Türkiye'de Hükümet Sistemi Tartışmaları Ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Yasama Ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler

Doç. Dr. Ferhat USLU

İÇİNDEKİLER

ALTINCI BASKIYA ÖNSÖZ  11

İÇİNDEKİLER  13

KISALTMALAR  29

TABLOLAR LİSTESİ  39

GİRİŞ  43

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI

ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GENEL BAKIŞ

VE BAZI HÜKÛMET SİSTEMİ

UYGULAMALARI

GENEL OLARAK 67

KUVVETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GÖRE

HÜKÛMET SİSTEMLERİ . 73

Parlamenter Hükûmet Sistemi 80

Genel Olarak . 87

Parlamenter Hükûmet Sistemini Benimseyen

Devletler  93

Parlamenter Hükûmet Sisteminin Birleşik Krallık

Uygulaması (Westminster Sistemi ya da

Çoğunlukçu Sistem) ve Yasama ile Yürütme

Organları Arasındaki İlişkiler  101

a) Parlamento: Lordlar Kamarası ve Avam

Kamarası ……………………………………….117

İÇİNDEKİLER

14

(1) Lordlar Kamarası (House of Lords) . 118

(2) Avam Kamarası (House of Commons) . 121

b) Yürütme Organı: Kral/Kraliçe ve Kabine 126

(1) Kral/Kraliçe (The Crown)  126

(2) Kabine (Cabinet): Başbakan ve Bakanlar132

(a) Gölge Kabine (Shadow Cabinet) . 136

c) Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki

İlişkiler ………………………………………….136

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının

Etkisi . 137

(2) Devlet Başkanının Kanunları Veto Yetkisi

. 140

(3) Devlet Başkanının Avam Kamarası’nı Fesih

Yetkisi  142

(4) Prorogation . 144

(5) İkincil Kanunlar ya da İkincil Yasama Biçimleri

 145

(6) Karşı İmza Kuralı  148

(7) Parlamento’nun Yürütme Organını Denetleme

Araçları  149

(a) Güven Oylaması/Güvensizlik Oylaması

 150

(b) Yazılı ve Sözlü Soru  151

(c) Görüşmeler . 153

(d) Komisyonlar ya da Komiteler . 154

d) 03/04/1721-09/05/2025 Tarihleri Arasında Birleşik

Krallık’ta Görev Yapan Devlet Başkanları,

Başbakanlar ve Hükûmetleri …………………158

(1) Tabloyla İlgili Bilgi Notu  177

İÇİNDEKİLER

15

Parlamenter Hükûmet Sisteminin Federal Almanya

Cumhuriyeti Uygulaması ve Yasama ile Yürütme

Organları Arasındaki İlişkiler  181

a) Yasama Organı: Federal Meclis (Bundestag) ve

Federal Konsey (Bundesrat) ………………….182

b) Yürütme Organı: Federal Cumhurbaşkanı ve

Federal Bakanlar Kurulu ……………………194

(1) Federal Cumhurbaşkanı (Bundespräsident)

 195

(2) Federal Bakanlar Kurulu (Bundesregierung):

Federal Başbakan (Şansölye) ve

Federal Bakanlar . 205

c) Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki

İlişkiler ………………………………………….211

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının

Etkisi  212

(2) Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Veto Yetkisi

 214

(3) Cumhurbaşkanı’nın Federal Meclis’i Fesih

Yetkisi . 216

(4) Kanun Hükmünde Kararnameler  216

(5) Zorunlu ya da İvedi Yasama Durumu . 219

(6) Karşı İmza Kuralı  220

(7) Parlamentonun Yürütme Organını Denetleme

Araçları  222

(a) Soru  223

(b) Fesih Tehdidi Altında Güven Oylaması

. 226

(c) Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu . 227

(d) Araştırma Komisyonları  229

İÇİNDEKİLER

16

(e) Komisyonlar . 230

d) 20/09/1949-09/05/2025 Tarihleri Arasında Federal

Almanya Cumhuriyeti’nde Görev Yapan

Cumhurbaşkanları, Başbakanlar ve Hükûmetler

ile Bundestag Seçim Dönemleri …………….234

Başkanlık Hükûmet Sistemi 241

Genel Olarak 241

Başkanlık Hükûmet Sistemini Benimseyen Devletler

. 248

Başkanlık Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik

Devletleri Uygulaması ve Yasama ile Yürütme

Organları Arasındaki İlişkiler  251

a) Yasama Organı: Kongre (Congress) 258

(1) Temsilciler Meclisi (House of Representatives)

