİLER

18

Sporun Geliştirilmesi ve Tahkim . 213

Sosyal Güvenlik Hakkı 213

Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması

…….  214

Sanatın ve Sanatçının Korunması 214

Siyasi Haklar ve Ödevler . 214

Türk Vatandaşlığı 215

Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bulunma

Hakları . 215

Siyasi Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden

Ayrılma . 217

Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı 219

Mal Bildirimi 220

Vatan Hizmeti 220

Vergi Ödevi . 220

Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine

Başvurma Hakkı  220

III. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRIMASI

REJİMİ  221

Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin

Sınırlandırılması  222

Öze Dokunma Yasağı . 223

Sınırlandırmanın Yalnızca Anayasanın İlgili

Mad-delerinde Belirtilen Özel Sebeplere Bağlı

Olarak Yapılabilmesi . 224

Sınırlandırmanın Ancak Kanunla Yapılabilmesi

……… . 227

Sınırlandırmanın Anayasanın Sözüne ve Ruhuna

Aykırı Olmaması . 227

İÇİNDEKİLER

19

Sınırlandırmanın Demokratik Toplum Düzeninin

Gereklerine Aykırı Olamaması . 228

Sınırlandırmanın Laik Cumhuriyetin Gereklerine

Aykırı Olmaması . 229

Sınırlandırmanın Ölçülülük İlkesine Aykırı Olmaması

. 230

Temel Hak ve Özgürlüklerin Doğasından Kaynaklanan

Sınırlar . 232

Anayasa Mahkemesi’nin 27/05/2015 Tarihli Kararının

İlgili Bölümleri  232

Olağanüstü Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin

Sınırlandırılması-Temel Hak ve Özgürlüklerin Kullanılmasının

Durdurulması  240

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

1982 ANAYASASI’NDA

SİYASİ PARTİLERİN HUKUKÎ REJİMİ

GENEL OLARAK 245

PARTİ KURMA . 245

01/05/2025 Tarihi İtibariyle Faaliyette Olan Siyasi

Partiler . 247

III. PARTİ ÜYELİĞİ  258

Partilere Üye Olabilenler 258

Partilere Üye Olamayanlar 259

Üyeliğe Kabul Şartları 261

İÇİNDEKİLER

20

PARTİ SİCİLİ 261

PARTİLERİN ÖRGÜTLENMESİ 262

Partilerin Genel Merkez Örgütü . 262

Büyük Kongre 263

Genel Başkan . 265

Merkez Karar, Yönetim ve İcra Organları 266

Merkez Disiplin Kurulu 266

İl Örgütü . 266

İlçe Örgütü . 267

SEÇİMLERİN YAPILMASI 269

VII. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ PARTİ GRUPLARI

 271

Grup Genel Kurulu . 271

Grup Yönetim ve Disiplin Kurulları 271

Grup Başkanı . 271

VIII. ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER . 272

İbra 272

Organlara İlişkin Diğer Hükümler . 272

Kamu Yararına Dernek Sayılmama . 273

PARTİLERİN TÜZEL KİŞİLİKLERİNİN SONA ERMESİ

 273

PARTİLERİN KAPATILMASI 274

Genel Olarak 274

Davanın Açılması ve Görülmesi . 275

Kapatılma Kararı ve Sonuçları 275

1961 ve 1982 Anayasaları Döneminde Anayasa Mahkemesi’nde

Açılan Parti Kapatma Davaları ve Bu

Davaların Sonuçları  277

İÇİNDEKİLER

21

BEŞİNCİ BÖLÜM

YASAMA ORGANI:

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ

GENEL OLARAK 285

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ 286

Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’ne Ek ve Değişiklik

Getiren Kararlar ve Bu Kararların Yürürlüğe Giriş

Tarihlerini Gösteren Çizelge  288

III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN ÜYE TAM

SAYISI . 291

YASAMA DÖNEMİ . 297

MİLLETVEKİLLERİNİN SEÇİMİ . 307

Milletvekili Seçilme Yeterliliği 308

Seçim Barajı ve Seçim İttifakları 314

Seçim Barajının Anayasaya Aykırılığı Sorunu 321

Seçmen Olma Şartları . 327

Yurtdışı Seçmenlerle İlgili Kimi Esaslar 335

Seçim İlkeleri 339

Seçimlerin Serbestliği . 340

Genel Oy . 343

Eşit Oy 343

Tek Dereceli Seçim 343

Gizli Oy . 344

Açık Sayım ve Döküm 344

Yargı Organlarının Yönetimi ve Denetimi . 344

İÇİNDEKİLER

22

Seçim Çevreleri . 345

Adaylık . 349

Seçim Sistemi . 351

Seçimlerin Başlangıcı 352

İ. Ara Seçimler  355

Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi . 355

Yüksek Seçim Kurulu 356

İl Seçim Kurulları . 384

İlçe Seçim Kurulları ve Geçici İlçe Seçim Kurulları

 . 386

Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu 389

Sandık Kurulları . 391

MİLLETVEKİLLERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ 393

Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması . 393

Milletvekillerinin Göreve Başlaması 394

Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi . 395

Milletvekilliği Sıfatının Düşmesi 396

İstifa Nedeniyle Milletvekilliğinin Düşmesi 396

Kesin Hüküm Giyme veya Kısıtlanma Durumlarında

Milletvekilliğinin Düşmesi . 399

Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Bir Görev veya

Hizmetin Sürdürülmesinde Israr Edilmesi Nedeniyle

Milletvekilliğinin Düşmesi  406

Meclis Çalışmalarına Özürsüz veya İzinsiz

Olarak Bir Ay İçerisinde Toplam Beş Birleşim

Günü Katılmama Nedeniyle Milletvekilliğinin

Düşmesi  413

Üyesi Olduğu Siyasi Partinin Kapatılmasının Milletvekilliğine

Etkisi  415

İÇİNDEKİLER

23

Yasama Bağışıklıkları (Parlamenter Muafiyetler-Teşrîî

Muafiyetler)  417

Yasama Sorumsuzluğu (Teşrîî Mes’ûliyetsizlik)

…… . 418

Yasama Dokunulmazlığı (Teşrîî Masûniyet) . 422

“Yasama Sorumsuzluğu” ile “Yasama Dokunulmazlığı”

Arasındaki Farklar  428

VII. MİLLETVEKİLLERİNİN MÂLÎ STATÜSÜ . 431

VIII. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN İÇ YAPISI

. . 433

Başkanlık Divanı 434

Danışma Kurulu 436

İhtisas Komisyonları . 436

Siyasi Parti Grupları 441

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN ÇALIŞMA

DÜZENİ  442

Genel Olarak 442

Oylama Yöntemleri . 444

Toplantı Yeter Sayısı . 447

Karar Yeter Sayıları . 448

YASAMA YETKİSİNİN DEVREDİLMEZLİĞİ İLKESİ

……….  450

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN GÖREV

VE YETKİLERİ  453

Kanun Koymak, Değiştirmek, Kaldırmak . 456

Torba ya da Temel Kanunlar . 462

Kanunların Veto Edilmesi . 466

Kanunların Yürürlüğe Girmesi 467

Maddî Kanun/Şeklî Kanun Ayrımı . 470

İÇİNDEKİLER

24

Bilgi Edinmek ve Denetlemek . 473

Bilgi Edinme ve Denetleme Araçları . 473

Olağanüstü Hal ile İlgili Kararlar . 490

Olağanüstü Hallerde Çıkarılan Cumhurbaşkan-lığı

Kararnamelerini Görüşmek ve Kabul Etmek . 491

Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tekliflerini Görüş-mek

ve Kabul Etmek . 492

Milletlerarası Antlaşmaların Onaylanmasını Uygun

Bulmak . 494

Milletlerarası Sözleşmelerin Kabul Edilme Süreci

……… . 494

ALTINCI BÖLÜM

YÜRÜTME ORGANI:

CUMHURBAŞKANI

GENEL OLARAK 507

SEÇİMİ . 511

III. GÖREVE BAŞLAMASI VE GÖREVİNİN SONA ERMESİ

 522

GÖREV VE YETKİLERİ 527

Olağanüstü Hal İlan Edilmesi . 531

SİYASİ VE HUKUKİ SORUMLULUĞU . 538

DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ . 542

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri . 543

İÇİNDEKİLER

25

Cumhurbaşkanlığı Yönetmelikleri . 560

Cumhurbaşkanlığı Kararları 562

Adsız Düzenleyici İşlemler 566

VII. KABİNENİN DİĞER ÜYELERİ: CUMHURBAŞKANI

YARDIMCILARI VE BAKANLAR  567

Cumhurbaşkanı Yardımcıları 569

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Atanabilmek İçin

Gerekli Şartlar  571

Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Görev ve

Yetkileri . 572

Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Sorumluluğu

…….  573

Bakanlar 574

Bakan Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar 579

Bakanların Görev ve Yetkileri 579

Bakanların Sorumlulukları . 580

Bakan Yardımcıları 582

Bakanlıklar 584

VIII. POLİTİKA KURULLARI  586

CUMHURBAŞKANLIĞI YATIRIM VE FİNANS OFİ-

Sİ . . 589

BAĞLI KURUM VE KURULUŞLAR 592

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER VE KİMİ ETKİLEŞİM ARAÇLARI  592

Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi

……  594

Cumhurbaşkanı’nın “Kanunları Veto Yetkisi” . 597

Cumhurbaşkanı’nın “Seçimlerin Yenilenmesine Karar

Verme Yetkisi” . 601

İÇİNDEKİLER

26

Cumhurbaşkanı’nın Cezai Sorumluluğu 610

Cumhurbaşkanı Yardımcılarının ve Bakanların Cezai

Sorumlulukları ve Yargılanmaları . 618

Cumhurbaşkanı Seçimi ile Milletvekili Genel

Seçiminin Aynı Tarihte Yapılması . 623

XII. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİ İLE

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN TÜRKİYE

CUMHURİYETİ UYGULAMASININ KARŞILAŞTIRILMASI

 628

XIII. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİ-

NİN, BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİNİN AMERİ-

KA BİRLEŞİK DEVLETLERİ UYGULAMASI VE YARI

BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİNİN FRANSIZ

CUMHURİYETİ UYGULAMASI İLE KARŞILAŞTIRIL-

MASI . 630

XIV. DEĞERLENDİRME  637

YEDİNCİ BÖLÜM

YARGI ORGANI

GENEL OLARAK 657

YARGI KUVVETİNE İLİŞKİN TEMEL İLKELER . 668

Tabiî Hâkim İlkesi 669

Hâkimlerin Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 672

Hâkimlik Güvencesi . 675

III. HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU  676

İÇİNDEKİLER

27

Görevleri . 678

Organlar ve Birimleri 679

Başkanlık . 679

Genel Kurul 680

Daireler 681

Genel Sekreterlik . 683

Tetkik Hâkimleri . 685

YÜKSEK MAHKEMELER . 685

Anayasa Mahkemesi . 685

Yargıtay . 685

Karar Organları 686

Yargıtay Daire ve Kurullarının Görevleri 689

Danıştay 694

Karar Organları 695

Genel Sekreterlik . 699

İdari Hizmetler . 699

Danıştay Üyelerinin Nitelikleri 699

Görevleri 703

Göreve İlişkin Kimi Konular 711

Uyuşmazlık Mahkemesi . 712

Kuruluşu 713

Yönetim ve Temsili . 713

İşleyişi 713

Raportörlük . 716

ASKERİ YARGI . 716

İÇİNDEKİLER

28

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ VE

ANAYASA YARGISI

GENEL OLARAK . 721

ANAYASA MAHKEMESİ 721

Kuruluşu 721

Görev ve Yetkileri . 725

Başkan’ın Görev ve Yetkileri 727

Genel Kurul’un Görev ve Yetkileri . 728

Bölümlerin Görev ve Yetkileri . 729

Komisyonlar ve Komisyonların Görev ve Yetkileri

…….  730

III. DENETLENEBİLEN İŞLEMLER . 732

DENETİMİN KAPSAMI . 733

Şekil Bakımından Denetim 733

Esas Bakımından Denetim . 733

DENETİMİN BİÇİMLERİ VE ÖZELLİKLERİ 735

Soyut Norm Denetimi-İptal Davası . 735

Somut Norm Denetimi-İtiraz Yolu . 737

Bekletici Sorun (Mesele-i Müstehire) ve Ön Sorun

(Mütekaddim Mesele) Kavramları  740

Bireylerin Doğrudan Başvurusu-Anayasa Şikâyeti 744

DENETİMİN ETKİ VE SONUÇLARI 747

VII. TÜRKİYE’DE ANAYASA MAHKEMESİ’NİN VE

ANAYASA YARGISININ İŞLEVLERİ  749

İÇİNDEKİLER

29

DOKUZUNCU BÖLÜM

ANAYASANIN YAPILMASI VE

DEĞİŞTİRİLMESİ

GENEL OLARAK 753

YENİ BİR ANAYASA YAPILMASI VE ANAYASANIN

DEĞİŞTİRİLMESİ SÜRECİ  753

Teklif 753

Görüşmeler ve Oylamalar 753

Karar 755

Onay 755

III. YENİ ANAYASANIN VE ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN

YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ . 761

KAYNAKLAR  767

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE AKADEMİK YAYINLARI

……….  883

KAVRAMLAR DİZİNİ . 931