 261

(2) Senato (Senate)  263

b) Yürütme Organı: Başkan (President) ………265

(1) Başkan Yardımcısı (Vice President)  278

(a) Başkan Yardımcısının Görevleri . 280

(b) 06/04/1841-20/01/1977 Tarihleri Arasında

Görev Yapan ve Başkanlık Görev Sürelerini

Tamamlayan Başkan Yardımcıları, Görev

Tarihleri ve Görev Süreleri . 281

(2) 30/04/1789-09/05/2025 Tarihleri Arasında Görev

Yapan Başkanlar ve Başkan Yardımcıları

. 283

c) Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki

İlişkiler ………………………………………….294

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının

Etkisi . 297

İÇİNDEKİLER

17

(2) Başkan’ın Kanunları Veto Yetkisi . 299

(a) 30/04/1789 ile 09/05/2025 Tarihleri Arasında

Görev Yapan Başkanlar ve Veto Ettikleri

Kanun Sayıları . 301

(3) Başkanlık Kararnameleri (Executive Orders)

 306

(a) 30/04/1789 ile 09/05/2025 Tarihleri Arasında

Görev Yapan Başkanlar ve İmzaladıkları

Başkanlık Kararnameleri . 311

(4) Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi (The

Supreme Court of the United States) . 317

(5) Bütçe Sürecinde Kongre ve Başkan . 321

(a) Federal Hükümetteki Finansman Boşlukları

ve Kapanmalar  325

(6) Senato’nun Bazı Atamaları Onaylama Yetkisi

. 328

(a) 12/11/2024 Tarihli Plum Book  329

(7) Suçlama/İtham Mekanizması (Impeachment)

. 333

(a) 11/01/1799-09/05/2025 Tarihleri Arasında

Gerçekleştirilen Impeachment Yargılamaları

ve Bu Yargılamaların Sonuçları . 336

Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi 339

08/01/1959-09/05/2025 Tarihleri Arasında Fransız

Cumhuriyeti’nde Görev Yapan Cumhurbaşkanları

ve Hükûmetler  355

Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemini Benimseyen

Devletler  361

İÇİNDEKİLER

18

İKİNCİ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

TÜRKİYE UYGULAMALARINA

GENEL BAKIŞ

GENEL OLARAK . 367

1876 KĀNÛN-I ESÂSÎ’DE 22/08/1909 TARİHLİ ANAYASA

DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM  398

Yasama Organı: Heyet-i Umûmî ya da Meclis-i

Umûmî . 406

Heyet-i Meb‘ûsan ya da Meclis-i Meb‘ûsan . 408

Heyet-i A‘yân ya da Meclis-i A‘yân . 415

Yürütme Organı: Pâdişâh ve Heyet-i Vükelâ ya da

Meclis-i Vükelâ  417

Pâdişâh . 418

Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ 423

a) II. Meşrutiyet Dönemi’nde Görev Yapan

Hükûmetler ……………………………………426

Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler

……… . 431

Pâdişâhın Kanunları Veto Yetkisi 431

Pâdişâhın Heyet-i Meb‘ûsan’ı Fesih Yetkisi 433

Kānûn-ı Muvakkatler ya da Geçici Kanunlar 435

Nizâmnâmeler ya da Tüzükler 438

Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme

Araçları  441

a) Soru ya da Sual …………………………………441

b) Güven Oylaması ve Gensoru ya da İstîzâh …442

İÇİNDEKİLER

19

c) Meclis Araştırması ya da Heyet-i Tahkîkîye 445

d) Meclis Soruşturması …………………………446

e) Genel Görüşme …………………………………448

III. 1921 VE 1924 TEŞKİLÂT-I ESÂSİYYE KÂNÛNLARI

DÖNEMİ . 451

1961 ANAYASASI DÖNEMİ 464

Genel Olarak 469

Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi . 470

Millet Meclisi 471

Cumhuriyet Senatosu 472

Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu

…. . 473

Cumhurbaşkanı 474

Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar . 481

“Karşı İmza Kuralı” ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi

Sorumsuzluğu  483

Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler484

Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha

Görüşülmek Üzere Türkiye Büyük Millet

Meclisi’ne Geri Gönderme Yetkisi  488

Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet

Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme

Yetkisi  492

Kanun Hükmünde Kararnameler . 494

Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme

ve Bilgi Edinme Araçları  497

a) Soru …………………………………………….497

b) Genel Görüşme ……………………………….499

c) Meclis Araştırması ……………………………501

İÇİNDEKİLER

20

d) Meclis Soruşturması …………………………503

e) Güven Oylaması ……………………………….505

f) Gensoru ………………………………………….507

27/05/1960-12/09/1980 Tarihleri Arasında Görev

Yapan Cumhurbaşkanları ve Hükûmetler . 509

1961 Anayasası Döneminde Görev Yapan Koalisyon

ve Azınlık Hükûmetleri . 512

1982 ANAYASASI’NIN İLK HALİ . 515

Genel Olarak 519

Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 522

23/04/1920-02/06/2023 Tarihleri Arasında Türkiye

Büyük Millet Meclisi’nin Üye Tam Sayısındaki

Değişiklikler  535

Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu

… . 539

Cumhurbaşkanı . 540

Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar 552

Karşı İmza Kuralı ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi

Sorumsuzluğu  562

Hükûmet Sistemi: “Rasyonelleştirilmiş ya da Aklîleştirilmiş

Parlamenter Hükûmet Sistemi” . 568

Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler577

Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşülmek

Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri

Gönderme Yetkisi . 577

Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi

Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme

Yetkisi  582

Kanun Hükmünde Kararnameler . 584

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve

İÇİNDEKİLER

21

Denetleme Araçları ………………………………594

a) Soru …………………………………………….594

b) Güven Oylaması ……………………………….597

c) Gensoru …………………………………………599

d) Meclis Soruşturması …………………………602

31/05/2007 TARİHLİ VE 5678 SAYILI KANUNLA

YAPILAN ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI

DÖNEM  606

Genel Olarak 608

Anayasa Değişikliği Sürecine Kısa Bir Bakış . 612

Hükûmet Sisteminde Değişiklik Oldu Mu? 624

VII. 12/09/1980 TARİHLİ ASKERİ MÜDAHALE’DEN

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE

GEÇİLİNCEYE KADAR GÖREV YAPAN CUMHURBAŞKANLARI

VE HÜKÛMETLER  638

VIII. 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN

KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ  643

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET

SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME

ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER

21/01/2017 TARİHLİ ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ

SONRASI DÖNEM  649

Genel Olarak 661

İÇİNDEKİLER

22

Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 679

Milletvekillerinin Seçimi . 691

Milletvekillerinin Hukuki Statüsü 704

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İç Yapısı 708

a) Başkanlık Divanı ……………………………….708

b) Danışma Kurulu ……………………………….710

c) İhtisas Komisyonları …………………………711

d) Siyasi Parti Grupları …………………………714

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Görev ve

Yetkileri . 715

Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı . 718

Seçimi . 723

Göreve Başlaması ve Görevinin Sona Ermesi 734

Görev ve Yetkileri 739

Siyasi ve Hukuki Sorumluluğu 744

Düzenleyici İşlemleri 746

a) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ………….747

b) Cumhurbaşkanlığı Yönetmelikleri …………765

c) Cumhurbaşkanlığı Kararları ………………….768

d) Adsız Düzenleyici İşlemler ………………….771

Kabinenin Diğer Üyeleri: Cumhurbaşkanı Yardımcıları

ve Bakanlar . 773

a) Cumhurbaşkanı Yardımcıları ……………….773

(1) Cumhurbaşkanı Yardımcısı Atanabilmek

İçin Gerekli Şartlar  776

(2) Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Görev ve

Yetkileri . 776

(3) Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Sorumluluğu

. 777

İÇİNDEKİLER

23

b) Bakanlar ……………………………………….778

(1) Bakan Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar 784

(2) Bakanların Görev ve Yetkileri  784

(3) Bakanların Sorumluluğu . 785

(4) Bakan Yardımcıları . 787

(5) Bakanlıklar . 789

Politika Kurulları . 791

Cumhurbaşkanlığı Yatırım ve Finans Ofisi 795

Bağlı Kurum ve Kuruluşlar 797

Parlamenter Hükûmet Sistemi Uygulaması

Döneminde Cumhurbaşkanlığı Görevini Yerine

Getirenler, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi

Uygulaması Dönemindeki Cumhurbaşkanı

Seçimlerinde Aday Olabilir Mi?  798

Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler ve

Kimi Etkileşim Araçları  827

Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının

Etkisi  828

Cumhurbaşkanı’nın “Kanunları Veto Yetkisi” 832

Cumhurbaşkanı’nın “Seçimlerin Yenilenmesine

Karar Verme Yetkisi”  836

Cumhurbaşkanı’nın Cezai Sorumluluğu 845

Cumhurbaşkanı Yardımcılarının ve Bakanların

Cezai Sorumlulukları ve Yargılanmaları  852

Cumhurbaşkanı Seçimi ile Milletvekili Genel

Seçiminin Aynı Tarihte Yapılması . 857

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve

Denetleme Araçları . 862

a) Yazılı Soru …………………………………….865

İÇİNDEKİLER

24

b) Kanun Tekliflerinin Görüşülmesi Sırasında Soru

ve Cevap İşlemi ………………………………868

c) Genel Görüşme …………………………………869

d) Meclis Araştırması …………………………….872

e) Meclis Soruşturması ………………………….875

(1) Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde

Hesap Verebilirlik Mekanizmaları  876

Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi ile Parlamenter

Hükûmet Sisteminin Türkiye Cumhuriyeti Uygulamasının

Karşılaştırılması . 879

Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin, Başkanlık

Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik Devletleri

Uygulaması ve Yarı Başkanlık Hükûmet Sisteminin

Fransız Cumhuriyeti Uygulaması ile Karşılaştırılması

 . 882

ARA DEĞERLENDİRME . 889

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET

SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME

ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER

BAKIMINDAN ÇIKABİLECEK

SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

İLE BAZI TARTIŞMALAR

GENEL OLARAK . 909

İÇİNDEKİLER

25

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLERLE İLGİLİ KİMİ SORUNLAR VE

TARTIŞMALAR  911

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin “Bütçe Hakkı”nın

Zayıflatılması Tartışmaları . 912

“Tarafsız ve Partili Cumhurbaşkanı” Tartışmaları 936

“Çift ya da Çifte Meşruiyet” İddiası . 947

“Seçimlerin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi”

Bakımından Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet

Meclisi Arasındaki Denge(sizlik)  955

Delegasyoncu Demokrasi Tartışmaları ve Cumhurbaşkanlığı

Kararnameleri . 963

Cumhurbaşkanı’nın Atama Yetkileri . 976

“Cumhurbaşkanı’nın Sorumluluğu” Tartışmaları . 988

Otoriterizm ve Kuvvetler Birliği Tartışmaları 993

İ. Parlamenter Hükûmet Sistemine Dönüş ve Bu

Sistemin Rasyonelleştirilmesi Önerileri . 1011

“Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu” Kurumu

……….  1022

Alternatif ya da Aralıklı Başkanlık Sistemi 1026

III. NELER YAPILABİLİR?  1028

Milletvekillerinin Seçildikleri Bölgedeki Seçmenleriyle

Daha Yakın İlişki İçerisinde Bulunmaları Sağlanabilir

 1032

Siyasi Partilerde Değişimi Teşvik Edici Düzenlemeler

Yapılabilir . 1036

Kamu Denetçiliği Kurumu Güçlendirilebilir ve

Kurumun Etkinliği Artırılabilir . 1040

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’yla İlgili

İÇİNDEKİLER

26

Kimi Değişiklikler Yapılabilir . 1047

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Denetim

Mekanizmaları Güçlendirilebilir  1053

Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları ile Türkiye

Büyük Millet Meclisi Komisyonları Arasında

Etkileşim Sağlanabilir . 1056

Kamu Siyasalarının Belirlenmesinde Halk Oylaması

Usulü Benimsenebilir . 1058

“Halkın Vetosu” Kurumu Kabul Edilebilir . 1067

Seçmene “Kanun Teklifi Sunma Hakkı”

Verilebilir . 1069

Seçmene “Geri Çağırma Hakkı” Verilebilir 1071

E-Demokrasi Uygulamaları ve Dijitalleşme Yaygınlaştırılabilir

. 1075

Hâkimler ve Savcılar Kurulu Güçlendirilebilir 1079

İ. Anayasa Yargısıyla İlgili Reform Yapılabilir  1086

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleriyle İlgili

Tereddütler Giderilebilir . 1096

Cumhurbaşkanı Seçimi ile Birlikte Cumhurbaşkanı

Yardımcısı Seçimi de Yapılabilir  1107

BEŞİNCİ BÖLÜM

GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER

SİSTEM ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ

ÖNERİSİ

GENEL OLARAK . 1115

GENEL GEREKÇE 1115

İÇİNDEKİLER

27

III. YÜRÜRLÜKTEKİ ANAYASA MADDELERİ İLE

DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ HÜKÜMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

VE ÖNERİNİN MADDE GEREKÇELERİ

 1121

SONUÇ  1329

KAYNAKLAR  1365

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI . 1477

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE AKADEMİK YAYINLARI

……… . 1481

KAVRAMLAR DİZİNİ . 1529